Το εμβληματικό τελευταίο μυθιστόρημα του Στρατή Τσίρκα, «Η Χαμένη Άνοιξη», μεταφέρεται για πρώτη φορά στη σκηνή. Σε μια θεατρική διασκευή του Άρη Λάσκου και σκηνοθεσία του Βαλάντη Φράγκου, η παράσταση κάνει πρεμιέρα την 1η Οκτωβρίου 2025 στο Θέατρο Πορεία, με έναν θίασο έξι ηθοποιών και μία αφήγηση που φέρνει στο προσκήνιο την Ιστορία που πάντα παραμονεύει.

Με αφορμή το ανέβασμα του έργου, ο Άρης Λάσκος, ο οποίος εκτός από τη μεταγραφή, έχει και πρωταγωνιστικό ρόλο στην παράσταση, μίλησε στο Newsbeast.

– Πότε διαβάσατε πρώτη φορά τη «Χαμένη Άνοιξη» και τι ήταν αυτό που σας κέντρισε περισσότερο το ενδιαφέρον;

Την πρωτοδιάβασα στο Λύκειο. Κάποια στιγμή στη δραματική σχολή, το ξαναθυμήθηκα και λίγο μετά, μπήκε στη «λίστα» των έργων που θα ήθελα να μεταφέρω στη σκηνή. Μιλάμε δηλαδή για ένα έργο που με συντροφεύει πολλά χρόνια. Αυτό που με τράβηξε και με κράτησε όλο αυτό το διάστημα, ήταν το πώς ο Τσίρκας, χωρίς καμία ωραιοποίηση, μιλάει για την ήττα και την αμφιβολία. Δεν γράφει για ήρωες με το κλασικό νόημα, αλλά για ανθρώπους που παλεύουν μέσα στις αντιφάσεις τους. Παλεύουν να μείνουν ακέραιοι, σε μια εποχή – τα Ιουλιανά του ’65 – που κάθε μέρα ανατρεπόταν και ένα δεδομένο και για πρώτη φορά η χώρα μας βίωνε τα όρια του κοινοβουλευτισμού.

– Η ιδέα να αναλάβετε τη μεταγραφή πώς προέκυψε;

Το 2023 δούλευα στο Εθνικό Θέατρο στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «το Θέατρο στο Νέο Σχολείο». Υπεύθυνός μου ήταν ο Βαλάντης Φράγκος, που έχει αναλάβει τη σκηνοθεσία της Άνοιξης. Τον Αύγουστο σε μια γραφειοκρατική συνάντησή μας για το πρόγραμμα, μάθαμε και οι δύο πως οι τότε αιτήσεις μας για επιχορήγηση στο ΥΠΠΟ είχαν απορριφθεί. Ρωτάω τον Βαλάντη «ποιο έργο είχατε προτείνει;» και μου λέει «την Άνοιξη του Τσίρκα». «Αδύνατον», λέω γελώντας, «αυτό το έργο, έχω πει θα το κάνω εγώ σε λίγα χρόνια». Και με μια υπέροχη πρωτοβουλία του Βαλάντη, μισο-αστεία, μισο – σοβαρά, είπαμε να κάνουμε μαζί μια νέα πρόταση. Η εμπειρία μου όλα τα χρόνια, που πάντα αναλαμβάνω τις δραματουργίες των παραστάσεων, αλλά και η πρόκληση ενός τέτοιου εγχειρήματος, μαζί με την τεράστια αγάπη μου γι αυτό το έργο, με οδήγησε στο να αναλάβω εγώ τη διασκευή και ο Βαλάντης τη σκηνοθεσία.

– Υπήρξε κάτι που να σας δυσκόλεψε σε αυτή τη διαδικασία;

Αρχικά, η ισορροπία: να μείνω πιστός στο ύφος και την αλήθεια του Τσίρκα, να υπηρετήσω αυτό το έντονο, συνεχώς αγωνιώδες, πολιτικό θρίλερ που θυμίζει ταινίες του Γαβρά, του Σίντνει Πόλακ και του Πάκουλα, αλλά και να επικοινωνήσω με το σημερινό θεατή. Δεν θέλαμε να κάνουμε μια αφηγηματική παράσταση, ούτε μια πολιτική διάλεξη, αλλά μέσα από τη σύγκρουση δημόσιας ζωής και κοινωνικών γεγονότων με την ιδιωτική ζωή των ηρώων, να σχηματίσουμε κάτι ζωντανό. Κάτι που θα συγκινήσει και θα ταρακουνήσει. Στο πλαίσιο αυτό, μεγάλη δυσκολία ήταν και ο όγκος του μυθιστορήματος: έπρεπε να βρεθεί η σωστή ποσότητα αφαίρεσης και συμπύκνωσης, που να μην αλλοιώνει τον Τσίρκα, αλλά και να υπηρετεί όσα προανέφερα.

– Ποιος είναι ο Κακομοίρας, ο ήρωας που υποδύεστε;

Ο (Στέφανος) Κακομοίρας, πρώην οργανωμένος Αριστερός, πολέμησε στο Αντάρτικο και μετά τον Εμφύλιο, διέφυγε στο Βουουρέστι. Εκεί ήρθε η ρήξη με το Κόμμα και η ουσιαστική και βίαιη ματαίωσή του, η προδοσία του ονείρου ενός άλλου κόσμου που είχε πιστέψει. Πέρασε από ψυχιατρείο, άρχισε να γίνεται αυτοκαταστροφικός και γύρισε στην Ελλάδα, όπου ζει ωσεί περιπλανώμενος. Γυρνά όλη την Αθήνα με τα πόδια, μαζεύει διαρκώς πληροφορίες, διαβάζει όλες τις εφημερίδες, διατηρεί τα αποκόμματα και προσπαθεί να ερμηνεύσει όλα τα γεγονότα. Φτιάχνει ένα δικό του «Ωροσκόπιο» όπου όλα μετρούν αντίστροφα προς το Πραξικόπημα του ’67. Προσπαθεί να προειδοποιήσει τον φίλο του Αντρέα, με τον οποίο επανασυνδέεται μετά από δεκατέσσερα χρόνια… Ακόμα, όμως και αυτός, ο πολυδιαβασμένος ήρωας, δεν θα μπορέσει να προβλέψει την τραγική κατάληξη της δολοφονίας του Πέτρουλα λίγες μέρες μετά… Άλλοι πρωταγωνιστές του έργου τον λένε «κυνικό Εωσφόρο» ή «πειραγμένο», πρόκειται όμως για ένα βαθιά συναισθηματικό άτομο, που παλεύει να μην επιβεβαιωθούν οι «προβλέψεις» του και παρακινεί τους άλλους να αντιδράσουν.

– Πώς είναι να υποδύεστε έναν ήρωα του Τσίρκα και μάλιστα τοποθετημένο σε μία εκρηκτική πολιτικά περίοδο της χώρας μας;

Είναι ευθύνη. Ο Τσίρκας έγραψε με πολιτική συνείδηση, και το να δίνεις σάρκα και οστά σε έναν ήρωα που κουβαλάει εκείνη την εποχή σε φέρνει σε άμεση επαφή με την Ιστορία. Είναι σαν να κουβαλάς ένα βάρος που δεν είναι μόνο καλλιτεχνικό, αλλά και συλλογικό.

– Ποια στοιχεία της εποχής εκείνης και του κοινωνικού/πολιτικού σκηνικού θεωρείτε ότι είναι σημαντικά σήμερα;

Ο διχασμός, η έλλειψη εμπιστοσύνης, η απογοήτευση, η καχυποψία, η αίσθηση ότι είμαστε ανήμποροι και ότι συμφέροντα πιο μεγάλα από εμάς καθορίζουν τις τύχες μας. Οι πολιτικοί τακτικισμοί και η εξαγορά συνειδήσεων. Από την άλλη, όμως, και η συνεχής αντίσταση του λαού, που τότε βρισκόταν καθημερινά στο δρόμο.

– Ο Τσίρκας εξάλλου, υπήρξε βαθιά πολιτικός συγγραφέας. Πώς συνομιλεί η παράσταση με τα σημερινά κοινωνικοπολιτικά συμφραζόμενα;

Μια από τις πιο αγαπημένες μου ιστορίες, είναι το πώς οι αρχαίοι Αθηναίοι επέβαλαν σκληρή τιμωρία και απαγόρευσαν το έργο του Φρύνιχου «Μιλήτου Άλωσις», που γράφτηκε πολύ κοντά στην καταστροφή της Μιλήτου, επειδή του θύμισε «οικεία κακά». Έκτοτε, οι αρχαίοι συγγραφείς δεν ξαναμίλησαν ποτέ άμεσα για θέματα που τους απασχολούσαν: αντλούσαν είτε από τους μύθους, είτε από πολύ παλαιότερες ιστορίες, εφηύραν, δηλαδή, την έννοια της θεατρικής «παραβολής». Κάπως, έτσι, μ’ αρέσει να μιλάμε για το σήμερα, αλλά μέσω «άλλων», «παραπλήσιων» ιστοριών που θυμίζουν μεν «οικεία κακά», δεν εκμεταλλεύονται όμως την αμεσότητα των όσων ζούμε. Υπό αυτήν την έννοια δεν χρειάζεται να «επιβάλουμε» κάποια εμφανή συνομιλία της παράστασης με το σήμερα. Ο λόγος του Τσίρκα από μόνος του αγγίζει το σήμερα. Μιλάει για τη διαφθορά, για τη σύγκρουση ιδεών και συμφερόντων, για την αδυναμία των ανθρώπων να σταθούν ενωμένοι. Αυτά τα ζητήματα τα βλέπουμε ξανά μπροστά μας.

– Τι θα θέλατε να πάρει ο θεατής μαζί του φεύγοντας από το θέατρο;

Ιδανικά, να φύγει ενδυναμωμένος και ενεργοποιημένος. Αρκεί, όμως, και ο προβληματισμός. Να φύγει ο θεατής με ερωτήματα, όχι με εύκολες απαντήσεις: να επανεξετάσει τη στάση του, την ζωή του, τη σχέση του με τα πράγματα. Και, ίσως, να αποκτήσει με μια πιο ζωντανή σχέση με την Ιστορία· όχι σαν κάτι μακρινό, αλλά σαν κάτι που μας αφορά εδώ και τώρα. Και ένα βιβλίο για τα Ιουλιανά να διαβάσει και ένα άρθρο μόνο, κέρδος θα είναι.

– Τι σημαίνει για εσάς προσωπικά η «Χαμένη Άνοιξη»;

Είναι μια υπενθύμιση. Ότι καμία «άνοιξη» δεν είναι δεδομένη. Ότι οι δημοκρατικές κατακτήσεις, οι ελευθερίες, η συλλογική ζωή, όλα χρειάζονται συνεχή διεκδίκηση. Και, κυρίως, ότι δεν ζούμε μόνοι μας. Ζούμε σε συστήματα οργανωμένα, κάθε μας κίνηση, επηρεάζει τον διπλανό μας και το σύνολο. Όπως και οι κινήσεις άλλων, επηρεάζουν εμάς. Είμαστε όλοι μαζί υπεύθυνοι. Ο ένας για τον άλλον.

– Τελικά, τι ακολουθεί μετά από μία Χαμένη Άνοιξη;

Το λέω και το θυμάμαι κάθε μέρα στις πρόβες: μετά την Χαμένη Άνοιξη που περιγράφει ο Τσίρκας, ακολούθησε η Δικτατορία. Κι αυτό μου υπαγορεύει το εξής: μετά, αλλά και πριν από κάθε χαμένη άνοιξη, ακολουθεί και προηγείται η ευθύνη μας. Να ξαναχτίσουμε, να ξαναπροσπαθήσουμε, να μην παραιτηθούμε. Να προλάβουμε και να ανατρέψουμε ό,τι κακό βλέπουμε να έρχεται.

Η υπόθεση του έργου

Καλοκαίρι του 1965. Ο Ανδρέας επιστρέφει στην Αθήνα έπειτα από 18 χρόνια εξορίας στηv Tασκέvδη. Σε 20 ταραγμένες μέρες -από τις 4 έως τις 23 Ιουλίου- θα έρθει αντιμέτωπος με το παρελθόν, τις μνήμες, την πολιτική κρίση και δύο γυναίκες που θα ταράξουν τη συνείδησή του: η κοσμοπολίτισσα και απολιτική Φλώρα και η νεαρή αγωνίστρια Ματθίλδη.

Γύρω τους, μια Ελλάδα που αλλάζει ραγδαία: η Βουλή κλονίζεται, το Σύνταγμα παρακάμπτεται, το Παλάτι διώκει έναν εκλεγμένο πρωθυπουργό, βουλευτές του κόμματός του εξαγοράζονται και μηχανορραφούν εναντίον του, πράκτορες καταγράφουν τις κινήσεις των πολιτών, η αντιπολίτευση παλεύει να βρει το στίγμα της, οι ξένες δυνάμεις επηρεάζουν τα πάντα. Το Κυπριακό οξύνεται, εvώ στην Αθήνα, ο δημοκρατικός λαός αντιστέκεται δυναμικά με καθημερινές διαδηλώσεις και αστυνομική καταστολή. Οι συνειδήσεις ταράζονται, οι ισορροπίες ανατρέπονται. Και κανείς δεν μπορεί να μείνει αμέτοχος, ιδίως όταν στις 21 Ιουλίου 1965 ο Σωτήρης Πέτρουλας δολοφονείται στην οδό Σταδίου.

Όπως εύστοχα σημειώνει ο Mario Vitti: «Από ένα σημείο και μετά, τα πρόσωπα μετατίθενται στο παρασκήνιο και πρωταγωνίστρια, πλέον, γίνεται η Ιστορία.»

Συντελεστές
Μεταγραφή: Άρης Λάσκος
Σκηνοθεσία: Βαλάντης Φράγκος
Mουσική: Γιώργος Δούσος
Φωτογραφίες: Μαρίζα Καψαμπέλη

Διανομή
Ελένη Ζαραφίδου
Άρης Λάσκος
Καλλιόπη Παναγιωτίδου
Δημήτρης Πασσάς
Γιούλη Τσαγκαράκη
Συμεών τσακίρης

Ημέρες & ώρες παραστάσεων:
Από 1η Οκτωβρίου 2025
Τετάρτη και Κυριακή στις 20:00 & Πέμπτη έως Σάββατο στις 21:00
Διάρκεια: 120 λεπτά (με διάλειμμα)

ΘΕΑΤΡΟ ΠΟΡΕΙΑ
Τρικόρφων 3-5 & 3ης Σεπτεμβρίου 69, Πλατεία Βικτωρίας