Το κίνημα του #MeToo στον χώρο του θεάματος έφερε μεγάλες αλλαγές και νέα δεδομένα κι ένα από αυτά είναι και η εισαγωγή ενός νέου ρόλου, εκείνου του intimacy coordinator, που στα ελληνικά είναι ο «συντονιστής εγγύτητας/οικειότητας» και αφορά κυρίως σε ερωτικές σκηνές ή και βίας.
Αν και υπήρχε και προηγουμένως, μετά το #MeToo εδραιώθηκε σιγά σιγά για να φτάσουμε σήμερα, σε πολλές χώρες, η ύπαρξη του intimacy coordinator να είναι απαραίτητη σε μεγάλες παραγωγές του κινηματογράφου, της τηλεόρασης, αλλά και του θεάτρου. Ακόμα και στην Τουρκία, μία χώρα που επενδύει πολλά στον χώρο των παραγωγών, πρόσφατα αποφασίστηκε να υπάρχει συντονιστής οικειότητας σε ταινίες και σειρές, παρά το γεγονός ότι ως μουσουλμανική χώρα οι ερωτικές σκηνές είναι περιορισμένες και σίγουρα όχι ιδιαίτερα τολμηρές.
Στην Ελλάδα, όμως, τι γίνεται; Στην μετά #MeToo εποχή και της πολιτικής ορθότητας, σε τι φάση βρισκόμαστε; Υφίσταται η συγκεκριμένη ιδιότητα και σε τι στάδιο; Και τελικά, τι ακριβώς κάνει ο «συντονιστής εγγύτητας/οικειότητας» και πώς η παρουσία του βοηθάει στις ερωτικές, κυρίως σκηνές, εξασφαλίζοντας ότι δεν θα ξεπεραστούν τα όρια ανάμεσα στους πρωταγωνιστές, αλλά δεν θα «καταστραφεί» και το τελικό αποτέλεσμα;
Για τις παραπάνω και πολλές άλλες απορίες που είχαμε, μιλήσαμε με την πλέον ειδικό, τη χορογράφο Ντέπυ Γοργογιάννη, με αφορμή το εργαστήριο «Αν “Ναι”, πόσο “Ναι” & αν “Όχι”, πόσο “Όχι”;» που βρίσκεται σε εξέλιξη και στο οποίο η ίδια είναι εισηγήτρια και ασχολείται με την κίνηση και χορογραφία με εστίαση στην εγγύτητα, τόσο στις ερωτικές σκηνές, όσο και σε εκείνες που εμπεριέχουν βία, καθώς κι εδώ έχουμε σωματική επαφή και πρέπει να διασφαλίζονται τα όρια και οι κανόνες.
Η Ντέπυ Γοργογιάννη έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην κίνηση για ηθοποιούς στο Royal Central School of Speech & Drama στο Λονδίνο και κατόπιν ειδικεύτηκε σε έναν ρόλο που στην Ελλάδα -κακά τα ψέματα- είναι άγνωστος, αυτός του/της intimacy coordinator.
– Πες μου λίγο τι είναι ακριβώς το εργαστήριο;
Λοιπόν, είναι βιωματικό εργαστήριο. Προφανώς έχει ένα κομμάτι σεμιναρίου, γιατί έχουμε και πράγματα θεωρητικά να πούμε, πληροφορίες, ώστε να γίνει κατανοητό σε αυτό το πλαίσιο και ο ρόλος του intimacy (εγγύτητα). Αλλά είναι, κυρίως, βιωματικό, κάνουμε και παραδείγματα, θέτοντας και τα όρια για τον καθένα.
– Σε ποιους απευθύνεται το εργαστήριο;
Το εργαστήριο αφορά ηθοποιούς, χορευτές, αλλά και σκηνοθέτες, ειδικά τους τελευταίους για το πώς θα ζητάνε κάποια πράγματα. Αλλά κυρίως είναι για επαγγελματίες που έχουν να κάνουν με το θέατρο και τον κινηματογράφο.
– Διαβάζω στο δελτίο Τύπου που γράφεις για το εργαστήριο «Αν ναι, πόσο ναι. Και αν όχι, πόσο όχι». Αυτό το κομμάτι αφορά καθαρά τις ερωτικές σκηνές;
Η αλήθεια είναι πως αυτό το κομμάτι αφορά τη συναίνεση, το οποίο σίγουρα στις ερωτικές σκηνές είναι πολύ πιο εμφανές, γιατί η κατάσταση είναι πιο ευάλωτη. Αλλά ουσιαστικά, αφορά καθαρά τη συναίνεση στη δημιουργία. Οπότε, είναι ωραίο να δούμε τι συμβαίνει και πότε λέμε «ναι» και «όχι», γιατί η αλήθεια είναι πως αυτή η πρακτική του intimacy άνοιξε τη συζήτηση γενικότερα στο πώς δουλεύουν οι καλλιτέχνες. Δεν είμαστε απλά σε κουτάκι. Είμαστε συναισθηματικά συνδεδεμένοι με έναν τρόπο με τη δημιουργία. Οπότε, καλό είναι ας πούμε κάποιες φορές να σκεφτόμαστε ότι κάνουμε κάτι, επειδή όντως συναινούμε σε αυτό και μέχρι πού είναι τα όρια μας. Σίγουρα είναι πιο ξεκάθαρο όταν έχει να κάνει με γυμνό, αλλά θα μπορούσε να ήταν κι ένας τραυματισμός.
– Θα μπορούσε να είναι και μια σκηνή βίας;
Ακριβώς. Και τον τραυματισμό το φέρνω ως ένα καλό παράδειγμα, γιατί θα μπορούσε να μην ήταν απαραίτητα πάνω σε μία σκηνή βίας, αλλά για παράδειγμα ο ηθοποιός θα πρέπει να καταβάλει μεγαλύτερη προσπάθεια για να βγει μία σκηνή, να πει δηλαδή: «Πρέπει να το κάνουμε κι ας είμαι τραυματισμένος, πρέπει να δώσω τα πάντα». Σε αυτή την περίπτωση πιέζεται, χωρίς να το καταλάβει και θα υπάρξουν συνέπειες. Οπότε, σίγουρα και οι σκηνές βίας συμπεριλαμβάνονται στο θέμα της συναίνεσης και θα πρέπει οι ίδιοι οι συμμετέχοντες να σκεφτούν ποια είναι τα προσωπικά τους όρια, δεν χρειάζονται να τα μάθουν από εμένα. Μπαίνουν σε μια διαδικασία να σκεφτούν: «Ξέρω ποια είναι η αισθητική του σκηνοθέτη, ξέρω ποια είναι τα δικά μου όρια σε αυτή τη συνεργασία, γιατί αν τα υπερβώ αυτό μπορεί μετά ψυχικά ή και σωματικά να με τραυματίσει».
– Όσο μιλάμε μου έρχεται στο μυαλό η ταινία «Το τελευταίο τανγκό στο Παρίσι» με τον Μάρλον Μπράντο και τη σκηνή του βιασμού, και την πρωταγωνίστρια Μαρία Σνάιντερ που εξομολογήθηκε χρόνια μετά ότι δεν την είχαν ενημερώσει, ούτε ο Μπράντο, ούτε ο Μπερτολούτσι, για το τι θα ακολουθήσει, λέγοντας πως εκείνη τη στιγμή ένιωσε σαν να τη βίαζαν.
Ακριβώς και καταλαβαίνεις από αυτό το παράδειγμα πως στον βωμό της τέχνης δεν μπορούμε να βιάζουμε μια ψυχή. Τη συγκεκριμένη σκηνή, την είχα δει πριν ξεκινήσω το intimacy και μου έκανε τρομερή εντύπωση τότε, και σκεφτόμουν πώς να αισθάνθηκε η ηθοποιός. Σίγουρα υπάρχουν και κάποια όρια, δηλαδή δεν μπορούμε όλα να τα ισοπεδώσουμε. Και λένε, για αυτή τη σκηνή, ότι σόκαρε εκείνη την εποχή.
– Εμένα με σόκαρε πιο πολύ όταν άκουσα αργότερα την ιστορία της πρωταγωνίστριας, όταν έμαθα το παρασκήνιο. Όταν την είδα πρώτη φορά, για να είμαι ειλικρινής, είχα μείνει περισσότερο στην εικόνα του Μάρλον Μπράντο. Καταλαβαίνεις. Αλήθεια, αυτό μπορεί να είναι και μια παγίδα; Ο διάσημος, γοητευτικός ηθοποιός…
Η συγκεκριμένη σκηνή του βιασμού είναι ένα κλασικό παράδειγμα «power dynamic», ο πολύ μεγάλος ηθοποιός, μαζί με τον πολύ μεγάλο σκηνοθέτη που κάνουν ό,τι θέλουν με τους μικρότερους και ανερχόμενους ηθοποιούς. Ήταν ξεκάθαρα κι ένα παιχνίδι εξουσίας του πρωταγωνιστή και του σκηνοθέτη.
– Με τα όρια ασχολούμαστε περισσότερο μετά το #MeToo;
Την εποχή που ξέσπασε, ήμουν στην Αγγλία και είδα πώς εξελίχθηκε εκείνο το διάστημα. Γνώριζα την Ita O’Brien, πρωτοπόρος intimacy co-ordinator (συντονιστής οικειότητας) στην Αγγλία, η οποία έκανε τις ερωτικές σκηνές για μία θεατρική παραγωγή και μου είχε κάνει εντύπωση πώς χειριζόταν τις χορογραφίες. Ήταν πολύ λεπτομερής κι ενδελεχής και τους έδινε πάρα πολύ χρόνο, πήγαινε βήμα βήμα πώς θα γίνει και ας μην φαινόταν πολύ χορογραφημένο και σίγουρα δεν ήταν με κάποια φόρμα, ήταν νατουραλιστικό. Είχε ξεκινήσει και το θέμα της συναίνεσης μεταξύ των ηθοποιών και τα όρια που θα είχε ο ένας απέναντι στον άλλο. Γίνεται και αυτό με το #MeToo, το οποίο ήταν το πάτημα να εξελίξουν αυτό το κομμάτι στο πώς πρέπει να συμπεριφερόμαστε. Ξεκίνησαν οι κουβέντες και οι συζητήσεις και να γίνονται οι πρώτες ταινίες και σειρές με την παρουσία συντονιστή εγγύτητας, του οποίου ο ρόλος με τα χρόνια εξελίσσεται ακόμα περισσότερο.
– Σήμερα, είναι περισσότερο αποδεκτός ο ρόλος του συντονιστή;
Ναι, ναι. Ειδικά σε μεγάλες παραγωγές, πολύ δύσκολα θα γυριστεί ερωτική σκηνή χωρίς την παρουσία του.
– Θα μπορούσε κάποιος να πει, κυρίως ο σκηνοθέτης ή ο σεναριογράφος, ότι αυτό όμως μπλοκάρει τον αυθορμητισμό ή τον ερωτισμό της σκηνής.
Λοιπόν, αυτό τώρα επειδή έχει πολύ ερωτηθεί, ειδικά στο εξωτερικό και το έχω βρει και εγώ μπροστά μου, όπως παίρνουμε σε ένα έργο μία σκηνή στην οποία υπάρχει ένα πλαίσιο οριοθέτησης κάποια υπόθεση, κάποιου χαρακτήρα, το ίδιο γίνεται και με αυτή τη σκηνή. Από το να είναι απλά ανοιχτά μία σκηνή, ουσιαστικά θέτουμε κάποιο πλαίσιο, ώστε πάνω σε αυτό θα αυτοσχεδιάσουμε και θα οδηγήσουμε τον χαρακτήρα εκεί που πρέπει. Έχοντας υπόψη μας και το είδος του έργου, διαφορετικά δηλαδή θα προσεγγίσουμε μία ερωτική σκηνή ανάμεσα σε ένα ευτυχισμένο κι ερωτευμένο νεαρό ζευγάρι, διαφορετικά μια σκηνή βιασμού ή μια σκηνή ανάμεσα σε ένα ώριμο ζευγάρι, διαφορετικά σε μία κωμωδία, διαφορετικά σε ένα δράμα. Ως κινησιολόγοι ψάχνουμε να βρούμε τι μας ιντριγκάρει, αλλά και τις ιδανικές συνθήκες για να έχουμε και το αποτέλεσμα που θέλει ο σκηνοθέτης.
– Μου ήρθε στο μυαλό το «Βασικό Ένστικτο» και η περιβόητη σκηνή με το σταυροπόδι της Σάρον Στόουν, η οποία εξομολογήθηκε ότι την ξεγέλασαν και πως φάνηκαν τα γεννητικά της όργανα, ενώ την είχαν διαβεβαιώσει για το αντίθετο, ο Βερχόφεν βέβαια το είχε διαψεύσει. Αλλά, όπως και αν έχει, αν αυτή η σκηνή γυριζόταν σήμερα, θα γινόταν μια συζήτηση μεταξύ σκηνοθέτη, ηθοποιού και του intimacy coordinator για το πώς θα γυριστεί;
Ναι, θα μπορούσαν, φαντάζομαι. Είναι πολύ υποθετικό σενάριο.
– Θέλω να πω ότι μπορεί να χάναμε και σκηνές που έχουν μείνει εμβληματικές στο σινεμά. Κατάλαβες πώς το εννοώ.
Πολύ ωραία ερώτηση. Σκέφτομαι, υποθετικά πάντα, πως από τη συζήτηση για το ποιο είναι το όραμα του σκηνοθέτη, θα καθοδηγούσαμε την ηθοποιό. Από τη στιγμή που θα γνωρίζαμε τι ακριβώς θέλει να προκαλέσει αυτή η σκηνή, κάτι που το γνωρίζει ο σκηνοθέτης από πριν, θα δημιουργούσαμε την ιδανική συνθήκη για να μη μείνει έκθετη η ηθοποιός. Πάντως, έχει ενδιαφέρον να δούμε ότι ιδιαίτερα μετά την άνθιση του ρόλου του «συντονιστή εγγύτητας», οι ερωτικές σκηνές στις περισσότερες σειρές και ταινίες τουλάχιστον, έχουν γίνει πιο ενδιαφέρουσες, οπότε αυτό δείχνει κάτι.
– Στην περίπτωση που υπάρχει μια κρυφή ερωτική έλξη ανάμεσα στους δύο πρωταγωνιστές, έχουν ερωτευτεί κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, οπότε στην ερωτική σκηνή νιώθουν πιο άνετα ή εκδηλώνουν πιο ελεύθερα τα κρυφά συναισθήματά τους, εκεί τι γίνεται ως προς τον δικό σας ρόλο;
Να είμαι ειλικρινής, δεν μου έχει τύχει κάτι ανάλογο, αλλά συμβαίνει και αυτό. Επειδή υποδύονται ρόλους, αυτό είναι πέρα και πάνω από τους ίδιους. Σε μια σκηνή δεν προβάλλουν την προσωπική τους σχέση, έστω και κρυφή, αλλά του ρόλου που υποδύονται και όχι τον εαυτό τους. Σίγουρα, η οικειότητα βοηθάει στο τελικό αποτέλεσμα, όμως και σε αυτή την περίπτωση υπάρχουν όρια σε μία ερωτική σκηνή, και ο συντονιστής διασφαλίζει πως οι δύο ηθοποιοί θα λειτουργήσουν επαγγελματικά εκείνη την ώρα.
– Ωραία καλυφθήκαμε με τις ερωτικές σκηνές. Σε εκείνες της κακοποίησης ή βίας, ο δικός σας ο ρόλος ποιος είναι;
Eπειδή μπορεί πάνω σε μία σκηνή βίας να προκληθεί κάποιος τραυματισμός, ο συντονιστής εδώ φροντίζει να υπάρχει μια ασφάλεια, κοιτάς δηλαδή να υπάρχει μια σωστή χορογραφημένη σκηνή, ώστε να αποφευχθεί ένας τραυματισμός, ειδικά σε μια full fight σκηνή.
– Ισχύει ότι σκηνές δράσης, αλλά και πολεμικές, είναι βασισμένες σε χορογραφία; Είναι χορογράφος εκείνος που τις στήνει;
Ναι, σε πολλές υπάρχει ένας fight director. Σίγουρα όλα αυτά είναι χορογραφημένα, ειδικά μεγάλες πολεμικές σκηνές. Είναι πολύ συγκεκριμένο κομμάτι, το οποίο στο εξωτερικό γίνεται εδώ και πολλά χρόνια. Και οι ηθοποιοί κάνουν ειδική εκπαίδευση πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα, αλλά ναι τέτοιου είδους σκηνές είναι 100% χορογραφημένες και με απόλυτη λεπτομέρεια για να αποφευχθεί κάποιος τραυματισμός.
– Όταν δεν υπάρχει οικειότητα ανάμεσα σε δύο ηθοποιούς, τι κάνεις σε αυτή την περίπτωση; Πώς δημιουργείς ένα πλαίσιο οικειότητας ανάμεσά τους;
Προσπαθείς να έχεις μία καθαρή επικοινωνία ανάμεσα στους δύο ηθοποιούς. Την οικειότητα προσπαθείς να τη δημιουργήσεις, τουλάχιστον για τη συγκεκριμένη σκηνή, ενδεχομένως με κάποιους αυτοσχεδιασμούς, να τους πάρεις λίγο και από τη σκηνή και με έναν έμμεσο τρόπο να βοηθήσεις να συντονίσουν οι δύο τα κορμιά τους -δεν χρειάζεται να είναι αγαπημένοι για πάντα-, για να υπάρξει η επιθυμητή οικειότητα, με tips, ώστε να το δούνε και αυτοί λίγο σαν παιχνίδι. Κάποιες φορές αυτά δουλεύουν, άλλες όχι και τόσο, αλλά μην ξεχνάμε πως και οι δύο είναι επαγγελματίες, οπότε στην τελική όλοι δουλεύουν για το τελικό αποτέλεσμα, ώστε να είναι καλό.
– Σου έχει τύχει κάποιες στιγμές να αισθάνεσαι ως διαιτητής;
Δεν μου έχει συμβεί. Ήμουν τυχερή σε συνεργασίες μου με σκηνοθέτες και ηθοποιούς.
– Έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον, πάντως, αυτό που κάνεις. Να μπαίνουν όρια, γιατί φαντάζομαι θα έχουν υπάρξει και περιπτώσεις σε μια ερωτική σκηνή, όπου το χέρι πηγαίνει πιο κάτω ή πιο πάνω από το επιτρεπτό. Ή σε ένα φιλί, μπλοκάροντας τη συμπρωταγωνίστρια.
Ακριβώς. Γι’ αυτό υπάρχει εκεί κάποιος που με ωραίο τρόπο λέει: «Πάμε πάλι τη σκηνή. Μήπως υπήρξε κάποια παρερμηνεία; Παρεξήγηση;». Με έμμεσο κι ευγενικό τρόπο, χωρίς να δείξεις με το δάχτυλο, θέτεις τα όρια. Γενικά, γίνονται οι απαραίτητες διευκρινίσεις με διπλωματικό τρόπο, γιατί δεν θέλουμε να προκαλέσουμε κάποιο επεισόδιο. Επιθυμούμε να λύνουμε τα προβλήματα και όχι να δημιουργούμε μεγαλύτερα. Αν τώρα αυτό επαναλαμβάνεται και δεν τηρούνται όσα έχουν συμφωνηθεί, τότε προχωράμε στις προειδοποιήσεις. Σίγουρα δεν είμαστε αστυνόμοι, αλλά είμαστε εκεί για να επικοινωνήσουμε όταν βλέπουμε πως δεν γίνονται όσα έχουν συμφωνηθεί.
Τι πρέπει να ξέρετε για το εργαστήριο
Το εργαστήριο «Αν “Ναι”, πόσο “Ναι” & αν “Όχι”, πόσο “Όχι”;» με εισηγήτρια την Ντέπυ Γοργογιάννη, ασχολείται με την κίνηση και χορογραφία με εστίαση στην εγγύτητα, καθώς και στη σκηνική βία στο θέατρο, στην τηλεόραση και στον κινηματογράφο. Στο εργαστήριο διδάσκει και ο σκηνοθέτης Θάνος Χατζόπουλος.
Το εργαστήριο εξερευνά πρακτικές συντονισμού εγγύτητας (οικειότητα και κίνηση). Στόχος η δημιουργία ενός ασφαλούς και επαγγελματικού περιβάλλοντος με σεβασμό και συναίνεση.
Μέσα από πρακτικές ασκήσεις και βιωματικές εμπειρίες, οι συμμετέχοντες θα εστιάσουν στη σημασία των ορίων, της επικοινωνίας και της συνεργασίας, ανακαλύπτοντας τρόπους να ενσωματώνουν χορογραφημένη οικειότητα με επαγγελματισμό και καλλιτεχνική συνέπεια. Το εργαστήριο αποτελεί μια πολύτιμη ευκαιρία για ηθοποιούς, χορευτές, σκηνοθέτες και δημιουργούς που θέλουν να ενισχύσουν την ασφάλεια, την εμπιστοσύνη και την ποιότητα της δουλειάς τους. Πέρα από την καλλιτεχνική διάσταση, το σεμινάριο ενθαρρύνει μια νέα κουλτούρα συνεργασίας που σέβεται τον άνθρωπο και προάγει υγιείς, ισότιμες επαγγελματικές σχέσεις.
