Μια νέα μελέτη αποκαλύπτει ότι η Αφρική βρίσκεται στη διαδικασία διάσπασης σε δύο διαφορετικά τμήματα, μια διαδικασία που πιθανότατα ξεκίνησε πριν από δεκάδες εκατομμύρια χρόνια.
Μελετώντας μαγνητικά δεδομένα, επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο Κιλ ανακάλυψαν στοιχεία που υποδηλώνουν έναν γεωλογικό χωρισμό ανάμεσα στην Αφρική και την Αραβία. Οι δύο αυτές χερσαίες μάζες ήταν κάποτε ενωμένες, σαν δύο κομμάτια παζλ, όμως σταδιακά άρχισαν να απομακρύνονται. Η διάσπαση αυτή διατρέχει την ήπειρο από βορειοανατολικά προς νότο όπως ένα «φερμουάρ», συνοδευόμενη από ηφαιστειακή δραστηριότητα και σεισμούς. Όταν η διάσπαση ολοκληρωθεί, πιθανόν σε πέντε έως δέκα εκατομμύρια χρόνια, η Αφρική θα αποτελείται από δύο ξεχωριστές χερσαίες μάζες. Η μεγαλύτερη, στα δυτικά, θα περιλαμβάνει τις περισσότερες αφρικανικές χώρες, όπως η Αίγυπτος, η Αλγερία, η Νιγηρία, η Γκάνα και η Ναμίμπια, ενώ η μικρότερη, στα ανατολικά, θα περιλαμβάνει τη Σομαλία, την Κένυα, την Τανζανία, τη Μοζαμβίκη και μεγάλο τμήμα της Αιθιοπίας.
«Αυτά τα ευρήματα προσφέρουν μια μοναδική οπτική για το πώς ο πλανήτης μας αλλάζει συνεχώς και μεταβάλλεται ακριβώς κάτω από τα πόδια μας», δήλωσε ο καθηγητής Πίτερ Στάιλς, γεωλόγος στο Πανεπιστήμιο Κιλ. Όπως υπενθυμίζει, η θεωρία των τεκτονικών πλακών μάς διδάσκει ότι η σημερινή μορφή των ηπείρων ήταν εντελώς διαφορετική στο γεωλογικό παρελθόν. Εκατομμύρια ή και δισεκατομμύρια χρόνια πριν, μεγαλύτερες τεκτονικές πλάκες διασπάστηκαν και απομακρύνθηκαν, δημιουργώντας νέο ωκεάνιο φλοιό και τους ωκεανούς που γνωρίζουμε σήμερα, μια διαδικασία γνωστή ως δημιουργία νέου βυθού.
Tο Ανατολικοαφρικανικό Ρήγμα
Οι ερευνητές επισημαίνουν το Ανατολικοαφρικανικό Ρήγμα, ένα από τα σημαντικότερα τεκτονικά χαρακτηριστικά της ηπείρου, που δημιουργήθηκε από τη θραύση του γήινου φλοιού. Με μήκος περίπου 4.000 μιλίων και πλάτος 30-40 μιλίων, το τεκτονικό αυτό σύστημα εκτείνεται από την Ιορδανία στη νοτιοδυτική Ασία έως τη Μοζαμβίκη στην ανατολική Αφρική. Θεωρείται ότι, καθώς η Αφρική θα διαχωρίζεται μέσα σε εκατομμύρια χρόνια, το σχίσμα θα ακολουθεί τη διαδρομή του ρήγματος, «κόβοντας» στη μέση τεράστιους υδάτινους όγκους της Ανατολικής Αφρικής, όπως η λίμνη Μαλάουι και η λίμνη Τουρκάνα.
Για τις ανάγκες της μελέτης, οι επιστήμονες επικεντρώθηκαν στην περιοχή Αφάρ, κοντά στο βόρειο άκρο του ρήγματος, εκεί όπου η Ερυθρά Θάλασσα συναντά τον Κόλπο του Άντεν. Η περιοχή Αφάρ είναι ένα από τα λίγα σημεία στη Γη όπου συναντώνται τρία τεκτονικά ρήγματα, το Κύριο Αιθιοπικό Ρήγμα, το Ρήγμα της Ερυθράς Θάλασσας και το Ρήγμα του Κόλπου του Άντεν, σχηματίζοντας αυτό που ονομάζεται «τριπλό σημείο». Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι σε αυτήν την περιοχή παρατηρούνται τα πρώιμα στάδια της διάσπασης, μια διαδικασία που πιστεύεται εδώ και χρόνια ότι βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη ή έχει ξεκινήσει.
Οι ειδικοί μελέτησαν μαγνητικά δεδομένα που συλλέχθηκαν το 1968 και το 1969 με τη χρήση εναέριων οργάνων, ώστε να κατανοήσουν καλύτερα πώς η αφρικανική ήπειρος διατείνεται και διαχωρίζεται. Συνδυάζοντας τα «παλαιά» αυτά δεδομένα με σύγχρονες τεχνολογίες ανάλυσης, κατάφεραν να εξάγουν νέες πληροφορίες για το μαγνητικό πεδίο του φλοιού. Συγκεκριμένα, χρησιμοποίησαν δεδομένα από σαρωτές που εξετάζουν το μαγνητικό προφίλ του φλοιού που σχηματίζεται σε υποθαλάσσια οροσειρά (γνωστή ως μεσοωκεάνια ράχη). Όταν οι μαγνητικοί πόλοι της Γης αντιστρέφονται, ένα φαινόμενο που συμβαίνει κάθε μερικές χιλιάδες ή εκατομμύρια χρόνια, αφήνουν ένα μαγνητικό «αποτύπωμα» στον φλοιό, σαν τους δακτυλίους ενός δέντρου ή έναν γραμμωτό κώδικα προϊόντος.
Η ανάλυση έδειξε ότι αρχαίες «λωρίδες» δημιουργίας νέου βυθού εκτείνονται ανάμεσα στην Αφρική και την Αραβία, γεγονός που υποδηλώνει ότι η διάσπαση στην περιοχή ξεκίνησε πριν από δεκάδες εκατομμύρια χρόνια. Το ισχυρό μαγνητικό σήμα φαίνεται να αποτελεί απόδειξη ενός αργού αλλά συνεχούς διαρρήγματος των ηπείρων, κατά το οποίο ο φλοιός τεντώνεται και λεπταίνει σαν μαλακή πλαστελίνη μέχρι να ρηχθεί, σηματοδοτώντας τη γέννηση ενός νέου ωκεανού. Αν και μπορούμε να φανταστούμε τη γη να «σκίζεται» μπροστά στα μάτια μας, η διαδικασία αυτή συμβαίνει σε τόσο αργούς ρυθμούς που οι άνθρωποι δεν θα αντιληφθούν τίποτα.
Πότε θα ολοκληρωθεί η διαδικασία
Η δρ Έμμα Γουότς, γεωχημικός στο Πανεπιστήμιο Σουόνσι, δήλωσε ότι η αφρικανική διάσπαση βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη, αλλά με εξαιρετικά αργό ρυθμό, 5 έως 16 χιλιοστά τον χρόνο στο βόρειο τμήμα του ρήγματος. «Όσον αφορά τα χρονοδιαγράμματα, η διαδικασία της διάσπασης της Αφρικής θα χρειαστεί αρκετά εκατομμύρια χρόνια για να ολοκληρωθεί», είπε, σε παλαιότερη δήλωσή της στην Daily Mail, αν και δεν συμμετείχε στην παρούσα μελέτη.
Τα πλήρη ευρήματα, που δημοσιεύθηκαν στο Journal of African Earth Sciences, προσφέρουν περισσότερα στοιχεία για την «περίπλοκη και συναρπαστική» περιοχή Αφάρ, όπως αναφέρουν οι συγγραφείς. «Με αυτή τη δημοσίευση, τα μαγνητικά δεδομένα από την ερευνητική αποστολή στο Αφάρ το 1968 αναβιώνουν, ελπίζουμε, από μια αδικαιολόγητη αφάνεια», σημειώνουν. «Οι τεχνικές αυτές, σε μια επόμενη μελέτη, θα βοηθήσουν στον καθορισμό της γεωλογικής εξέλιξης αυτής της κρίσιμης περιοχής για την κατανόηση της διάσπασης των ηπείρων και των πρώτων σταδίων δημιουργίας ωκεανών», αναφέρουν χαρακτηριστικά.
