Σε τι βαθμό θα αντικαταστήσει η τεχνητή νοημοσύνη τους εργαζόμενους – Πόσο «μέσα» έχουν πέσει οι εκτιμήσεις, τι δείχνουν έρευνες

Έρευνες του Ευρωπαϊκού Κέντρου για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης (Cedefop) στοχεύουν στην κατανόηση των αλλαγών που θα φέρει η Τεχνητή Νοημοσύνη στην εργασία.

Το Cedefop, αποκεντρωμένος οργανισμός της ΕΕ με έδρα της Θεσσαλονίκη, ένα κέντρο με μικρό μέγεθος και χαμηλότερη αναγνωρισιμότητα σε σχέση με φορείς όπως το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF), πραγματοποιεί τα τελευταία χρόνια έρευνες γύρω από την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ) και την πιθανή επίδρασή της στην αγορά εργασίας.

Μάλιστα, οι έρευνες, εκτός από εκτιμήσεις, επιχειρούν να περιγράψουν και την πραγματική εικόνα όσων συμβαίνουν στην πράξη, για να απαντήσουν σε ερωτήματα όπως τα παρακάτω:

Πόσοι εργαζόμενοι στην Ευρώπη χρησιμοποιούν κάποιο εργαλείο Τεχνητής Νοημοσύνης στη δουλειά τους; Πόσο «μέσα» έχουν πέσει οι εκτιμήσεις που είχαν διατυπωθεί το 2013 για τον αριθμό των θέσεων εργασίας, που πιθανώς θα «καταβροχθίσουν» οι αλγόριθμοι έως το 2023-2033; Πόσο πιθανό είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) να μπει στη ζωή των Ευρωπαίων με τρόπο που θα αυξήσει τα χάσματα σε επίπεδο γεωγραφικό, φύλου και ηλικίας; Πληρώνονται καλύτερα οι άνθρωποι που έχουν ειδικές γνώσεις γύρω από την ΤΝ και κατά πόσο χρησιμοποιούνται οι αλγόριθμοι για την ψηφιακή επιτήρηση των εργαζόμενων από τους εργοδότες;

Στοιχεία αυτών των μελετών και ιδίως της Έρευνας Δεξιοτήτων γύρω από την ΤΝ (AI Skills Survey), που κατέγραψε τις απόψεις 5.342 εργαζομένων, ηλικίας 16 έως 64 ετών, σε 11 κράτη μέλη της ΕΕ, παρουσίασε ο εμπειρογνώμονας του Cedefop, Κωνσταντίνος Πουλιάκας, κατά τη διάρκεια της πρόσφατης Εβδομάδας Μάθησης (Learning Week) του Κέντρου, στη Θεσσαλονίκη. Όπως διευκρίνισε, το να καταγραφεί η απάντηση στο ερώτημα «χρησιμοποιείς κάποιο εργαλείο ΤΝ;» μπορεί να μοιάζει εύκολο να γίνει με ακρίβεια, αλλά δεν είναι. Κι αυτό διότι κάποιοι άνθρωποι δεν γνωρίζουν ότι χρησιμοποιούν ΤΝ (σ.σ. το ίδιο το Google είναι μια τεράστια μηχανή ΤΝ, αλλά συχνά δεν το σκεφτόμαστε έτσι), άλλοι θεωρούν ότι αξιοποιούν κάποιο εργαλείο χωρίς αυτό να ισχύει, ορισμένοι αισθάνονται ότι χρειάζεται να απαντήσουν καταφατικά ακόμα και αν δεν έχουν επαφή, για να μη θεωρηθεί ότι βρίσκονται «έξω από τις εξελίξεις» και υπάρχουν κι εκείνοι για τους οποίους οι αλγόριθμοι ανήκουν …σε άλλο Σύμπαν.

Ένας στους τέσσερις ενήλικες στην ΕΕ χρησιμοποιεί εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης στη δουλειά του

Παρόλα αυτά, οι εκτιμήσεις συγκλίνουν στην κατεύθυνση ότι περίπου ένας στους τέσσερις ενήλικες στην ΕΕ ήδη χρησιμοποιεί σήμερα κάποιο εργαλείο ΤΝ στον εργασιακό του χώρο. Συγκεκριμένα, στο ερώτημα «εξ όσων γνωρίζεις, χρησιμοποιείς κάποιο εργαλείο ή τεχνολογία ΤΝ στον εργασιακό σου χώρο, εσύ ή οι συνάδελφοί σου;», το 28% των ερωτηθέντων απάντησαν, σύμφωνα με τον κ. Πουλιάκα, καταφατικά. Το ποσοστό αυτό δεν είναι ασήμαντο, ενώ συγκλίνει με εκείνο που προκύπτει από έρευνα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (άνοιξη 2024), σύμφωνα με την οποία το 25% των ενήλικων εργαζομένων στην ΕΕ χρησιμοποιούσαν κάποιο εργαλείο ΤΝ (σ.σ. όπως το ChatGPT, το DALL-E ή το Mistral για παράδειγμα). Πόσο συχνά χρησιμοποιούνται αυτά τα εργαλεία; Παρότι είναι αρκετά υψηλά τα ποσοστά όσων τα χρησιμοποιούν κάποιες φορές ή όχι συχνά, ένα 15% των εργαζομένων δηλώνει πως προστρέχει σ’ αυτά τακτικά.

Τελικά, σε ποιον βαθμό μας αντικαθιστά πράγματι η ΤΝ;

To 2013 είχε κυκλοφορήσει μεγάλη έρευνα (σ.σ. των Carl Benedikt Frey και Michael A. Osborne), βάσει της οποίας πάνω από το 50% των θέσεων εργασίας στις προηγμένες οικονομίες της ΕΕ επρόκειτο να χαθεί λόγω της ΤΝ στα επόμενα δέκα-είκοσι χρόνια. Τι έγινε στην πράξη; «Πάνω από δέκα χρόνια μετά, το 2025» εξήγησε ο Κωνσταντίνος Πουλιάκας, «όχι απλά δεν έχουν χαθεί οι μισές θέσεις εργασίας, αλλά βιώσαμε τη δεκαετία με την ταχύτερη ανάπτυξη απασχόλησης που έχουμε δει (…) H εκτίμηση ότι θα χαθούν οι μισές θέσεις εργασίας ήταν μια εικασία και προκάλεσε τεράστια αναστάτωση στους κύκλους της διεθνούς πολιτικής, ότι η ΤΝ θα μας πάρει τις δουλειές. Μέρος αυτού, φυσικά, είν’ αλήθεια, αλλά όχι σε τέτοιο βαθμό. Αυτό που βλέπουμε στην πραγματικότητα, είναι ότι αν υπάρχουν οι αναγκαίες πολιτικές και άλλες συνθήκες, γρήγορη οικονομική ανάπτυξη, μια υγιής οικονομική κοινωνία κι υψηλή καταναλωτική ζήτηση, θα έχουμε στην πραγματικότητα πολλές θέσεις νέες εργασίας παρά την ΤΝ. Σήμερα, αντί για έλλειψη θέσεων εργασίας, βλέπουμε μεγάλες ελλείψεις σε ειδικότητες σχετικές με την ΤΝ».

Για αυτό άλλωστε οι ειδικότητες αυτές είναι περιζήτητες και όσοι τις κατέχουν πληρώνονται καλύτερα. Σύμφωνα με έρευνα των Κωνσταντίνου Πουλιάκα και Giulia Santagelo, που διερεύνησε -μεταξύ άλλων- τις μισθολογικές διαφορές μεταξύ των προγραμματιστών ΤΝ και άλλων αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην ΕΕ, οι μισθοί που προσφέρονται στους πρώτους είναι κατά μέσο όρο 20% υψηλότεροι, σε σχέση με εκείνους που λαμβάνουν άλλοι πτυχιούχοι πανεπιστημίων. Επιπλέον, οι μισθοί τους είναι κατά 4%-6% υψηλότεροι, συγκριτικά με εκείνους άλλων προγραμματιστών του τομέα Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ). «Πρόκειται για δύο ομάδες πληθυσμού που κατά μία έννοια έχουν το ίδιο επίπεδο εκπαίδευσης και παρόμοιες δεξιότητες, παρόλα αυτά, οι μισθοί των προγραμματιστών ΤΝ είναι υψηλότεροι» επισήμανε ο Κωνσταντίνος Πουλιάκας και πρόσθεσε: «Με άλλα λόγια, η γνώση και οι δεξιότητες που σχετίζονται με την ΤΝ είναι στην πραγματικότητα κάτι που οι εργοδότες απαιτούν σήμερα όλο περισσότερο και είναι πρόθυμοι να πληρώσουν υψηλότερους μισθούς για να το έχουν (…) ώστε να εφαρμόσουν τεχνικές ΤΝ σε επιχειρηματικά περιβάλλοντα, να διαχειριστούν και να βοηθήσουν τις επιχειρήσεις τους να επαναδιατυπώσουν τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζουν και εφαρμόζουν τις στρατηγικές τους».

Επιπλέον, πολλές από τις έρευνες και εκτιμήσεις που επιδιώκουν να καταλήξουν σε ένα ισοζύγιο των θέσεων εργασίας που θα χαθούν και εκείνων που θα κερδηθούν στην παγκόσμια οικονομία λόγω της ΤΝ, δεν λαμβάνουν υπόψη τους εκατομμύρια ανθρώπους, που απλά δεν εργάζονται σε ένα γραφείο: «Τέτοιες εκτιμήσεις συχνά προκύπτουν επειδή κάποιος ερευνητής/τρια πηγαίνει στους/τις CEO μεγάλων και πολυεθνικών επιχειρήσεων και καταγράφει τις απόψεις τους για το τι θα συμβεί. Ωστόσο, η αγορά εργασίας δεν έχει να κάνει μόνο με CEO υψηλού επιπέδου, ούτε αποτελείται μόνο από επιχειρηματικούς κολοσσούς διεθνούς εμβέλειας. Η αγορά εργασίας δεν αφορά μόνο τις “Αmazon” της οικονομίας, αλλά και τον χτίστη ή τον άνθρωπο που περνάει τα πλακάκια στο σπίτι. Για να κάνουμε ακριβείς εκτιμήσεις για την επίδραση της ΤΝ στην αγορά εργασίας λοιπόν, χρειάζεται να απευθυνθούμε και σε αυτούς τους επαγγελματίες. Τι γνωρίζουν για την ΤΝ; Πόσο τη χρησιμοποιούν;» σημείωσε.

Ο «μεγάλος αδερφός» στον εργασιακό χώρο;

Η χρήση της ΤΝ στην αγορά εργασίας είναι ένας γρίφος. Και όχι ένας εύκολος γρίφος, αφού οι κίνδυνοι να «βαθύνουν» τα χάσματα του σημερινού κόσμου αυξάνονται με τη χρήση της, ενώ ορατός είναι ο κίνδυνος ασφυκτικής επιτήρησης των εργαζομένων στο μέλλον, αφού οι αλγόριθμοι ήδη χρησιμοποιούνται για διάφορες καταγραφές δεικτών εργασιακής αποδοτικότητας ή και εργασιακού άγχους.

«Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν την ΤΝ σε πολύ θετικές χρήσεις, αλλά και σε άλλες, που προκαλούν προβληματισμό. Π.χ., χρησιμοποιείται από εργοδότες για στενότερη παρακολούθηση και επιτήρηση των εργαζομένων. Και αυτό, φυσικά, έχει προκαλέσει πολλούς φόβους ότι τα εργαλεία και οι τεχνολογίες ΤΝ θα χρησιμοποιηθούν για να προωθήσουν αυτό που αποκαλούμε διαχείριση των εργαζομένων (…) Πράγματι, βάσει της έρευνάς μας, το 16%-17% των εργαζομένων δήλωσε ότι τέτοιες ψηφιακές εφαρμογές ή εργαλεία χρησιμοποιούνται ήδη στον χώρο εργασίας τους, ώστε οι εργοδότες να μπορούν να παρακολουθούν ή να αξιολογούν την απόδοσή τους στην εργασία. Επιπλέον, κάποιοι λαμβάνουν οδηγίες σχετικά με το είδος των εργασιών που πρέπει να κάνουν απευθείας από μια μηχανή, απευθείας από έναν αλγόριθμο. Ποσοστό 46% των εργαζομένων πιστεύουν ότι θα παρακολούνται περισσότερο στη δουλειά τους» σημειώνει ο Κ. Πουλιάκας.

Επιπλεον, το 8% φέρει wearables (φορετές συσκευές). Έτσι, ψηφιακές συσκευές, όπως smart watches (έξυπνα ρολόγια) επιτρέπουν στους εργοδότες να παρακολουθούν βασικά τα στατιστικά στοιχεία του σώματος των εργαζομένων, τα επίπεδα άγχους τους κτλ. Οι εταιρείες το χαρακτηρίζουν αυτό ως κάτι καλό, γιατί όπως λένε τις βοηθάει να διαπιστώσουν αν οι εργαζόμενοι έχουν καλή ισορροπία ζωής. Από την άλλη πλευρά όμως, των εργαζομένων ή των συνδικάτων, η καταγραφή της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, θεωρείται ανησυχητικός παράγοντας, διότι κατά μία έννοια, επιτρέπει στους εργοδότες να αυξήσουν τα επίπεδα παρακολούθησης και εποπτείας» είπε.

Ο προγραμματιστής, ο χτίστης και ο κατασκευαστής πλακακιών

Αν αυτή η δυνατότητα αύξησης της παρακολούθησης προκαλεί ανησυχία, το ίδιο συμβαίνει και με τα κυοφορούμενα χάσματα στην κοινωνία και την οικονομία. «Οι βόρειες χώρες της ΕΕ, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο, η Γερμανία, προηγούνται στην κούρσα (για τη χρήση της ΤΝ). Σε άλλα κράτη-μέλη, όπως η Ελλάδα, διαπιστώσαμε ότι η ταχύτητα είναι δυστυχώς σχετικά χαμηλή, παρά τον σημαντικό και μεγάλο ψηφιακό μετασχηματισμό που έχει πραγματοποιήσει η χώρα τα τελευταία χρόνια -το ίδιο συμβαίνιει στην Ισπανία, την Πολωνία και την Πορτογαλία. Το ένα μεγάλο πρόβλημα που διαπιστώνουμε λοιπόν είναι το γεωγραφικό (…) Το άλλο είναι το χάσμα στις ομάδες πληθυσμού. Πριν από μερικά χρόνια, όλοι έλεγαν ότι οι μηχανές είναι κυρίως πιθανό ν’ αναλάβουν τις θέσεις εργασίας των εργαζομένων μεσαίας ειδίκευσης και τις εργασίες ρουτίνας. Τώρα, με το νέο κύμα της γεννητικής ΤΝ, το φαινόμενο αφορά και εργαζόμενους υψηλής ειδίκευσης, υψηλής εκπαίδευσης. Είναι κυρίως οι μεγάλες επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν την ΤΝ. Κι είναι επίσης οι νεότεροι εργαζόμενοι και εδώ υπάρχει κίνδυνος ενός ακόμη χάσματος: οι μεγαλύτεροι σε ηλικία εργαζόμενοι θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες, επειδή πρέπει να κάνουν ένα τεράστιο εκπαιδευτικό άλμα, για να μάθουν τις τεχνολογίες της ΤΝ. Επιπλέον, σε όλες τις έρευνες διαπιστώνεται ότι οι γυναίκες υστερούν σταθερά σε σχέση με τους άνδρες όσον αφορά τη χρήση των εργαλείων ΤΝ, γεγονός που αποτελεί άλλο ένα μεγάλο ζήτημα ανησυχίας. Έχουμε ήδη μισθολογικό χάσμα μεταξύ των δύο φύλων και χάσμα απασχόλησης. Θέλουμε να έχουμε και χάσμα στη χρήση ΤΝ;» διερωτήθηκε.

Όσο μικρότερη επαφή έχεις με την τεχνολογία, τόσο περισσότερο αισθάνεσαι ότι σε απειλεί

Οι έρευνες του Cedefop έδειξαν ακόμη πως παρότι ένα όχι μεγάλο, αλλά ούτε αμελητέο ποσοστό εργαζομένων φοβούνται ότι θα χάσουν τη δουλειά τους εξαιτίας της ΤΝ στην επόμενη πενταετία, ωστόσο δεν είναι πολλοί εκείνοι, που κάνουν κάτι, ώστε το αρνητικό αυτό σενάριο να μην επαληθευτεί. «Το 15% των εργαζομένων θεωρούν ότι η θέση εργασίας τους είναι πιθανό να απειληθεί από την ΤΝ. Δεν είναι τόσο υψηλό, όσο το 50% που υποστηριζόταν πριν από δέκα χρόνια, αλλά ούτε αμελητέο και είναι κοντά στο ποσοστό των εκτιμήσεων για τις θέσεις εργασίας, που διατρέχουν πολύ υψηλό κίνδυνο να επηρεαστούν από την ΤΝ. Σε κάποιες χώρες όπως η Ελλάδα, η Πολωνία, η Σλοβακία, το ποσοστό αυτό είναι πολύ υψηλότερο, αφού ακόμη και ένας στους τέσσερις εργαζόμενους φοβάται ότι μπορεί να χάσει τη δουλειά του. Είναι ενδιαφέρον ότι οι χώρες στις οποίες υπάρχει ο μεγαλύτερος φόβος για απώλεια θέσεων εργασίας, είναι επίσης εκείνες στις οποίες εντοπίζεται το χαμηλότερο ποσοστό εργαζομένων που χρησιμοποιούν ΤΝ. Δηλαδή οι άνθρωποι που δεν χρησιμοποιούν ψηφιακές τεχνολογίες είναι επίσης αυτοί που τις φοβούνται περισσότερο, ενδεχομένως επειδή δεν ξέρουν τι να περιμένουν» κατέληξε._

Πηγή: ΑΠΕ