Μια μικρή, μαύρη κηλίδα ανάμεσα στα δάχτυλα των ποδιών. Ένα φαινομενικά ασήμαντο σημάδι που έπεισε την τότε 40χρονη δρομέα από την Αϊόβα, Jardon, να επισκεφτεί τον γιατρό της. Εκείνος την καθησύχασε ότι πιθανότατα «δεν είναι τίποτα», αλλά πρότεινε βιοψία για λόγους ασφάλειας. Δύο εβδομάδες αργότερα, το τηλεφώνημα που έλαβε ανέτρεψε τα πάντα: διαγνώστηκε με μελάνωμα, μια μορφή καρκίνου του δέρματος που εντοπίστηκε ανάμεσα στα δάχτυλα των ποδιών της.
Η περίπτωση της Jardon είναι χαρακτηριστική ενός λιγότερο γνωστού, αλλά εξαιρετικά επικίνδυνου τύπου καρκίνου του δέρματος: του μελανώματος των άκρων (acral melanoma). Πρόκειται για έναν υπότυπο του μελανώματος που εμφανίζεται σε περιοχές που σπάνια, αν όχι ποτέ, εκτίθενται στον ήλιο όπως, πέλματα, παλάμες και κάτω από τα νύχια.
Σκοτεινά σημεία: Δεν προκαλούνται όλοι οι καρκίνοι του δέρματος από τον ήλιο
Με το καλοκαίρι να φέρνει αυξημένη χρήση αντηλιακών και μεγαλύτερη έμφαση στην προστασία από την υπεριώδη ακτινοβολία (UV), οι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου: ορισμένοι από τους πιο θανατηφόρους καρκίνους του δέρματος δεν σχετίζονται καθόλου με την έκθεση στον ήλιο.
Κάθε χρόνο, χιλιάδες Αμερικανοί διαγιγνώσκονται με σπάνιες μορφές μελανώματος και άλλων καρκίνων του δέρματος σε μη αναμενόμενες περιοχές: στόμα, λαιμός, μάτια, γεννητικά όργανα και πρωκτός. Όπως επισημαίνει ο Dr. Keiran Smalley, διευθυντής του Κέντρου Αριστείας για το Μελάνωμα στο Moffitt Cancer Center, πολλοί ασθενείς δεν σκέφτονται καν το ενδεχόμενο καρκίνου όταν βλέπουν αλλοιώσεις σε περιοχές όπως τα πόδια ή τα νύχια.
«Αν οι άνθρωποι έχουν μια μαύρη λωρίδα στο νύχι ή μια πληγή στο πέλμα, ο καρκίνος δεν είναι η πρώτη τους σκέψη», δηλώνει χαρακτηριστικά.
Γενετικά ίχνη: Τι ξεχωρίζει το μελάνωμα των άκρων
Οι επιστήμονες εντοπίζουν ουσιαστικές διαφορές ανάμεσα στα μελανώματα που σχετίζονται με τον ήλιο και σε αυτά που αναπτύσσονται σε «σκιερές» περιοχές του σώματος. Όπως εξηγεί η Dr. Carla Daniela Robles-Espinoza, ειδικός στο μελάνωμα στο Εθνικό Αυτόνομο Πανεπιστήμιο του Μεξικού, το μελάνωμα των άκρων παρουσιάζει μια εντελώς διαφορετική γενετική υπογραφή.
Σε αντίθεση με τα δερματικά μελανώματα που προκαλούνται από την UV ακτινοβολία και έχουν εκατοντάδες μικρές μεταλλάξεις, τα μελανώματα των άκρων χαρακτηρίζονται από μεγάλες δομικές αλλαγές στο DNA, όπως η υπεραντιγραφή ενός μόνο γονιδίου δεκάδες φορές.
Παράλληλα, μια άλλη θεωρία εστιάζει στη μηχανική καταπόνηση ή τους τραυματισμούς ως πιθανούς παράγοντες πρόκλησης. Περιοχές όπως η φτέρνα ή το μετατάρσιο δέχονται πίεση, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε φλεγμονή και την παραγωγή αντιδραστικών ειδών οξυγόνου (ROS) — μορίων που καταστρέφουν το DNA.
Όχι μόνο για τους λευκούς: Η εθνικότητα παίζει ρόλο
Το μελάνωμα των άκρων αποτελεί την πιο κοινή μορφή μελανώματος σε άτομα αφρικανικής, ασιατικής και ισπανόφωνης καταγωγής, σύμφωνα με την Dr. Robles-Espinoza. Παρόλο που αντιπροσωπεύει μόλις το 2-3% όλων των μελανωμάτων στις ΗΠΑ, είναι υπεύθυνο για περισσότερες από τις μισές περιπτώσεις σε μη λευκούς ασθενείς.
Η εμπειρία της 76χρονης Τρένα Μπράουν από τη Βαλτιμόρη είναι αποκαλυπτική. Η μαύρη γυναίκα είχε τρία μελανώματα των άκρων από το 2013. Αρχικά, της αφαιρέθηκε μια βλάβη από το μεγάλο δάχτυλο του ποδιού. Όταν επέστρεψε, απαιτήθηκε ακρωτηριασμός. Το 2016, μια ακτινογραφία έδειξε ότι ο καρκίνος είχε κάνει μετάσταση στους πνεύμονες.
«Όταν σου λένε ότι έχεις καρκίνο στον πνεύμονα από μελάνωμα στο δάχτυλο του ποδιού, δεν υπάρχουν λέξεις να το περιγράψουν», λέει η ίδια. Υποβλήθηκε σε εντατική ανοσοθεραπεία και πλέον παρακολουθείται στενά με τακτικές μαγνητικές τομογραφίες εγκεφάλου, καθώς εκεί τείνει να εξαπλώνεται το μελάνωμα.
Η επιστήμη πίσω από τη θεραπεία: Ένα ερευνητικό κενό
Παρά την αυξανόμενη ευαισθητοποίηση, η έρευνα γύρω από το μελάνωμα των άκρων παραμένει περιορισμένη. Προς το παρόν, η χειρουργική αφαίρεση παραμένει η κύρια μορφή θεραπείας, ενώ για πιο προχωρημένες περιπτώσεις εφαρμόζονται θεραπείες όπως ακτινοβολία, ανοσοθεραπεία, χημειοθεραπεία και στοχευμένη θεραπεία, αν και όλες αυτές έχουν αναπτυχθεί για τα πιο συνηθισμένα, ηλιακά μελανώματα.
Μόνο επτά κλινικές δοκιμές αφορούν σήμερα το μελάνωμα των άκρων, σε αντίθεση με τις 61 που διεξάγονται για το δερματικό μελάνωμα. Η μικρή συχνότητα εμφάνισης της νόσου, η περιορισμένη χρηματοδότηση και η εστίαση των δυτικών κρατών στην υπεριώδη ακτινοβολία δυσχεραίνουν την πρόοδο.
Προσωπική ευθύνη και έγκαιρη διάγνωση
Η Jardon, δέκα χρόνια μετά τη διάγνωση, παραμένει ελεύθερη από καρκίνο, έχοντας διαγνωστεί στο στάδιο Ι. Ωστόσο, πολλές περιπτώσεις διαγιγνώσκονται καθυστερημένα, γεγονός που αυξάνει κατακόρυφα τον κίνδυνο θανάτου.
Γι’ αυτό, ειδικοί όπως η Συμμαχία Έρευνας Μελανώματος συνιστούν τη χρήση του ακρωνυμίου CUBED για την αξιολόγηση ύποπτων βλαβών, ειδικά σε άκρα και πέλματα:
- Colored (Έγχρωμο): διαφέρει από το φυσιολογικό δέρμα
- Uncertain (Αβέβαιο): ασαφής φύση της βλάβης
- Bleeding (Αιμορραγία): αιμορραγεί ή εκκρίνει υγρό
- Enlargement (Διεύρυνση): μεγαλώνει ή δεν υποχωρεί
- Delayed healing (Καθυστέρηση επούλωσης): δεν επουλώνεται για περισσότερο από δύο μήνες.
Το μελάνωμα δεν είναι μόνο μια υπόθεση υπερβολικής ηλιοθεραπείας. Είναι μια σύνθετη νόσος που μπορεί να φωλιάσει σε μέρη του σώματος που δεν αγγίζει ποτέ το φως. Η ενημέρωση, η πρόληψη και η αυτοπαρατήρηση είναι τα πιο ισχυρά όπλα απέναντι σε αυτό το ύπουλο είδος καρκίνου. Γιατί, όπως δείχνουν οι ιστορίες της Jardon και της Μπράουν, η έγκαιρη διάγνωση μπορεί να σώσει ζωές.
