Η Αλάσκα, το σκηνικό της πολυαναμενόμενης συνάντησης του Ρώσου προέδρου, Βλαντίμιρ Πούτιν, με τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, την Παρασκευή, δεν επιλέχθηκε τυχαία. Η γεωπολιτική της βαρύτητα και το ιστορικό της φορτίο την καθιστούν συμβολικό τόπο για μια συνάντηση υψηλής σημασίας, που ενδέχεται να επηρεάσει τις ισορροπίες στον πόλεμο της Ουκρανίας και όχι μόνο.
Περισσότερο από έναν ουδέτερο χώρο, η Αλάσκα φέρει και έναν ιστορικό συμβολισμό για τη Μόσχα. Η πώλησή της από τη Ρωσική Αυτοκρατορία στις ΗΠΑ το 1867 -μία από τις πιο ήπιες εδαφικές μεταβιβάσεις της ιστορίας- θυμίζει πως τα σύνορα μπορούν να αλλάξουν, όχι μόνο με πόλεμο, αλλά και με διαπραγματεύσεις. Αυτό ακριβώς φαίνεται να επιδιώκει τώρα ο Πούτιν: μια νέα φάση συνομιλιών, με στόχο διπλωματικά κέρδη εκεί όπου η στρατιωτική προέλαση έχει φτάσει στα όριά της.
Σύμφωνα με ανάλυση των Financial Times, ούτε οι εξελίξεις στο πεδίο της μάχης, ούτε οι πιέσεις στον ρωσικό προϋπολογισμό αναγκάζουν σήμερα τον Πούτιν να περιορίσει τις εδαφικές του φιλοδοξίες ή να δεχτεί δυσμενείς όρους ειρήνης.
Αντίθετα, στόχος του είναι να διατηρήσει ανοιχτό το κανάλι επικοινωνίας με τον Τραμπ, προκειμένου να αποφύγει ενδεχόμενες επιπτώσεις από τη δυσαρέσκεια του Αμερικανού προέδρου προς τη Μόσχα.
«Ο Πούτιν δεν έχει κανένα κίνητρο να τερματίσει τώρα τον πόλεμο», δήλωσε η Αλεξάντρα Προκοπένκο, ερευνήτρια στο Carnegie Russia Eurasia Centre. «Αυτό που έχει σημασία για αυτόν είναι να κρατήσει την προσοχή του Τραμπ».
Ωστόσο, η ρωσική πλευρά βρίσκεται αντιμέτωπη με αυξημένο ρίσκο. Ο Τραμπ, ο οποίος εξελέγη υποσχόμενος να θέσει τέλος στον πόλεμο μέσα «σε 24 ώρες», έχει εκφράσει έντονη ενόχληση για τη στάση του Πούτιν – ο οποίος εμφανίζεται «ευγενικός», την ώρα που συνεχίζει τις επιθέσεις στην Ουκρανία.
Για πρώτη φορά από την ανάληψη της προεδρίας, ο Τραμπ έχει αρχίσει να εγκρίνει πιο ουσιαστικές αποστολές όπλων στο Κίεβο, ενώ έχει απειλήσει με δασμούς την Ινδία για την αγορά ρωσικού πετρελαίου.
Αυτή η εχθρική διάθεση, ωστόσο, φάνηκε να αλλάζει αιφνίδια μετά την επίσκεψη του ειδικού απεσταλμένου των ΗΠΑ, Στιβ Γουίτκοφ, στη Μόσχα την περασμένη Τετάρτη – μόλις δύο ημέρες πριν από την προθεσμία του Τραμπ για εκεχειρία ή κυρώσεις. Αντί για περαιτέρω ένταση, η εξέλιξη αυτή οδήγησε στην πρώτη επίσημη πρόσκληση του Πούτιν για μια συνάντηση με Αμερικανό πρόεδρο επί αμερικανικού εδάφους από το 2007, όταν είχε δει τον Τζορτζ Μπους.
Συνάντηση από ανάγκη, όχι από επιλογή
Η σύνοδος της Αλάσκας, όπως εκτιμά ο καθηγητής ρωσικής πολιτικής στο King’s College του Λονδίνου, Σαμ Γκριν, είναι το αποτέλεσμα «μιας κατάστασης στην οποία τόσο ο Πούτιν όσο και ο Τραμπ έχουν εγκλωβιστεί στις ίδιες τους τις επιλογές».
Ο Πούτιν δεν ήθελε να ανακοινώσει συμφωνία με βάση το χρονοδιάγραμμα του Τραμπ -κάτι που θα εκλαμβανόταν ως υποχώρηση υπό πίεση-, ενώ ο Τραμπ εμφανιζόταν απρόθυμος να επιβάλει κυρώσεις που ίσως αποδεικνύονταν αναποτελεσματικές, με κίνδυνο να φανεί «διπλά αδύναμος».
«Το γεγονός ότι ο Πούτιν ταξιδεύει στις ΗΠΑ όχι ως κατηγορούμενος, αλλά ως προσκεκλημένος, χωρίς παρουσία Ουκρανών ή Ευρωπαίων, αυτό από μόνο του είναι διπλωματική νίκη για τη Μόσχα», πρόσθεσε ο Γκριν.
Η απουσία του προέδρου της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, από τη συνάντηση αποτελεί εδώ και καιρό επιδίωξη του Κρεμλίνου. Το ότι αυτό επιτυγχάνεται χωρίς ορατές ρωσικές παραχωρήσεις στα βασικά σημεία του πολέμου, ενισχύει την εικόνα ενός πολιτικού κέρδους για τον Πούτιν, όπως εκτίμησε και ο πρώην υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, Αντρέι Κοζίρεφ.
Ποιοι είναι οι στόχοι της Μόσχας
Για τους Ουκρανούς αξιωματούχους, η απόπειρα διαλόγου εκ μέρους του Πούτιν εξυπηρετεί τουλάχιστον τρεις σκοπούς: την έξοδο από τη διεθνή απομόνωση, την αποφυγή νέων κυρώσεων και τη χρήση της επιθυμίας του Τραμπ να τερματίσει τον πόλεμο, ώστε να επιτύχει διπλωματικά όσα δεν κατάφερε στρατιωτικά.
Η πίεση για το Κίεβο εντείνεται, καθώς οι ρωσικές δυνάμεις προωθούνται σε κρίσιμες περιοχές της ανατολικής Ουκρανίας, επιχειρώντας περικύκλωση στρατηγικών πόλεων.
Η Ρωσία φέρεται να κατέλαβε 502 τετραγωνικά χιλιόμετρα ουκρανικού εδάφους μόνο τον Ιούλιο – ρυθμός που παραμένει σταθερός από τον Μάιο, σύμφωνα με την ανεξάρτητη ομάδα ανάλυσης Black Bird Group.
Η ομάδα DeepState, που παρακολουθεί τον πόλεμο και διατηρεί επαφή με το ουκρανικό υπουργείο Άμυνας, ανέφερε ότι οι ρωσικές δυνάμεις προώθησαν τη γραμμή τους κατά σχεδόν 7 χιλιόμετρα κοντά στην πόλη Ποκρόφσκ, την οποία προσπαθούν να περικυκλώσουν εδώ και έναν χρόνο.
Ισχυρή η πίεση στη ρωσική οικονομία
Στο οικονομικό πεδίο, η Ρωσία εμφανίζεται αρκετά ευάλωτη, καθώς τα έσοδα από την ενέργεια έχουν μειωθεί κατά 20% σε ετήσια βάση, λόγω πτώσης των τιμών του πετρελαίου και των νέων δασμών που επέβαλε ο Τραμπ στις εξαγωγές προς την Ινδία.
«Η ρωσική οικονομία είναι σήμερα πιο αδύναμη από κάθε άλλη στιγμή τα τελευταία τρία χρόνια», σχολίασε ο Γιανίς Κλούγκε, οικονομολόγος του γερμανικού Ινστιτούτου SWP. Ωστόσο, η κατάσταση δεν θεωρείται ακόμη επαρκώς κρίσιμη για να αλλάξει τη στρατηγική του Πούτιν στην Ουκρανία.
«Για τον Πούτιν, οι απειλές κυρώσεων αποτελούν περισσότερο ένδειξη της δυσαρέσκειας του Τραμπ, παρά πραγματικό πρόβλημα», πρόσθεσε.
Αν και το περιεχόμενο των συνομιλιών Πούτιν – Γουίτκοφ δεν έχει δημοσιοποιηθεί πλήρως, από αμερικανικές επαφές με Ευρωπαίους και Ουκρανούς εταίρους προέκυψε πως εξετάζεται ακόμη και ανταλλαγή εδαφών.
«Θα γίνει κάποια ανταλλαγή περιοχών, προς όφελος και των δύο πλευρών», δήλωσε ο Τραμπ.
Η Μόσχα χαρακτήρισε τις προτάσεις Γουίτκοφ «αποδεκτές», αποφεύγοντας ωστόσο να σχολιάσει τις δηλώσεις Τραμπ περί ανταλλαγής εδαφών.
Ο Πούτιν επιμένει ότι οι «προϋποθέσεις» του για την Ουκρανία παραμένουν αμετάβλητες. «Δεν είναι καν “προϋποθέσεις”, είναι οι στόχοι της Ρωσίας», είπε στον πρόεδρο της Λευκορωσίας, Αλεξάντερ Λουκασένκο, την 1η Αυγούστου, κατά τη συνάντησή τους στη Μονή Βαλάαμ.
Οι στόχοι του περιλαμβάνουν:
- επίσημη αποκήρυξη της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ,
- διατήρηση μη πυρηνικού καθεστώτος,
- «αποστρατιωτικοποίηση» και «αποναζιστικοποίηση» της χώρας – μια ασαφής απαίτηση που ουσιαστικά συνεπάγεται την απομάκρυνση Ζελένσκι,
- πλήρη απόσυρση των ουκρανικών δυνάμεων από τις τέσσερις μερικώς κατεχόμενες περιοχές (Ντονέτσκ, Λουχάνσκ, Χερσώνα και Ζαπορίζια).
Για τις δύο τελευταίες, ο Πούτιν δεν αποκλείει την παραμονή της ουκρανικής κυριαρχίας, υπό τον όρο ότι θα εξασφαλίζεται πρόσβαση της Ρωσίας στην Κριμαία μέσω «νομικής δουλείας», δηλαδή διαδρόμου ελεύθερης διέλευσης.
Ο πολιτικός αναλυτής από το Κίεβο, Βολοντίμιρ Φεσένκο, χαρακτήρισε τη συγκεκριμένη απαίτηση «διαπραγματευτική παγίδα», εκτιμώντας ότι «ο Πούτιν γνωρίζει πως η Ουκρανία δεν πρόκειται να κάνει μονομερείς παραχωρήσεις. Θα προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί τη συνάντηση με τον Τραμπ για να την κατηγορήσει ότι δεν επιθυμεί τον τερματισμό του πολέμου».
Τι δείχνουν οι ουκρανικές δημοσκοπήσεις
Παρά την κόπωση του πολέμου, η πλειοψηφία των Ουκρανών απορρίπτει την παραχώρηση εδαφών. Σε έρευνα του Ινστιτούτου Κοινωνιολογίας του Κιέβου τον Ιούλιο:
- 74% είπαν όχι σε σχέδιο που περιλαμβάνει απώλεια των τεσσάρων περιοχών, έξοδο από το ΝΑΤΟ και περιορισμό των ενόπλων δυνάμεων και
- 54% υποστήριξαν ένα σχέδιο που παγώνει το μέτωπο, προσφέρει εγγυήσεις ασφαλείας και οδηγεί σε σταδιακή άρση κυρώσεων.
Σε διπλωματικό «πυρετό» πριν από τη σύνοδο
Καθώς πλησιάζει η συνάντηση, τόσο το Κίεβο όσο και η Μόσχα εντείνουν τις επαφές με συμμάχους τους.
Η Ουκρανία ζητά διαπραγματεύσεις μόνο έπειτα από εκεχειρία ή ουσιαστική μείωση των συγκρούσεων. Ο Πούτιν, από την άλλη, συνομιλεί με ηγέτες εννέα «φιλικών» χωρών, ανάμεσά τους ο Σι Τζινπίνγκ της Κίνας, ενώ υποδέχθηκε τον πρόεδρο των ΗΑΕ και τον σύμβουλο εθνικής ασφάλειας της Ινδίας.
«Η μόνη ρεαλιστική εναλλακτική είναι ο τερματισμός της σύγκρουσης», ανέφερε ο Ρώσος αναλυτής, Αντρέι Κολέσνικοφ.
«Ο Πούτιν ονειρεύεται μια νέα Γιάλτα με τον Τραμπ και τον Σι. Έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο – και να διεκδικήσει τη δόξα του Στάλιν», συμπλήρωσε.
