H Ινδία και το Πακιστάν μπορούν να συμφωνήσουν σε ένα πράγμα: καμία από τις δύο χώρες δεν θέλει να είναι κοντά στην άλλη. Αυτό είναι κάπως δύσκολο βέβαια, δεδομένου ότι μοιράζονται κοινά σύνορα μήκους 3.000 χιλιομέτρων. Αμφότερες είναι κατάφορτες με αισθήματα ανταγωνισμού και ζωσμένες με πυρηνικά, άρα το πώς κατορθώνουν να διαχειρίζονται αυτή την ανεπιθύμητη σχέση είναι ζήτημα ζωής και θανάτου σε κλίμακα εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων. Μόλις προ ημερών, ξέσπασε μια ακόμη σύγκρουση μεταξύ τους, που σύμφωνα με κάποιους αναλυτές δυνητικά θα μπορούσε να μας οδηγήσει ακόμη και στα πρόθυρα του Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Μια από τις μεγαλύτερες αερομαχίες στην Ιστορία
Εντάξει, μπορεί κάτι τέτοιο να είναι κάπως τραβηγμένο ως σενάριο, αλλά τη νύχτα της 6ης προς την 7 Μαΐου, ινδικοί πύραυλοι έπληξαν «θέσεις ισλαμιστών τρομοκρατών στο πακιστανικό έδαφος», όπως ανέφεραν πηγές του Νέου Δελχί με αποτέλεσμα να ακολουθήσει για περίπου μια ώρα, μια από τις μεγαλύτερες αερομαχίες στην Ιστορία, καθώς μετείχαν… 125 πάνοπλα μαχητικά αεροσκάφη. Πάνω από την περιοχή του Κασμίρ τα δύο αντίπαλα κράτη δοκίμασαν στην πράξη τα οπλικά τους συστήματα, καθώς το Πακιστάν χρησιμοποίησε κινεζικής κατασκευής μαχητικά Chengdu J-10C και πυραύλους PL-15, ενώ η Ινδία ανέπτυξε Rafale (ένα εκ των οποίων φέρεται να καταρρίφθηκε) εξοπλισμένα με πυραύλους SCALP και AASM Hammer.
Πώς όμως φθάσαμε έως εδώ και γιατί υπάρχει αυτή η αντιπαλότητα μεταξύ μιας αχανούς χώρας όπως είναι η υποήπειρος της Ινδίας με πληθυσμό 1.413.000.000 κατοίκους (η πρώτη στον κόσμο πλέον, έχοντας ξεπεράσει ακόμη και την Κίνα) και ενός γειτονικού της κράτους όπως είναι το Πακιστάν με 241.499.500 κατοίκους;
Όλα ξεκινάμε το όχι πολύ μακρινό 1947. Μέχρι τότε ολόκληρη η περιοχή βρισκόταν υπό βρετανική κυριαρχία. Όταν ήρθε η ώρα της ανεξαρτησίας, τον Αύγουστο εκείνης της χρονιάς, αποφασίστηκε να δημιουργηθούν δύο ξεχωριστά κράτη, λαμβάνοντας υπόψη τις θρησκευτικές πεποιθήσεις:
- Η Δημοκρατία της Ινδίας όπου πλειοψηφούν οι ινδουιστές.
- Η Ισλαμική Δημοκρατία του Πακιστάν με μουσουλμανική πλειοψηφία.
Οι τρεις πόλεμοι
Η διαίρεση αυτή προκάλεσε μαζική μετακίνηση πληθυσμών, με εκατομμύρια ανθρώπους να εγκαταλείπουν τα σπίτια τους, και αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ ινδουιστών και μουσουλμάνων. Ένα από τα βασικά αγκάθια στη σχέση τους από τότε, είναι η περιοχή του Κασμίρ – μια ορεινή περιοχή με πλειοψηφία μουσουλμανικού πληθυσμού, που όμως εντάχθηκε στην Ινδία. Έκτοτε η ένταση στο συγκεκριμένο οροπέδιο της βορειοδυτικής περιοχής της υποηπείρου ουσιαστικά δεν μειώθηκε ποτέ, με την μεν Ινδία να μεταφέρει εκεί συνεχώς στρατό για να ελέγξει τον πληθυσμό και το δε Πακιστάν να ενισχύει τους δεσμούς με τους κατοίκους να υποδαυλίζει ένοπλες τοπικές εξεγέρσεις.
Μάλιστα μέχρι στιγμής έχουν πραγματοποιηθεί τρεις πόλεμοι στην περιοχή:
1ος Πόλεμος: 1947-1948
Μόλις λίγους μήνες μετά τη δημιουργία των δύο κρατών, ξέσπασε ο πρώτος πόλεμος για το Κασμίρ. Το Πακιστάν υποστήριξε μουσουλμάνους αντάρτες που επιτέθηκαν στην περιοχή και Ινδία απάντησε με μεταφορά στρατιωτικών δυνάμεων στο οροπέδιο. Ο πόλεμος τελείωσε με παρέμβαση του ΟΗΕ και το Κασμίρ χωρίστηκε στα δύο: το μεγαλύτερο τμήμα (περίπου 55%-60%) έμεινε στην Ινδία, ένα μικρότερο (γύρω στο 35%-40%) στο Πακιστάν, ενώ ένα 5% μεταγενέστερα (μετά το 1962) θα ελέγχεται από την Κίνα – κάτι που δεν αρέσει προφανώς καθόλου στους Ινδούς.
2ος Πόλεμος: 1965
Ξανά για το Κασμίρ. Το Πακιστάν προσπάθησε να υποκινήσει εξέγερση, αλλά η Ινδία αντέδρασε δυναμικά. Ο πόλεμος διήρκεσε λίγες εβδομάδες και τελείωσε χωρίς ξεκάθαρο νικητή, αλλά με επιστροφή στα σύνορα πριν τον πόλεμο.
3ος Πόλεμος: 1971
Αυτή τη φορά ο πόλεμος δεν έγινε για το Κασμίρ, αλλά για το Ανατολικό Πακιστάν (το σημερινό Μπανγκλαντές). Εσωτερικές συγκρούσεις και αιματοχυσία οδήγησαν την Ινδία να παρέμβει υπέρ των εξεγερμένων, με το Πακιστάν να ηττάται βαριά και κάπως έτσι το Μπανγκλαντές έγινε ανεξάρτητο κράτος.
Κρίση του Καρτγκίλ: 1999
Πολλοί τον θεωρούν ως τον τέταρτο πόλεμο στη σειρά, αλλά περισσότερο έμοιαζε με μια στρατηγική κρίση που ξέσπασε στην περιοχή του Καρτγκίλ, στο ινδικό τμήμα του Κασμίρ, το καλοκαίρι του 1999. Το Πακιστάν έστειλε στρατιωτικές δυνάμεις και ένοπλους αντάρτεςνα καταλάβουν υψώματα και στρατηγικά σημεία στα Ιμαλάια. Ακολούθησε μια σκληρή μάχη για περίπου τρεις μήνες, με σημαντικές απώλειες και για τις δύο πλευρές, καθώς διεξαγόταν σε δύσβατο ορεινό έδαφος με δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Μετά από μεγάλη διεθνή πίεση, κυρίως από τις Ηνωμένες Πολιτείες, το Πακιστάν αναγκάστηκε να αποσύρει τις δυνάμεις του, οι Ινδοί ανέκτησαν τον έλεγχο των περισσότερων υψωμάτων και η σύγκρουση τελείωσε με σιωπηρή κατάπαυση πυρός.
Η γεωγραφία γίνει τις απαντήσεις για τη σύγκρουση
Όπως αναφέρει ο διπλωματικός συντάκτης του Sky News και αυθεντία στις διεθνείς σχέσεις Tim Marshall, η γεωγραφία είναι αυτή που μας δίνει τις απαντήσεις (και) για τις συγκεκριμένες συγκρούσεις. Στο ιδιαίτερα πετυχημένο βιβλίο του «Prisoners of Geography» που κυκλοφορεί μεταφρασμένο και στα ελληνικά υπό τον τίτλο «Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας» (εκδόσεις «Διόπτρα»), ο Βρετανός δημοσιογράφος γράφει ότι: «Η σχέση μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν δεν πρόκειται ποτέ να γίνει φιλική, παρόλο που, αν δεν ήταν το αγκάθι του Κασμίρ, θα μπορούσε να είναι ακόμα και εγκάρδια. Ως έχουν τα πράγματα, η Ινδία βρίσκεται στην ευχάριστη θέση να βλέπει το Πακιστάν διχασμένο εσωτερικά και θα κάνει ό,τι μπορεί για να συνεχιστεί αυτή η κατάσταση, ενώ το Πακιστάν θα επιδιώξει να υπονομεύσει την Ινδία, με κάποια ακραία στοιχεία στο εσωτερικό του να υποστηρίζουν ακόμα και τρομοκρατικές επιθέσεις εντός Ινδίας, όπως έγινε με τη σφαγή της Βομβάης το 2008. (σ.σ. περίπου 10 μέλη της ισλαμικής τρομοκρατικής οργάνωσης Λασκάρ ε Ταϊμπά που εδρεύει στο Πακιστάν, πραγματοποίησαν συντονισμένες επιθέσεις σε διάφορά σημεία της πόλης που αποτελεί την οικονομική πρωτεύουσα της Ινδίας με αποτέλεσμα να σκοτωθούν πάνω από 170 άτομα).
Το πρόβλημα του Κασμίρ εν μέρει είναι ζήτημα εθνικής υπερηφάνειας, αλλά είναι και στρατηγικό ζήτημα. Ο πλήρης έλεγχος του Κασμίρ θα άνοιγε στην Ινδία ένα παράθυρο στην Κεντρική Ασία και θα της έδινε κοινά σύνορα με το Αφγανιστάν. Θα στερούσε επιπλέον από το Πακιστάν τα κοινά σύνορα με την Κίνα, υποβαθμίζοντας έτσι τη χρησιμότητα της κινεζο-πακιστανικής συνεργασίας. Η κυβέρνηση του Πακιστάν αρέσκεται να διατυμπανίζει ότι η φιλία της με την Κίνα είναι «ψηλότερη από τα βουνά και βαθύτερη από τους ωκεανούς». Αυτό δεν είναι βέβαια αλήθεια, αλλά χρησιμεύει στο να ασκεί πίεση στους Αμερικανούς, όταν κάποιες φορές διανοούνται να διακόψουν την τεράστια οικονομική βοήθεια που στέλνει η Ουάσιγκτον στο Πακιστάν».
Και προσθέτει: «Εάν το Πακιστάν είχε τον πλήρη έλεγχο του Κασμίρ, θα ενίσχυε το εύρος επιλογών εξωτερικής πολιτικής του Ισλαμαμπάντ και θα περιόριζε τις ευκαιρίες που δίνονται στην Ινδία. Θα αύξανε επίσης την ασφάλεια των υδάτων της χώρας. Ο Ινδός ποταμός πηγάζει από το Θιβέτ στα Ιμαλάια, αλλά περνάει από το κομμάτι του Κασμίρ που ελέγχεται από την Ινδία πριν εισέλθει στο Πακιστάν και διασχίσει τη χώρα μέχρι να αδειάσει τα νερά του στην Αραβική θάλασσα στο Καράτσι».
Χωρίς τον Ινδό ποταμό το Πακιστάν θα κατέρρεε οικονομικά
Ο Ινδός ποταμός και οι παραπόταμοί του, προσφέρουν νερό στα δύο τρίτα της χώρας: χωρίς αυτούς η βαμβακοβιομηχανία και πολλοί άλλοι από τους πυλώνες της παραπαίουσας οικονομίας του Πακιστάν θα κατέρρεαν. Βάσει μιας συμφωνίας η οποία τιμήθηκε σε όλους τους μεταξύ τους πολέμους, η Ινδία και το Πακιστάν έχουν συναινέσει για την κατανομή των υδάτων. Αλλά οι πληθυσμοί και των δύο χωρών αυξάνονται με ραγδαίο ρυθμό και η υπερθέρμανση του πλανήτη θα μπορούσε να μειώσει τη ροή των υδάτων.
Η προσάρτηση ολόκληρου του Κασμίρ λοιπόν, θα διασφάλιζε την παροχή υδάτων στο Πακιστάν. Είναι πασιφανές ωστόσο ότι δεδομένων όλων όσα διακυβεύονται, καμία από τις δύο πλευρές δεν πρόκειται να υποχωρήσει. Και μέχρις ότου συμφωνήσουν στο ζήτημα του Κασμίρ, δεν μπορεί να βρεθεί άλλος τρόπος να κατευναστεί η μεταξύ τους εχθρότητα. «Το Κασμίρ φαίνεται καταδικασμένο να παραμείνει ένας τόπος όπου θα ξεσπούν σποραδικές ένοπλες συρράξεις μεταξύ μαχητών εκπαιδευμένων στο Πακιστάν και του ινδικού στρατού – μια σύγκρουση που απειλεί να μετεξελιχτεί σε γενικευμένο πόλεμο, περιλαμβάνοντας τον κίνδυνο χρήσης πυρηνικών όπλων» αναφέρει ο Tim Marshall.
Τα σχέδια μάχης
Συν τοις άλλοις, το Πακιστάν δεν διαθέτει εσωτερικό «στρατηγικό βάθος» – κάπου να αναδιπλωθεί σε περίπτωση που κατατροπωθεί στα ανατολικά, από την Ινδία. Τα σύνορα Πακιστάν – Ινδίας αποτελούνται από βάλτους στα νότια, την έρημο Ταρ και από βουνά στα βόρεια. Όλα τα σημεία ανεξαιρέτως καθιστούν τη διέλευση ενός στρατού ιδιαίτερα δύσκολη. Βέβαια, δεν είναι κάτι που δεν μπορεί να γίνει και αμφότερες οι πλευρές έχουν εκπονήσει σχέδια μάχης για τη συγκεκριμένη περιοχή. Το σχέδιο του ινδικού στρατού περιλαμβάνει τον αποκλεισμό του λιμανιού και των τερματικών σταθμών καυσίμου στο Καράτσι από ξηράς και θαλάσσης, αλλά μια ευκολότερη δίοδος εισβολής βρίσκεται μεταξύ βορρά και νότου στο κέντρο, στη μακράν πιο φιλόξενη περιοχή της Παντζάμπ, στην οποία βρίσκεται και η πρωτεύουσα του Πακιστάν, το Ισλαμαμπάντ.
Η απόσταση μεταξύ των συνόρων με την Ινδία και το Ισλαμαμπάντ είναι μικρότερη από 400 χιλιόμετρα, αποτελούμενη στο μεγαλύτερο μέρος της από επίπεδο έδαφος. Στο ενδεχόμενο μιας μαζικής, συντριπτικής συμβατικής επίθεσης, ο ινδικός στρατός θα μπορούσε να βρίσκεται στην πρωτεύουσα μέσα σε λίγες μέρες. Το γεγονός ότι διατείνεται πως δεν επιθυμεί κάτι τέτοιο δεν είναι αυτό που έχει σημασία: από τη σκοπιά του Πακιστάν, σημασία έχει ότι μπορεί να το κάνει και η γεωγραφική πραγματικότητα είναι αρκετή για να χρειάζεται το Πακιστάν να διαθέτει ένα κύριο και ένα εναλλακτικό σχέδιο αποφυγής ενός τέτοιου κινδύνου.
Ο Βρετανός δημοσιογράφος Tim Marshall υποστηρίζει πως «το κύριο σχέδιο είναι η απώθηση της επίθεσης στην Παντζάμπ και ενδεχομένως η προσπάθεια αντεπίθεσης στην ινδική πλευρά των συνόρων και ο αποκλεισμός του αυτοκινητόδρομου 1Α, ο οποίος είναι ζωτικής σημασίας για τον εφοδιασμό του ινδικού στρατού. Το δυναμικό του στρατού της Ινδίας ανέρχεται σε πάνω από ένα εκατομμύριο, αριθμός διπλάσιος του αντίστοιχου του Πακιστάν, αλλά αν δεν μπορεί να εφοδιαστεί, τότε δεν μπορεί και να πολεμήσει. Το εναλλακτικό σχέδιο περιλαμβάνει την οπισθοχώρηση πίσω από τα σύνορα του Αφγανιστάν εάν κριθεί απαραίτητο, πράγμα που προϋποθέτει την ύπαρξη μιας φιλικής κυβέρνησης στην Καμπούλ. Ως εκ τούτου, η γεωγραφία έχει αποφανθεί ότι το Πακιστάν οφείλει να αναμειγνύεται στις υποθέσεις του Αφγανιστάν, όπως οφείλει να κάνει και η Ινδία. Προκειμένου να αντιμετωπίσουν η μια την άλλη, η καθεμία επιδιώκει να διαμορφώσει την κυβέρνηση του Αφγανιστάν στα μέτρα της – ή, για να το θέσουμε διαφορετικά, η καθεμία επιθυμεί να είναι η Καμπούλ εχθρός του εχθρού της».
