Μπορούμε να φανταστούμε έναν κόσμο όπου τα πράγματα που έχουμε συνηθίσει ως θέσφατα δεν θα αποτελούν πλέον μια καθημερινή συνθήκη; Αν σκεφτούμε τι ζει η ανθρωπότητα τα τελευταία 2,5 χρόνια με την πανδημία του κορονοϊού τότε η απάντηση θα είναι «ναι μπορούμε». Ακόμα βέβαια η ιδέα ενός εμβρύου που θα μεγαλώνει μέσα σε μία μήτρα μεν, αλλά όχι μέσα σε ένα σώμα αποτελεί κομμάτι επιστημονικής φαντασίας. Ή μήπως όχι;
Στον κινηματογράφο μία μορφή «Εκτογένεσης» (Ectogenesis) οπτικοποιήθηκε στα χωράφια με τα εκατομμύρια βρέφη και ενήλικες που έτρεφαν οι εξωγήινοι του Matrix. Σύμφωνα με τους επιστήμονες πάντως η εκτογένεση, η διαδικασία δηλαδή κατά την οποία το έμβρυο αναπτύσσεται έξω από το σώμα, θα μπορούσε να αλλάξει εντελώς τη φυσιολογία της ανθρώπινης αναπαραγωγής. Και δεν είναι ένα τόσο μακρινό σενάριο επιστημονικής φαντασίας.
Το BBC σε ένα 8λεπτο βίντεο vlog του αναρωτιέται προβοκατόρικα «τι θα γινόταν αν οι γυναίκες δεν ήταν αναγκασμένες να γεννήσουν ποτέ ξανά;». Οι επιστημονικές εξελίξεις σε αυτόν τον τομέα έχουν κάνει μεγάλα βήματα προόδου τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα στην ικανότητά μας να φροντίζουμε εξαιρετικά τα πρόωρα μωρά.
«Ωστόσο, πόσο κοντά είμαστε στο να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε ανθρώπινη ζωή εντελώς έξω από το ανθρώπινο σώμα; Και σε ένα πιθανό μέλλον, όπου οι γυναίκες δεν θα έπρεπε πλέον να γεννούν, ποιες κοινωνικές επιπτώσεις μπορεί να έχει αυτό στην ισότητα των φύλων και στις αντιλήψεις μας για το τι σημαίνει να είσαι μητέρα;», αναρωτιέται το βρετανικό Μέσο. Και οι απαντήσεις δεν είναι εύκολες.
Το πρώτο μεγάλο βήμα
Τον Απρίλιο του 2017, ερευνητές του Παιδιατρικού Νοσοκομείου της Φιλαδέλφειας στις ΗΠΑ ανακοίνωσαν την ανάπτυξη μιας τεχνητής μήτρας με το όνομα «biobag». Το «biobag» αναπτύχθηκε για να βελτιώσει τα ποσοστά επιβίωσης των πρόωρων μωρών και αποτελεί σημαντικό βήμα εξέλιξης της συμβατικής θερμοκοιτίδας.
Μέχρι στιγμής η τεχνητή μήτρα έχει δοκιμαστεί μόνο σε έμβρυα από αμνούς. Οι αμνοί (σε ισοδύναμο πρόωρου ανθρώπινου εμβρύου 22-24 εβδομάδων) είναι ικανοί να αναπτυχθούν με επιτυχία στο biobag, με το γηραιότερο αρνί να έχει φτάσει σε ηλικία άνω του ενός έτους.
Εν τω μεταξύ, ερευνητές του Πανεπιστημίου του Cambridge, διατηρήσαν ανθρώπινο έμβρυο ζωντανό έξω από την μήτρα για 13 ημέρες χρησιμοποιώντας ένα μείγμα θρεπτικών ουσιών που μιμούνται τις συνθήκες στη μήτρα. Το έμβρυο επέζησε αρκετές ημέρες περισσότερο από ό, τι στο παρελθόν και η έρευνα σταμάτησε μόνο επειδή πλησίαζε το 14ήμερο νόμιμο όριο, το χρονικό διάστημα που ένα έμβρυο μπορεί να διατηρηθεί στο εργαστήριο.
Η πρόσφατη εφεύρεση της τεχνητής εξωτερικής μήτρας, γνωστή ως «θήκη για μωρά», αναμένεται να αλλάξει την κοινωνία. Για μερικούς, ίσως φέρει την ισότητα, την ελευθερία και την επιλογή, ενώ για άλλους οι συνέπειες είναι πολύ πιο τρομακτικές.
Τα οφέλη και τα προβλήματα
Τι μπαίνει πρώτο η ηθική ή η τεχνολογία; Ο Guardian σε παλαιότερο άρθρο του προσπαθεί να απαντήσει σε αυτό το αρκετά περίπλοκο ερώτημα. Αλλά πώς θέτουμε το όριο μεταξύ της εξασφάλισης της υγιούς ανάπτυξης και των παιδιών που θεωρούνται ως «πιο υγιή»; Ποιος αποφασίζει ποιος τύπος εγκυμοσύνης είναι «καλύτερος», οι γυναίκες ή οι άνδρες; Οι γιατροί; Οι θρησκευτικοί ηγέτες ή οι εργοδότες; Φυσικά ένα τέτοιο ζήτημα αγγίζει τον τομέα της βιοπολιτικής και του ελέγχου του σώματος.
Θα υπάρξουν ιατρικά οφέλη αναφέρει ο Guardian: Οι τεχνητές μήτρες θα μπορούσαν να σώσουν τις ζωές των πρόωρων μωρών, να βοηθήσουν τα στείρα ζευγάρια, να δώσουν στους ομοφυλόφιλους νέες επιλογές γονιμότητας και να επιτρέψουν στους μεγαλύτερους γονείς να έχουν παιδιά. Θα μπορούσαν να προσφέρουν ασφαλέστερη εναλλακτική λύση στην παραδοσιακή εγκυμοσύνη και τον τοκετό και να προσφέρει ένα υγιέστερο περιβάλλον για το έμβρυο, εξαλείφοντας κάποιους κινδύνους που περνούν μέσω του πλακούντα από τη μητέρα.
Όποιος χρηματοδοτεί την τεχνολογία της εκτογένεσης ίσως να έχει την εξουσία να αποφασίζει πώς, πότε και για ποιο όφελος θα χρησιμοποιείται. Θα μπορούσε να είναι οι κρατικές ή οι ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες που προσπαθούν να αποφύγουν το απρόβλεπτο κόστος του παραδοσιακού τοκετού. Ίσως ο φυσιολογικός τοκετός να συνδεθεί με τη φτώχεια ή με μια συγκεκριμένη τάξη ή φυλή. Ποια θα είναι τα πλεονεκτήματα των μωρών που κυοφορούνται εξωτερικά έναντι εκείνων που γεννιούνται μέσω του ανθρώπινου σώματος; Είναι υπαρκτός ο κίνδυνος να μπουν ξανά σε κάποιους ιδέες όπως εκείνη της ευγονικής των ναζί.
Ο Κάρλο Μπουλέτι, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Μαιευτικής, Γυναικολογίας και Αναπαραγωγικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Γέιλ, πιστεύει ότι θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια πλήρως λειτουργική μήτρα μέσα σε μια δεκαετία, αν επενδυθούν αρκετά χρήματα στην έρευνα. Ο Μπουλέτι, ειδικός σε θέματα γονιμότητας, αναφέρει ότι το προτεινόμενο σύστημα θα ήταν «μια γυάλινη θήκη με προστασία UV», που θα περιείχε μια ζελατινοειδή ουσία πρωτεΐνης. Στο έμβρυο θα υπάρχει παροχή μητρικού αίματος που θα οξυγονώνεται από έναν τεχνητό πνεύμονα, θα κυκλοφορεί από μια τεχνητή καρδιά και θα φιλτράρεται από τεχνητά νεφρά. Θα πρέπει πρώτα να δοκιμαστεί σε ζώα με έμβρυα παρόμοιου μεγέθους με των ανθρώπων, συμπληρώνει.
Το όραμα του Μπουλέτι για έναν κόσμο όπου η εκτογένεση θα είναι συνηθισμένη, σημαίνει ότι θα είναι πιο εύκολο για ζευγάρια του ίδιου φύλου –κυρίως τους άνδρες– να κάνουν παιδιά με τα οποία θα έχουν βιολογική σχέση, όπως και για γυναίκες με ανωμαλίες στη μήτρα ή χωρίς μήτρα να κάνουν δικά τους παιδιά, αλλά και η ισότητα των φύλων να πάει ένα βήμα μπροστά, με «μια καινούργια γονεϊκή ισορροπία όπου άνδρες και γυναίκες πλέον δεν θα έχουν πρωτεύοντες και δευτερεύοντες ρόλους», λέει.
Ο κίνδυνος μία τέτοια τεχνολογία να αποκτήσει ταξικά χαρακτηριστικά
Ας μην γελιόμαστε, η επιλογή στην μητρότητα και κατ’ επέκταση στη γονεϊκότητα, μέσω τεχνητών μέσων έχει ταξικά χαρακτηριστικά. Δεν μπορούν όλοι οι άνθρωποι να έχουν πρόσβαση σε τεχνολογίες όπως αυτή της εξωσωματικής γονιμοποίησης για παράδειγμα λόγω κόστους. Όταν μία τόσο περίπλοκη τεχνολογία όπως αυτή της εκτογένεσης πάρει κανονική μορφή και είναι πλήρως λειτουργική είναι κατανοητό ότι το κόστος χρήσης της θα είναι τεράστιο.
Η τεχνητή μήτρα θα είναι σαν μια μηχανική εκδοχή της απόκτησης απογόνων με παρένθετη μητέρα; Επίσης, θα μπορούσε η κανονική εγκυμοσύνη να γίνει ταξικό χαρακτηριστικό, όπως τα προνοιακά επιδόματα και η στέγαση σε εργατικές κατοικίες;
Όταν η εγκυμοσύνη εμφανίζεται μέσα στο σώμα της γυναίκας, οι γυναίκες έχουν τουλάχιστον κάποιο έλεγχο επί αυτής. Αλλά τι συμβαίνει όταν ένα έμβρυο μπορεί να επιβιώσει εξ ολοκλήρου έξω από το σώμα; Πώς θα σταθεί η νομοθεσία όταν η προάσπιση της ζωής του εμβρύου θα αρχίσει κατά τη σύλληψη και όχι αργότερα; Υπάρχουν θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με τα δικαιώματα που δίνουμε στα έμβρυα έξω από το σώμα. Και τα οποία χρειάζονται προχωρημένα αναλυτικά εργαλεία για να μπορέσουμε να απαντήσουμε
Για ένα πράγμα πρέπει να είμαστε σίγουροι: Η κοινωνία δεν θα μείνει ίδια αν η τεχνολογία της εκτογένεσης πάρει σάρκα και οστά. Η δημιουργία ανθρώπων εκτός του γυναικείου σώματος εγείρει διάφορους κινδύνους αλλά μπορεί ταυτόχρονα να προσφέρει ελπίδα σε νέες μορφές ισότητας και υγειονομικής περίθαλψης. Η συζήτηση είναι πάντα ανοικτή. Ίσως σε μία ή δύο γενιές να δημιουργήσουμε την τέλεια τεχνητή μήτρα. Όμως, πως θα επιλέξουμε να την χρησιμοποιήσουμε; Αυτό μένει να φανεί.
