Μια σιωπηλή, αλλά εξαιρετικά διαδεδομένη απειλή φωλιάζει στα πιο απλά αντικείμενα της καθημερινότητάς μας, προκαλώντας εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους ετησίως: πρόκειται για το δι-2-αιθυλεξυλ φθαλικό (DEHP), μια πλαστική χημική ένωση που βρίσκεται παντού, από τα δοχεία τροφίμων μέχρι τους ιατρικούς σάκους ορού.

Σύμφωνα με εκτενή μελέτη του NYU Langone Health, που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό EBioMedicine, η έκθεση στον DEHP συνδέθηκε με 356.238 θανάτους από καρδιαγγειακά νοσήματα παγκοσμίως μόνο το 2018, αριθμός που αντιστοιχεί στο 13,5% όλων των θανάτων από καρδιαγγειακά αίτια για άτομα ηλικίας 55 έως 64 ετών. Από αυτούς, 349.113 θάνατοι συνδέθηκαν άμεσα με τη χρήση πλαστικού που περιέχει DEHP.

Η αόρατη απειλή στο σπίτι και στο νοσοκομείο

Ο DEHP, μια από τις πολλές φθαλικές ενώσεις που χρησιμοποιούνται για να κάνουν τα πλαστικά πιο εύκαμπτα και ανθεκτικά, είναι παρών σε πλήθος καταναλωτικών προϊόντων: κουτιά τροφίμων, συσκευασίες, σωλήνες, ιατρικά υλικά. Όμως, αυτή η ευρεία χρήση έχει σοβαρές επιπτώσεις για τη δημόσια υγεία.

«Ο σιωπηλός αυτός δολοφόνος βρίσκεται κυριολεκτικά παντού: από το ντουλάπι της κουζίνας μέχρι το δωμάτιο του νοσοκομείου», σημειώνουν οι ερευνητές. Μόλις εισέλθει στο ανθρώπινο σώμα, ο DEHP διασπάται σε επιβλαβείς μεταβολίτες που διαταράσσουν τις ορμόνες, επηρεάζουν αρνητικά τον μεταβολισμό και προκαλούν βλάβες στο καρδιαγγειακό σύστημα.

Η επιστημονική ομάδα υπολογίζει ότι το 2018, η χημική αυτή ουσία ευθύνεται για την απώλεια 10,47 εκατομμυρίων ετών ζωής (years of life lost – YLL) σε παγκόσμιο επίπεδο, επιβεβαιώνοντας τη βαριά και πολυεπίπεδη επιβάρυνση που προκαλεί στον παγκόσμιο πληθυσμό.

Παγκόσμια ανισότητα στην έκθεση και στον κίνδυνο

Η μελέτη δεν περιορίζεται απλώς στην ποσοτική εκτίμηση των θανάτων. Δίνει έμφαση και σε μια άλλη σημαντική διάσταση: την ανισότητα στην έκθεση στο DEHP και, κατ’ επέκταση, στην υγειονομική επιβάρυνση. Όπως σημειώνεται, περιοχές όπως η Νότια Ασία και η Μέση Ανατολή φέρουν το μεγαλύτερο βάρος, με ποσοστά που φτάνουν το 17% των καρδιαγγειακών θανάτων να συνδέονται με την εν λόγω ουσία.

Σύμφωνα με τη μελέτη, τα επίπεδα έκθεσης σε DEHP σε συγκεκριμένα μέρη αυτών των περιοχών ήταν έξι φορές υψηλότερα από εκείνα στην Ευρώπη. Μαζί με την Ανατολική Ασία και τον Ειρηνικό, οι περιοχές αυτές συγκεντρώνουν το 73% όλων των θανάτων από καρδιαγγειακά αίτια που αποδίδονται στον DEHP παγκοσμίως.

Ο επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης, Dr. Leonardo Trasande, τόνισε χαρακτηριστικά: «Υπάρχει μια σαφής ανισότητα ως προς το ποια μέρη του κόσμου επωμίζονται το κύριο βάρος των αυξημένων καρδιακών κινδύνων από τις φθαλικές ενώσεις».

Τοπικές και κοινωνικές ανισότητες

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι ανισότητες δεν περιορίζονται σε γεωγραφικό επίπεδο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε χώρες της Αφρικής, άτομα με τη μεγαλύτερη έκθεση σε DEHP είχαν έως και 30% υψηλότερη θνησιμότητα από καρδιαγγειακά αίτια, συγκριτικά με εκείνα που είχαν τη χαμηλότερη έκθεση.

Η έκθεση στον DEHP επηρεάζεται επίσης από κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες. Οι ευάλωτες και περιθωριοποιημένες κοινότητες, συχνά εκτεθειμένες σε περιβαλλοντικές ρυπάνσεις και με περιορισμένη πρόσβαση σε πόρους υγειονομικής περίθαλψης, υφίστανται δυσανάλογα μεγάλο βάρος.

Μηχανισμοί και επιπτώσεις στην υγεία

Η βιολογική δράση του DEHP είναι εξαιρετικά επιβλαβής. Αφού εισέλθει στο σώμα, μεταβολίζεται σε ουσίες που:

  • Διαταράσσουν το ενδοκρινικό σύστημα, επηρεάζοντας την παραγωγή και λειτουργία ορμονών.
  • Αλλάζουν τον μεταβολισμό γλυκόζης και λιπιδίων, προωθώντας την ανάπτυξη μεταβολικών διαταραχών
  • Προκαλούν φλεγμονώδεις αντιδράσεις στα τοιχώματα των αρτηριών, κάτι που οδηγεί σε αθηροσκλήρωση και αυξάνει τον κίνδυνο για καρδιακές προσβολές και εγκεφαλικά.

Η ανάλυση καταλήγει πως οι καρδιαγγειακές συνέπειες του DEHP δεν είναι μόνο σοβαρές, αλλά και οικονομικά δυσβάσταχτες. Το κόστος που αποδίδεται σε αυτήν την έκθεση εκτιμάται πως κυμαίνεται από 10,2 δισεκατομμύρια έως 3,74 τρισεκατομμύρια δολάρια σε ένα μόνο έτος. Οι αριθμοί αυτοί περιλαμβάνουν το άμεσο κόστος υγειονομικής περίθαλψης, τους χαμένους μισθούς λόγω πρόωρων θανάτων και την κοινωνική αξία των ζωών που χάθηκαν.

Η συγγραφέας της μελέτης Sara Hyman υπογράμμισε: «Επισημαίνοντας τη σύνδεση μεταξύ των φθαλικών ενώσεων και μιας κύριας αιτίας θανάτου σε όλο τον κόσμο, τα ευρήματά μας προσθέτουν στο τεράστιο σύνολο στοιχείων που αποδεικνύουν ότι αυτές οι χημικές ουσίες αποτελούν τεράστιο κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία».

Χρονική σύμπτωση και κανονισμοί

Αξίζει να σημειωθεί ότι η ερευνητική ομάδα επέλεξε τα δεδομένα της με προσοχή: χρησιμοποίησε στοιχεία περιβαλλοντικής έκθεσης από το 2008 και δεδομένα υγείας από το 2018, χρονιά-ορόσημο καθώς πολλές χώρες ξεκίνησαν να θεσπίζουν αυστηρότερες ρυθμίσεις για τις φθαλικές ενώσεις μετά από αυτό το έτος.

Ο συσχετισμός των επιπέδων DEHP του 2008 με τα ποσοστά καρδιαγγειακής θνησιμότητας του 2018 αποκάλυψε έναν σαφή αιτιολογικό μηχανισμό και παρείχε ένα πολύτιμο εργαλείο αξιολόγησης κινδύνου για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τις υγειονομικές αρχές.

Τι έπεται – Οι ερευνητές εστιάζουν στη λύση

Η ομάδα του NYU Langone Health δεν περιορίστηκε στην τεκμηρίωση του προβλήματος. Ήδη στρέφει την προσοχή της στην επόμενη φάση: την εκτίμηση των ωφελειών από τη μείωση της έκθεσης στον DEHP, και κατ’ επέκταση, της καρδιαγγειακής θνησιμότητας.

Η σημασία της έρευνας αυτής δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Με φόντο μια καθημερινότητα εμποτισμένη από πλαστικά προϊόντα, η μελέτη του NYU έρχεται να χτυπήσει το καμπανάκι του κινδύνου για μια παγκόσμια, αλλά εν πολλοίς αόρατη, υγειονομική κρίση. Το αίτημα για επείγουσα δράση, από τις ρυθμιστικές αρχές έως την καταναλωτική συμπεριφορά, καθίσταται πλέον επιτακτικό.