Σημαντικές ελπίδες στη διαχείριση της αϋπνίας φέρνει νέα εκτενής μετα-ανάλυση, δημοσιευμένη στο επιστημονικό περιοδικό BMJ Evidence-Based Medicine. Η έρευνα καταδεικνύει ότι τέσσερις τύποι σωματικής δραστηριότητας (γιόγκα, Τάι Τσι, περπάτημα και τζόκινγκ) μπορούν να λειτουργήσουν ως αποτελεσματικές παρεμβάσεις για τη βελτίωση της ποιότητας του ύπνου, σε ορισμένες περιπτώσεις ανταγωνιζόμενες ακόμη και την καθιερωμένη γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία για την αϋπνία (CBT-i).
Τα ευρήματα της μετα-μελέτης
Η μελέτη βασίστηκε σε ανάλυση 22 τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων δοκιμών που περιλάμβαναν συνολικά 1.348 συμμετέχοντες και εξέταζαν 13 διαφορετικές παρεμβάσεις κατά της αϋπνίας. Οι διάρκειες των παρεμβάσεων κυμαίνονταν από έξι έως 26 εβδομάδες. Επτά από αυτές τις μελέτες επικεντρώθηκαν αποκλειστικά σε μορφές σωματικής άσκησης, όπως η γιόγκα, το Τάι Τσι, το περπάτημα και το τζόκινγκ, καθώς και σε συνδυαστικές ή μεμονωμένες αερόβιες και ασκήσεις ενδυνάμωσης.
Η γιόγκα αναδείχθηκε ως η άσκηση με τα πιο ισχυρά θετικά αποτελέσματα στον ύπνο. Σύμφωνα με τα ευρήματα, η τακτική εξάσκηση μπορεί να αυξήσει τον χρόνο ύπνου κατά σχεδόν δύο ώρες ανά νύχτα και να βελτιώσει την αποδοτικότητα του ύπνου κατά 15%. Επίσης, φάνηκε να μειώνει σημαντικά τον χρόνο που απαιτείται για την έλευση του ύπνου, καθώς και τις νυχτερινές αφυπνίσεις.
Το Τάι Τσι, από την άλλη, εμφάνισε τα πιο μακροπρόθεσμα οφέλη. Βελτίωσε τη βαθμολογία ποιότητας ύπνου κατά τέσσερις μονάδες, αύξησε τον συνολικό χρόνο ύπνου σχεδόν κατά μία ώρα, ενώ συνέβαλε σημαντικά στη μείωση της αφύπνισης κατά τη διάρκεια της νύχτας και του χρόνου που απαιτείται για να αποκοιμηθεί κάποιος. Εντυπωσιακά, τα οφέλη του Τάι Τσι διατηρήθηκαν ακόμη και έως δύο χρόνια μετά το πέρας της παρέμβασης.
Όσον αφορά το περπάτημα και το τζόκινγκ, η μελέτη ανέφερε ότι μπορούν να μειώσουν τη βαθμολογία σοβαρότητας της αϋπνίας κατά σχεδόν 10 μονάδες, μια μεταβολή που θεωρείται κλινικά σημαντική.
Η σημασία της άσκησης έναντι της CBT-i
Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT-i), το τρέχον «χρυσό πρότυπο» για την αντιμετώπιση της αϋπνίας, περιλαμβάνει συνήθως εξατομικευμένες συνεδρίες με εκπαιδευμένο θεραπευτή ύπνου. Αν και ιδιαίτερα αποτελεσματική, δεν είναι πάντα εύκολα προσβάσιμη για όλους, είτε λόγω κόστους είτε λόγω περιορισμένης διαθεσιμότητας ειδικών.
Σε αντίθεση, η σωματική άσκηση αποτελεί μια προσβάσιμη, βιώσιμη και οικονομικά συμφέρουσα εναλλακτική ή συμπληρωματική λύση για πολλούς. Μπορεί εύκολα να ενσωματωθεί στη ρουτίνα της καθημερινότητας, ενισχύοντας τόσο τη φυσική όσο και την ψυχική υγεία.
Επιστημονικές επισημάνσεις και επιφυλάξεις
Αξίζει να σημειωθεί ότι, όπως συμβαίνει με κάθε μετα-ανάλυση, τα ευρήματα αυτής της μελέτης επηρεάζονται από την ποιότητα και τις μεθοδολογικές διαφορές των μεμονωμένων δοκιμών που περιλαμβάνονται. Η Dr. Carleara Weiss, ερευνήτρια ύπνου του οργανισμού Aeroflow Sleep, η οποία δεν συμμετείχε στη μελέτη, υπογράμμισε την ανάγκη για περισσότερες πληροφορίες αναφορικά με τα δημογραφικά και κλινικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων. Όπως σχολίασε: «Για παράδειγμα, ποια είναι η ηλικιακή ομάδα, το φύλο, η εθνικότητα και το συνολικό κλινικό προφίλ των συμμετεχόντων από τις 22 μελέτες που συμπεριλήφθηκαν σε αυτήν την μετα-ανάλυση; Τι είδους συννοσηρότητες έχουν, αν υπάρχουν;»
Ο Δρ. Jonathan Cedernaes, ειδικός στην έρευνα ύπνου στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλα στη Σουηδία, σχολίασε θετικά την ακρίβεια της ανάλυσης, αν και υπογράμμισε την ανάγκη για περισσότερα δεδομένα προκειμένου να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα: «Τα ευρήματα δείχνουν ότι διαφορετικές μορφές άσκησης επηρεάζουν διαφορετικές πτυχές του ύπνου, αλλά χρειαζόμαστε επιπλέον στοιχεία για να εδραιώσουμε τέτοιες διαπιστώσεις».
Η πολυπαραγοντική φύση της αϋπνίας
Η αϋπνία αφορά περίπου το 16,2% του παγκόσμιου πληθυσμού, με το 7,9% να πάσχει από σοβαρή μορφή της διαταραχής. Στις ΗΠΑ, στοιχεία από τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων αναφέρουν ότι το 14,5% των ενηλίκων αντιμετώπισε προβλήματα στον ύπνο μέσα σε διάστημα 30 ημερών.
Η κλινική ψυχολόγος Leah Kaylor, PhD, εξηγεί ότι η αϋπνία σπάνια έχει μία μόνο αιτία. Αντιθέτως, οφείλεται σε έναν συνδυασμό βιολογικών, ψυχολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Η ίδια παρατηρεί:
«Άτομα με αϋπνία συχνά υιοθετούν δυσλειτουργικές πεποιθήσεις, όπως την καταστροφολογία για τις επιπτώσεις του κακού ύπνου ή την αίσθηση ότι πρέπει να “επιβάλουν” τον ύπνο – κάτι που τελικά προκαλεί άγχος και καθιστά τον ύπνο δυσκολότερο».
Η πανδημία COVID-19 φάνηκε να επιδεινώνει τις διαταραχές ύπνου, σύμφωνα με τον Δρ. Cedernaes, λόγω αύξησης του άγχους και της γενικευμένης αβεβαιότητας. Επικαλείται, επίσης, τον 24ωρο ρυθμό της σύγχρονης ζωής, τις απαιτήσεις καριέρας και οικογένειας, την υπερέκθεση στο τεχνητό φως και τη χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης – ειδικά κατά τις νυχτερινές ώρες.
Η Δρ. Kaylor επισημαίνει, τέλος, ότι ψυχικές διαταραχές όπως το άγχος, η κατάθλιψη, αλλά και παθολογικές καταστάσεις (χρόνιος πόνος, μετατραυματικό στρες, νευροεκφυλιστικές νόσοι) έχουν συχνή συννοσηρότητα με την αϋπνία.
Πώς η άσκηση βελτιώνει τον ύπνο
Η γιόγκα και το Τάι Τσι φαίνεται να συμβάλλουν καθοριστικά στη ρύθμιση του νευρικού συστήματος. Όπως εξηγεί η Δρ. Kaylor:
«Η χρόνια ενεργοποίηση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος (της απόκρισης ‘μάχης ή φυγής’) προκαλεί υπερδιέγερση, χαρακτηριστικό της αϋπνίας. Πρακτικές όπως η γιόγκα και το Τάι Τσι ενεργοποιούν το παρασυμπαθητικό σύστημα (‘ανάπαυση και πέψη’), υποβοηθώντας την προετοιμασία του οργανισμού για ύπνο».
Ο Δρ. Cedernaes συμπληρώνει ότι οι δραστηριότητες αυτές φαίνεται να μειώνουν την κορτιζόλη και τη δραστηριότητα του άξονα HPA, που σχετίζεται με την αντίδραση στο στρες. Ο έλεγχος της αναπνοής και οι ρυθμικές κινήσεις ενισχύουν τον πνευμονογαστρικό τόνο, προωθώντας μια φυσιολογική κατάσταση ηρεμίας.
Σύμφωνα με την Δρ. Weiss, το περπάτημα, ειδικά σε σταθερό ημερήσιο πρόγραμμα και με έκθεση στο φυσικό φως, μπορεί να βοηθήσει στη ρύθμιση των κιρκαδικών ρυθμών, να μειώσει το στρες και να αυξήσει τα επίπεδα BDNF (νευροτροφικός παράγοντας προερχόμενος από τον εγκέφαλο), ο οποίος είναι κρίσιμος για την ποιότητα του ύπνου.
Συμπερασματικά
Η νέα αυτή μετα-ανάλυση ανοίγει τον δρόμο για την αξιολόγηση της άσκησης όχι μόνο ως επικουρικής αλλά και ως κύριας θεραπευτικής επιλογής για την αϋπνία. Αν και απαιτούνται περαιτέρω έρευνες υψηλής ποιότητας για την επιβεβαίωση των ευρημάτων, η δυνατότητα ενσωμάτωσης πρακτικών όπως η γιόγκα, το Τάι Τσι ή ακόμα και το καθημερινό περπάτημα στην καθημερινότητα αποτελεί μια υποσχόμενη, φυσική και χωρίς παρενέργειες στρατηγική ενάντια στην αϋπνία.