Η Ελλάδα του 19ου αιώνα ήταν ένα νεαρό και εύθραυστο βασίλειο. Μόλις δύο δεκαετίες μετά την Επανάσταση του 1821, η χώρα βρέθηκε αντιμέτωπη με χρεοκοπία, ξένη επιτήρηση και λαϊκή αγανάκτηση. Σαν σήμερα, το 1843, η πτωχευμένη Ελλάδα υποχρεώνεται να υπογράψει αυτό που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως το πρώτο «μνημόνιο» της ιστορίας της, υπό την πίεση των πρεσβευτών των Μεγάλων Δυνάμεων.
Μπορεί ο όρος «μνημόνιο» να ανήκει στη σύγχρονη πολιτική μας ορολογία, όμως το περιεχόμενο εκείνου του συμφωνητικού θυμίζει ανατριχιαστικά όσα βίωσε η χώρα και τον 21ο αιώνα: αυστηρή οικονομική εποπτεία, δεσμεύσεις για αποπληρωμή των δανείων, περιορισμός δαπανών και ουσιαστική παρέμβαση των ξένων στις εσωτερικές υποθέσεις του ελληνικού κράτους.
Η Ελλάδα σε οικονομικό αδιέξοδο
Η αφετηρία των προβλημάτων εντοπίζεται στα περίφημα δάνεια της ανεξαρτησίας. Η νεογέννητη Ελλάδα, προκειμένου να στηρίξει τον Αγώνα και αργότερα να οικοδομήσει κρατικούς θεσμούς, είχε καταφύγει σε εξωτερικό δανεισμό από Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία – τις ίδιες δυνάμεις που αποτέλεσαν τους «εγγυητές» της ανεξαρτησίας της. Όμως, ήδη από το 1841, η χώρα κήρυξε αδυναμία πληρωμών, βυθισμένη στα χρέη και ανίκανη να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της.
Η κατάσταση αυτή έδωσε στις Μεγάλες Δυνάμεις το πρόσχημα να παρέμβουν ανοιχτά. Οι πρεσβευτές τους στην Αθήνα λειτούργησαν ως πραγματικοί «επιτηρητές», απαιτώντας δραστική λιτότητα και απόλυτο έλεγχο των δημοσίων οικονομικών.
Ο Όθωνας και η λαϊκή δυσαρέσκεια
Ο Όθωνας, ο νεαρός Βαυαρός βασιλιάς που είχε τοποθετηθεί στον θρόνο το 1832, βρέθηκε σε δύσκολη θέση. Μέχρι τότε κυβερνούσε χωρίς Σύνταγμα, με το πολίτευμα της απόλυτης μοναρχίας. Η οικονομική επιτροπεία όχι μόνο μείωνε τη δική του ισχύ αλλά αποκάλυπτε και την αδυναμία του να προστατεύσει το έθνος από τις ξένες πιέσεις.
Η δυσαρέσκεια του λαού και του στρατού μεγάλωνε. Οι αξιωματικοί, που είχαν πολεμήσει στην Επανάσταση του ’21, ένιωθαν παραγκωνισμένοι, ενώ ο κόσμος έβλεπε την καθημερινότητά του να χειροτερεύει. Η απαίτηση για Σύνταγμα και περιορισμό της βασιλικής αυθαιρεσίας γινόταν πλέον επιτακτική.
Η νύχτα που άλλαξε την Ιστορία
Σαν απάντηση στην ταπείνωση του «μνημονίου», η σπίθα άναψε το ίδιο βράδυ. Τη νύχτα της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, ο συνταγματάρχης Δημήτριος Καλλέργης κινητοποιεί τα στρατεύματα της Αθήνας και μαζί με τον στρατηγό Ιωάννη Μακρυγιάννη και χιλιάδες πολίτες περικυκλώνουν τα Ανάκτορα.
Το σύνθημα ήταν ξεκάθαρο: «Ζητούμε Σύνταγμα!».
Η πίεση υπήρξε ασφυκτική. Ο Όθωνας αναγκάστηκε να υποχωρήσει και να δεχτεί τη σύνταξη Συντάγματος. Ήταν η πρώτη φορά που ο ελληνικός λαός, ενωμένος με τον στρατό, επιβάλλει δημοκρατικούς θεσμούς.
Το πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδας
Μέσα στους επόμενους μήνες, το Σύνταγμα του 1844 τέθηκε σε ισχύ. Αν και δεν κατάργησε τη μοναρχία, έθεσε ισχυρούς περιορισμούς στην εξουσία του βασιλιά και καθιέρωσε τη λειτουργία της Βουλής και της Γερουσίας. Εισήγαγε επίσης την καθολική (ανδρική) ψηφοφορία, γεγονός που θεωρείται ιδιαίτερα προοδευτικό για την εποχή.
Ήταν ένα τεράστιο βήμα προς τον συνταγματισμό και τη δημοκρατική οργάνωση του κράτους, που έθεσε τα θεμέλια της κοινοβουλευτικής ζωής στην Ελλάδα.
Τα σημαντικότερα γεγονότα της ημέρας στην Ελλάδα και τον κόσμο
490 π.Χ.: Οι Πέρσες εισβάλλουν στην Ελλάδα και οι Αθηναίοι, σε κρίσιμη στιγμή, στέλνουν τον ημεροδρόμο Φειδιππίδη στη Σπάρτη για βοήθεια. Ο Φειδιππίδης διανύει 246 χιλιόμετρα πεζός σε μόλις δύο ημέρες, ενώ αργότερα, σύμφωνα με την παράδοση, τρέχει και από τον Μαραθώνα στην Αθήνα για να αναγγείλει τη νίκη. Αυτές οι ιστορικές διαδρομές εμπνέουν την καθιέρωση του μαραθωνίου αθλήματος στους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες.
31 π.Χ.: Η ναυμαχία του Ακτίου κρίνει την τύχη της Μεσογείου. Ο Οκταβιανός νικά τη συμμαχία του Μάρκου Αντωνίου και της Κλεοπάτρας, ανοίγοντας τον δρόμο για να ανακηρυχθεί ο πρώτος αυτοκράτορας της Ρώμης, με το όνομα Αύγουστος.
1666: Ξεσπά η μεγάλη πυρκαγιά του Λονδίνου, που θα διαρκέσει τρεις ημέρες και θα καταστρέψει πάνω από 10.000 κτίρια, ανάμεσά τους και τον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Παύλου. Η πόλη αλλάζει όψη και αρχιτεκτονική για πάντα.
1822: Οι Σουλιώτες, έπειτα από συμφωνία με τον Κεσέρ Αχμέτ πασά, εγκαταλείπουν οριστικά τον τόπο τους από το λιμάνι της Σπλάντζας. Εγκαθίστανται πρόσφυγες στα Επτάνησα, απ’ όπου αργότερα θα πολεμήσουν και πάλι για την Επανάσταση.
1843: Η πτωχευμένη Ελλάδα υποχρεώνεται να υπογράψει το πρώτο «μνημόνιο» υπό την επιτήρηση των πρεσβευτών των Μεγάλων Δυνάμεων. Την επόμενη ημέρα ξεσπά η ιστορική Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου, που θα οδηγήσει στη θέσπιση Συντάγματος.
1944: Η σφαγή του Χορτιάτη συγκλονίζει τη Μακεδονία. Γερμανοί στρατιώτες εκτελούν 147 κατοίκους στον Χορτιάτη Θεσσαλονίκης, σε ένα από τα πιο φρικτά εγκλήματα των κατοχικών δυνάμεων στην Ελλάδα.
1945: Λήγει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος με την παράδοση της Ιαπωνίας. Η επίσημη τελετή υπογράφεται πάνω στο θωρηκτό «Missouri», στον κόλπο του Τόκιο, μπροστά σε ηγέτες των Συμμάχων.
1958: Στον Αχυρώνα στο Λιόπετρι Αμμοχώστου διεξάγεται η πιο αιματηρή μάχη της ΕΟΚΑ. Οι αγωνιστές Φώτης Πίττας, Ανδρέας Κάρυος, Ηλίας Παπακυριακού και Χρίστος Σαμάρας πέφτουν ηρωικά, περνώντας στη σφαίρα του θρύλου.
1966: Ο Έλληνας αθλητής Χρήστος Παπανικολάου κερδίζει το αργυρό μετάλλιο στο επί κοντώ στο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Στίβου της Βουδαπέστης με άλμα 5,05 μ., μένοντας πίσω από τον Ανατολικογερμανό Νορντβινγκ.
1997: Ο πρόεδρος της Βουλής, Απόστολος Κακλαμάνης, εξαπολύει σφοδρή επίθεση στα ιδιωτικά τηλεοπτικά κανάλια, καταγγέλλοντας δημόσια: «άλλος άρπαξε τα λεφτά από τον κοσμάκη στη Σοφοκλέους και ο άλλος ετοιμαζόταν να κάνει το ίδιο». Η δήλωσή του πυροδοτεί μεγάλη πολιτική αντιπαράθεση και έντονες αντιδράσεις στον δημόσιο διάλογο.
1998: Τραγωδία στον Ατλαντικό. Αεροσκάφος της Swissair συντρίβεται ανοιχτά της Νέας Σκωτίας, παρασύροντας στον θάνατο και τους 229 επιβαίνοντες.
2018: Τεράστια πυρκαγιά καταστρέφει το Εθνικό Μουσείο της Βραζιλίας στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Χάνονται ανεκτίμητοι θησαυροί 200 ετών και πάνω από 20 εκατομμύρια εκθέματα, σε μια ανυπολόγιστη πολιτιστική απώλεια.
Γεννήσεις
1878 – Ίων Δραγούμης, Έλληνας πολιτικός, διπλωμάτης και συγγραφέας, με κεντρικό ρόλο στον Μακεδονικό Αγώνα και τη διαμόρφωση της εθνικής ιδεολογίας στις αρχές του 20ού αιώνα. Προώθησε τη δημοτική γλώσσα και ίδρυσε οργανώσεις για τις ελληνικές κοινότητες. Δολοφονήθηκε το 1920, αφήνοντας βαθύ αποτύπωμα στη νεότερη ελληνική ιστορία.
1883 – Ρούντολφ Βάιγκλ (Rudolph Stefan Weigl), Πολωνός γιατρός και ανοσολόγος, που παρασκεύασε το πρώτο αποτελεσματικό εμβόλιο κατά του επιδημικού τύφου. Διασώστης χιλιάδων ζωών στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, προστάτευσε με το έργο του Εβραίους και αντιστασιακούς από τους Ναζί, ενώ τιμήθηκε ως «Δίκαιος των Εθνών» για το ανθρωπιστικό του έργο.
1901 – Ανδρέας Εμπειρίκος, Έλληνας ποιητής, πεζογράφος και ψυχαναλυτής, κορυφαίος εκπρόσωπος του υπερρεαλισμού στη νεοελληνική λογοτεχνία. Πρωτοπόρος με τη συλλογή «Υψικάμινος», έφερε την «αυτόματη γραφή» και τον πλούτο του ασυνειδήτου στην ελληνική ποίηση. Η συμβολή του στη Γενιά του ’30 και σε θέματα ελευθερίας, ονείρου και σεξουαλικότητας θεωρείται καθοριστική για τον μοντερνισμό.
1964 – Κιάνου Ριβς (Keanu Reeves), Καναδός ηθοποιός με γέννηση στη Βηρυτό, διεθνώς αναγνωρισμένος για ρόλους σε ταινίες όπως «The Matrix», «John Wick» και «Speed». Ξεχωρίζει για την εμβληματική του παρουσία σε ταινίες επιστημονικής φαντασίας, δράσης και περιπέτειας, και για το ήθος του μέσα και έξω από το σινεμά. Συχνά επαινείται για το φιλανθρωπικό του έργο και τον χαμηλό προφίλ χαρακτήρα του.
1966 – Σάλμα Χάγιεκ (Salma Hayek), Μεξικανή ηθοποιός που ξεχώρισε στο Χόλιγουντ με ερμηνείες σε ταινίες όπως «Desperado» και «Frida», για την οποία προτάθηκε για Όσκαρ. Σημαντική προσωπικότητα του κινηματογράφου, συνέβαλε στην εκπροσώπηση των Λατινοαμερικανών ηθοποιών, ενώ διακρίθηκε και ως παραγωγός της επιτυχημένης σειράς «Ugly Betty».
1983 – Ηλίας Βρεττός (κατά κόσμον Ηλίας Καραβασίλης), Έλληνας τραγουδιστής του σύγχρονου λαϊκού, με καταγωγή από την Κύμη Ευβοίας. Ξεκίνησε από το διαγωνισμό «Eurostar» και καθιερώθηκε στη μουσική σκηνή συνεργαζόμενος με κορυφαία ονόματα. Έγινε ιδιαίτερα γνωστός με επιτυχίες όπως το «Κάνει Μοναξιά» και έχει εμφανιστεί σε μεγάλα νυχτερινά κέντρα.
Θάνατοι
1877 – Κωνσταντίνος Κανάρης, Έλληνας ναύαρχος, πυρπολητής και πολιτικός, κορυφαία προσωπικότητα της Επανάστασης του 1821 και της νεότερης Ελλάδας. Διακρίθηκε για τον ηρωισμό του πυρπολώντας τουρκικές ναυαρχίδες και διατέλεσε πέντε φορές Πρωθυπουργός. Η δράση και το ήθος του τον καθιέρωσαν ως εμβληματικό εθνικό σύμβολο.
1973 – Τζον Ρόναλντ Ρούελ Τόλκιν (John Ronald Reuel Tolkien), Βρετανός φιλόλογος και συγγραφέας, δημιουργός των εμβληματικών έργων «The Hobbit» και «The Lord of the Rings». Καθηγητής στην Οξφόρδη, πρωτοπόρος του είδους της φανταστικής λογοτεχνίας, χαρακτηρίζεται και ως «πατέρας» της σύγχρονης επικής φαντασίας, με τεράστια επίδραση στην παγκόσμια λογοτεχνία.
1984 – Μάνος Κατράκης, εμβληματικός Έλληνας ηθοποιός του θεάτρου και του κινηματογράφου. Γεννημένος το 1908 στην Κρήτη, διακρίθηκε για το ήθος, τη βαθιά φωνή και τη μεγάλη του ακτινοβολία στη σκηνή, πρωταγωνιστώντας σε έργα του Εθνικού Θεάτρου και στον ελληνικό κινηματογράφο. Ιδρυτής του «Ελληνικού Λαϊκού Θεάτρου», υπέστη διώξεις λόγω πολιτικών του πεποιθήσεων, παραμένοντας σύμβολο ήθους και συνέπειας.
2001 – Κρίστιαν Μπάρναρντ (Christiaan Barnard), Νοτιοαφρικανός καρδιοχειρουργός που πραγματοποίησε την πρώτη επιτυχημένη μεταμόσχευση ανθρώπινης καρδιάς το 1967 στο Κέιπ Τάουν, αλλάζοντας τη σύγχρονη ιατρική. Πολιτογραφήθηκε Έλληνας το 1993 και αγάπησε την Ελλάδα, ενώ το όνομά του συνδέθηκε με καινοτομία, τόλμη και ανθρωπιστική προσφορά στην παγκόσμια υγεία.
2014 – Αντώνης Βαρδής, Έλληνας τραγουδοποιός, συνθέτης, στιχουργός και τραγουδιστής, με πλούσιο έργο που γεφύρωσε το έντεχνο και το λαϊκό τραγούδι. Από μικρός γνώρισε μεγάλους δημιουργούς, υπήρξε μέλος των «Vickings» και συνεργάστηκε με σπουδαίους καλλιτέχνες. Υπέγραψε διαχρονικές επιτυχίες και άφησε μεγάλη παρακαταθήκη στην ελληνική μουσική σκηνή.
2021 – Μίκης Θεοδωράκης, Έλληνας συνθέτης, πολιτικός και αγωνιστής με παγκόσμια ακτινοβολία. Δημιουργός εμβληματικών έργων όπως ο «Ζορμπάς», ο «Άξιον Εστί», το «Μαουτχάουζεν» και ο «Επιτάφιος», συνδύασε τη συμφωνική μουσική με το λαϊκό τραγούδι, σφραγίζοντας μελωδικά τη νεότερη ιστορία της χώρας. Διωγμένος και εξόριστος, παρέμεινε σύμβολο αντίστασης, δημοκρατίας και ελπίδας για γενιές.
2021 – Mad Clip (Παναγιώτης Αναστασόπουλος), Έλληνας ράπερ, ιδιαίτερα αγαπητός στη νεανική σκηνή με επιτυχίες στην trap μουσική. Ξεχώρισε για το εκρηκτικό στυλ, τους ρυθμούς και τη θεματολογία των τραγουδιών του, αποτελώντας ένα από τα κορυφαία ονόματα της εγχώριας τραπ κουλτούρας. Έφυγε πρόωρα από τη ζωή, σε τροχαίο στη Βουλιαγμένη, βυθίζοντας στο πένθος τη μουσική κοινότητα.
