Σαν σήμερα 13 Δεκεμβρίου: Η σφαγή των Καλαβρύτων – Όταν ο χρόνος σταμάτησε στις 2:34 μ.μ.

Το ρολόι στην εκκλησία των Καλαβρύτων δείχνει ακόμη 2:34 μ.μ., την ώρα που σταμάτησε ο χρόνος στις 13 Δεκεμβρίου 1943. Ήταν η στιγμή που οι Γερμανοί κατακτητές εκτέλεσαν μαζικά σχεδόν όλο τον ανδρικό πληθυσμό της μικρής πόλης και την παρέδωσαν στις φλόγες. Από τότε, τα Καλάβρυτα δεν είναι απλώς ένας ορεινός τόπος στην Αχαΐα, αλλά ένα από τα πιο μαύρα σύμβολα της ναζιστικής θηριωδίας στην Ευρώπη.

Λίγες εβδομάδες πριν από τη σφαγή, τον Οκτώβριο του 1943, αντάρτες του ΕΛΑΣ στην περιοχή της Κερπινής αιχμαλωτίζουν δεκάδες Γερμανούς στρατιώτες της 117ης Μεραρχίας Καταδρομών, στο πλαίσιο της δράσης της Αντίστασης στα βουνά της βόρειας Πελοποννήσου. Η εκτέλεση των αιχμαλώτων από τους αντάρτες γίνεται το πρόσχημα για μια ακραία επιχείρηση αντιποίνων.

Ο διοικητής της μεραρχίας, στρατηγός Καρλ φον λε Σουίρε, διατάζει στις 25 Νοεμβρίου την έναρξη της επιχείρησης «Unternehmen Kalavryta» με ρητή εντολή για «τα σκληρότερα μέτρα»: καμένη γη, εκτελέσεις αμάχων, τρομοκράτηση του πληθυσμού. Από έξι διαφορετικές πόλεις – Πάτρα, Αίγιο, Κόρινθο, Πύργο, Τρίπολη και Άργος – γερμανικά αποσπάσματα κινούνται προς τα Καλάβρυτα, καίγοντας χωριά, μοναστήρια και δολοφονώντας κατοίκους στη διαδρομή.

Στις 9 Δεκεμβρίου οι Γερμανοί μπαίνουν στα Καλάβρυτα και δημιουργούν έναν ασφυκτικό κλοιό γύρω από την κωμόπολη, ώστε κανείς να μη μπορεί να διαφύγει. Τυπικά δηλώνουν πως στόχος τους είναι μόνο οι αντάρτες, επιχειρώντας να καθησυχάσουν τον πληθυσμό. Στην πράξη, καίνε σπίτια οικογενειών με αντιστασιακή δράση και αναζητούν πληροφορίες για τους αιχμαλώτους στρατιώτες που δεν θα βρεθούν ποτέ ζωντανοί.

Οι κάτοικοι ζουν σε κλίμα φόβου και αβεβαιότητας. Κάποιοι πιστεύουν ακόμη ότι πρόκειται για μια τυπική επιχείρηση εκκαθάρισης, άλλοι, γνωρίζοντας ήδη για τις εκτελέσεις σε χωριά της γύρω περιοχής, διαισθάνονται ότι έρχεται κάτι πολύ χειρότερο.

Το πρωί της 13ης Δεκεμβρίου οι Γερμανοί διατάζουν όλους τους κατοίκους να συγκεντρωθούν στο σχολείο. Εκεί γίνεται ο τελικός διαχωρισμός: γυναίκες, μικρά παιδιά και ηλικιωμένες από τη μια πλευρά, αγόρια άνω των 13 ετών και όλοι οι άνδρες από την άλλη. Για τους επιζώντες, είναι η τελευταία στιγμή που βλέπουν πατέρα, σύζυγο, γιο ή αδελφό.

Οι άνδρες και οι έφηβοι οδηγούνται στον λόφο του Καπή, λίγο έξω από την πόλη. Σε ένα ξερό χωράφι με θέα τα Καλάβρυτα, παρατάσσονται σε σειρές. Λίγο μετά, τα πολυβόλα ανοίγουν πυρ. Μέσα σε λίγα λεπτά, εκατοντάδες άνθρωποι πέφτουν νεκροί. Υπολογίζεται ότι δολοφονούνται τουλάχιστον 438 άνδρες και αγόρια της πόλης μόνο σε αυτό το σημείο, ενώ συνολικά, σε όλη την επιχείρηση στην περιοχή, τα θύματα φτάνουν περίπου τους 700 άμαχους.

Μόνο δεκατρείς άνδρες θα καταφέρουν να επιζήσουν, προσποιούμενοι τους νεκρούς κάτω από τα σώματα των συγγενών και των γειτόνων τους ή τραυματισμένοι που γλίτωσαν από τις ριπές. Οι μαρτυρίες τους, δεκαετίες αργότερα, θα γίνουν ο σκληρός πυρήνας της μνήμης της σφαγής.

Την ίδια ώρα, οι γυναίκες και τα παιδιά είναι κλεισμένοι στο σχολείο. Η πόρτα κλειδώνεται απ’ έξω και το κτίριο πυρπολείται. Οι κραυγές και ο καπνός συνθέτουν μια εφιαλτική σκηνή. Σύμφωνα με μαρτυρίες, μια ξαφνική χαλάρωση της φρουράς, αλλά και η παρέμβαση κάποιων στρατιωτών που δεν αντέχουν την ιδέα να καούν ζωντανοί γυναίκες και παιδιά, επιτρέπουν στους εγκλωβισμένους να σπάσουν πόρτες και παράθυρα και να διαφύγουν μέσα από τις φλόγες.

Όταν τελειώνει η επιχείρηση, τα Καλάβρυτα είναι στάχτη πάνω στο βουνό: εκατοντάδες σπίτια έχουν καεί, ζώα και περιουσίες έχουν λεηλατηθεί, οικογένειες έχουν διαλυθεί. Στα γύρω χωριά και στα ιστορικά μοναστήρια του Μεγάλου Σπηλαίου και της Αγίας Λαύρας η εικόνα είναι ανάλογη: πυρπολημένα κτίρια, εκτελέσεις μοναχών και κατοίκων, μια ολόκληρη περιοχή κατεστραμμένη.
Μια πόλη μόνο με γυναίκες και ορφανά

Μετά τη σφαγή, τα Καλάβρυτα γίνονται ουσιαστικά μια πόλη χωρίς άνδρες. Μητέρες μεγαλώνουν μόνες παιδιά που έχουν χάσει πατέρα και μεγαλύτερα αδέλφια μέσα σε μία μέρα.

Ο χειμώνας που ακολουθεί είναι αδυσώπητος. Χωρίς άνδρες για να δουλέψουν τη γη, χωρίς ζώα και αποθέματα, οι επιζώντες παλεύουν για την επιβίωση με τη βοήθεια συγγενών, οργανώσεων και, αργότερα, του ελληνικού κράτους. Η συλλογική πληγή όμως μένει ανοιχτή. Για πολλά χρόνια, η σφαγή μνημονεύεται χαμηλόφωνα, μέσα στην οικογένεια, με φωτογραφίες στους τοίχους και ονόματα χαραγμένα σε μάρμαρο.

Μνήμη, δικαιοσύνη και η θέση των Καλαβρύτων στην Ιστορία

Η σφαγή των Καλαβρύτων συχνά συγκρίνεται με άλλα ναζιστικά εγκλήματα στην Ευρώπη, όπως το Λίντιτσε στην Τσεχία ή το Οραντούρ-σιρ-Γκλαν στη Γαλλία. Ανήκει στη σκοτεινή αλυσίδα των εγκλημάτων της Βέρμαχτ, που κατέρριψαν οριστικά τον μύθο του «καθαρού» γερμανικού στρατού και έδειξαν ότι εγκλήματα κατά αμάχων διαπράχθηκαν συστηματικά και με πλήρη επίγνωση.

Παρά τη βαρύτητα του εγκλήματος, κανένας από τους βασικούς υπεύθυνους της επιχείρησης δεν θα λογοδοτήσει ουσιαστικά στη Δικαιοσύνη. Ζητήματα όπως οι γερμανικές αποζημιώσεις, η αναγνώριση και η ηθική δικαίωση επανέρχονται δεκαετίες αργότερα στη δημόσια συζήτηση, με τα Καλάβρυτα να βρίσκονται συχνά στο επίκεντρο.

Σήμερα, το Μουσείο Ολοκαυτώματος Καλαβρύτων και ο λόφος του Καπή, ο «Τόπος Θυσίας», κρατούν ζωντανή τη μνήμη. Κάθε Δεκέμβριο, κάτοικοι και επισκέπτες από όλη την Ελλάδα στέκονται μπροστά στον λευκό σταυρό στον λόφο, διαβάζουν τα ονόματα στο μνημείο και αντικρίζουν την πόλη που απλώνεται από κάτω, ζωντανή πια αλλά σημαδεμένη.

Τα σημαντικότερα γεγονότα της ημέρας στην Ελλάδα και τον κόσμο

1294: Ο Πάπας Κελεστίνος Ε΄, ένας ασκητής ερημίτης που ανέβηκε απρόθυμα στον παπικό θρόνο ως Πιέτρο ντα Μορόνε, παραιτείται από το αξίωμά του μόλις πέντε μήνες μετά την εκλογή του, για να επιστρέψει στη ζωή της απομόνωσης και της προσευχής. Η πρωτοφανής αυτή παραίτηση ανοίγει τον δρόμο για την εκλογή του Βονιφατίου Η΄ και θα τροφοδοτήσει θρύλους και συζητήσεις επί αιώνες, με τον Κελεστίνο να μένει στην Ιστορία ως ο «πάπας που αρνήθηκε την εξουσία».

1545: Αρχίζει η Σύνοδος του Τρέντο, η μεγάλη οικουμενική σύνοδος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας που θα αποτελέσει τον πυρήνα της Αντιμεταρρύθμισης. Με τις εργασίες της – που θα διαρκέσουν, με διακοπές, μέχρι το 1563 – η Εκκλησία διατυπώνει εκ νέου τα δόγματά της απέναντι στην Προτεσταντική Μεταρρύθμιση, ενισχύει την πειθαρχία του κλήρου και προωθεί βαθιές αλλαγές στη λειτουργική και ποιμαντική ζωή, καθορίζοντας την πορεία του Καθολικισμού για τους επόμενους αιώνες.

1577: Ο Φράνσις Ντρέικ σαλπάρει από το Πλίμουθ επικεφαλής μικρής νηοπομπής, με μυστική εντολή της βασίλισσας Ελισάβετ Α΄ να πλήξει τα ισπανικά συμφέροντα και να επιχειρήσει τον γύρο του κόσμου. Το ταξίδι, που θα ολοκληρωθεί το 1580, θα τον καταστήσει τον πρώτο Άγγλο θαλασσοπόρο που πραγματοποιεί επιτυχή περι circumnavigation, ενισχύοντας την αγγλική ναυτική ισχύ και τον μύθο του ως πειρατή και ήρωα της Αυτοκρατορίας.

1803: Πραγματοποιείται το ολοκαύτωμα στο Κούγκι. Ο ιερομόναχος Σαμουήλ, βλέποντας ότι κινδυνεύει να συλληφθεί μαζί με πέντε Σουλιώτες από τους Τουρκαλβανούς του Αλή Πασά, επιλέγει την έσχατη πράξη αντίστασης: ανάβει το φυτίλι της πυρίτιδας και ανατινάζονται όλοι μαζί, για να μην πέσουν ζωντανοί στα χέρια του εχθρού. Η θυσία του Κουγκίου θα περάσει στην εθνική μνήμη ως προανάκρουσμα της Ελληνικής Επανάστασης και σύμβολο αυτοθυσίας «ελευθερία ή θάνατος».

1943: Πραγματοποιείται η σφαγή των Καλαβρύτων, μία από τις πιο φρικαλέες θηριωδίες των ναζί στην κατεχόμενη Ελλάδα. Οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής καταστρέφουν την ορεινή κωμόπολη, πυρπολούν σπίτια και εκκλησίες και συγκεντρώνουν τους άνδρες και αγόρια άνω των 14 ετών, τους οποίους εκτελούν μαζικά, αφήνοντας πίσω εκατοντάδες νεκρούς. Οι γυναίκες, τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι κλείνονται στο σχολείο, στο οποίο βάζουν φωτιά, χωρίς όμως να επιτύχουν τον πλήρη αφανισμό τους. Το ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων θα μείνει χαραγμένο στη συλλογική μνήμη ως ένα από τα πιο χαρακτηριστικά ναζιστικά εγκλήματα πολέμου στην Ελλάδα.

1949: Η Κνέσετ ψηφίζει τη μεταφορά της πρωτεύουσας του Ισραήλ στην Ιερουσαλήμ, σε ευθεία αντίθεση με το διεθνές καθεστώς που προέβλεπε ειδικό, «διεθνοποιημένο» status για την πόλη. Η απόφαση αυτή εδραιώνει τον κεντρικό πολιτικό και συμβολικό ρόλο της Ιερουσαλήμ για το ισραηλινό κράτος, αλλά ταυτόχρονα πυροδοτεί εντάσεις και μακρόχρονη διπλωματική διαμάχη, καθώς η πλειονότητα των ξένων πρεσβειών θα παραμείνει για δεκαετίες εγκατεστημένη στο Τελ Αβίβ.

1967: Στο αντικίνημα της 13ης Δεκεμβρίου, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος επιχειρεί να ανατρέψει τη χούντα των συνταγματαρχών με κίνηση υποστηριζόμενη από μονάδες του στρατού σε Βόρεια Ελλάδα και νησιά, όμως η προσπάθεια καταρρέει γρήγορα. Μετά την αποτυχία, ο βασιλιάς αναχωρεί με την οικογένειά του για τη Ρώμη, ενώ ο Γεώργιος Παπαδόπουλος αναλαμβάνει και τυπικά την πρωθυπουργία, εδραιώνοντας ακόμη περισσότερο το δικτατορικό καθεστώς.

1972: Στο πλαίσιο του προγράμματος «Απόλλων 17», ο Τζην Σέρναν και ο Χάρισον Σμιτ ξεκινούν την τρίτη και τελευταία δραστηριότητα εκτός σκάφους στην επιφάνεια της Σελήνης, ολοκληρώνοντας έναν κύκλο εξερευνητικών αποστολών που έχει αλλάξει οριστικά την ανθρώπινη ματιά προς το Διάστημα. Λίγο αργότερα, ο Σέρναν θα είναι ο τελευταίος άνθρωπος που θα αφήσει το ίχνος του στη Σελήνη, καθώς από τότε καμία επανδρωμένη αποστολή δεν έχει επιστρέψει στο σεληνιακό έδαφος.

1990: Η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη ψηφίζει τον λεγόμενο «τρομονόμο», με βασική ρύθμιση την απαγόρευση δημοσίευσης προκηρύξεων τρομοκρατικών οργανώσεων από τα ΜΜΕ. Το μέτρο αιτιολογείται ως προσπάθεια αποστέρησης των τρομοκρατών από το «βήμα» της δημοσιότητας, αλλά προκαλεί έντονες αντιδράσεις από δημοσιογραφικούς και νομικούς κύκλους, που καταγγέλλουν περιορισμό της ελευθερίας του Τύπου και δημιουργία επικίνδυνου προηγούμενου για τον δημόσιο λόγο.

1993: Δικαστής στο Ντιτρόιτ αθωώνει τον γιατρό Τζακ Κεβορκιάν, τον επονομαζόμενο «δρ. Θάνατο», για υπόθεση ευθανασίας, αναγνωρίζοντας ουσιαστικά ότι υπάρχει «το δικαίωμα στην αυτοκτονία» και ότι η πράξη του δεν τιμωρείται από την υπάρχουσα νομοθεσία. Η απόφαση αυτή τον καθιστά μία από τις πιο αμφιλεγόμενες φιγούρες της εποχής και ανοίγει οξύ δημόσιο διάλογο στις ΗΠΑ για τα όρια της ιατρικώς υποβοηθούμενης αυτοκτονίας, την ιατρική δεοντολογία και την αυτοδιάθεση του ασθενούς στο τέλος της ζωής.

2002: Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφασίζει την ένταξη της Κύπρου μαζί με άλλες εννέα χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (Τσεχία, Εσθονία, Ουγγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Μάλτα, Πολωνία, Σλοβακία, Σλοβενία), ανοίγοντας τον δρόμο για τη μεγάλη διεύρυνση του 2004. Η απόφαση λαμβάνεται παρά τη μη επίλυση του Κυπριακού, με τη σαφή πρόβλεψη ότι ολόκληρη η νήσος θεωρείται μέλος της ΕΕ, αλλά η εφαρμογή του ευρωπαϊκού κεκτημένου αναστέλλεται στα κατεχόμενα.

2002: Η νεοεκλεγείσα δήμαρχος Αθηναίων, Ντόρα Μπακογιάννη, δέχεται επίθεση με καραμπίνα μέσα στο αυτοκίνητό της από τον 35χρονο, Γιώργο Σκανδάλη, που αντιμετωπίζει ψυχολογικά προβλήματα. Από την επίθεση τραυματίζεται ο οδηγός της.

2003: Ο πρώην πρόεδρος του Ιράκ Σαντάμ Χουσεΐν συλλαμβάνεται από αμερικανικές δυνάμεις κοντά στη γενέτειρά του, το Τικρίτ, κρυμμένος σε μια μικρή υπόγεια κρύπτη («spider hole») σε αγροτική περιοχή. Η σύλληψη, στο πλαίσιο της επιχείρησης «Red Dawn», σηματοδοτεί το οριστικό τέλος του καθεστώτος του, χωρίς όμως να φέρει άμεση σταθερότητα, καθώς η χώρα βυθίζεται τα επόμενα χρόνια σε εμφύλια βία, τρομοκρατικές επιθέσεις και βαθιά πολιτική αστάθεια.

2007: Σε φυλάκιση 14 μηνών με αναστολή καταδικάζεται ο δικηγόρος Κώστας Πλεύρης για παράβαση του νόμου περί φυλετικών διακρίσεων, με αφορμή το βιβλίο του «Εβραίοι, όλη η αλήθεια», το οποίο κρίθηκε ότι περιέχει ακραίο αντισημιτικό λόγο. Η υπόθεση πυροδοτεί έντονη συζήτηση γύρω από τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης και την ποινική αντιμετώπιση του ρατσιστικού λόγου, ενώ δύο χρόνια αργότερα ο Πλεύρης θα αθωωθεί από το Πενταμελές Εφετείο Αθηνών, απόφαση που θα προκαλέσει νέες αντιδράσεις και δημόσιο διάλογο.

Γεννήσεις

Θάνατοι

Εορτολόγιο

Αυξέντιος, Αυξεντία, Ευγένιος, Ευστράτιος, Ευστρατία, Λουκία, Μαρδάριος, Μαρδαρία, Ορέστης, Ορεστιάς