Σαν σήμερα 12 Δεκεμβρίου: Το «ανάθεμα» κατά του Ελευθερίου Βενιζέλου – Όταν ο Διχασμός έγινε παγανισμός

Το πρωινό της 12ης Δεκεμβρίου 1916, η Αθήνα γίνεται το σκηνικό για μία από τις πιο σκοτεινές και ακραίες εκδηλώσεις του Εθνικού Διχασμού. Μια ογκώδης αντιβενιζελική πορεία, με την Ιερά Σύνοδο στην κεφαλή της, ξεκινά από το κέντρο της πόλης και κατευθύνεται προς το Πεδίον του Άρεως. Εκεί επρόκειτο να εκτυλιχθεί μια πρωτοφανής πολιτικοθρησκευτική τελετουργία: το περιβόητο «ανάθεμα» κατά του Ελευθερίου Βενιζέλου.

Ήταν η στιγμή που ο διχασμός θα έπαιρνε μορφή δημόσιας κατάρας – και θα αποκτούσε, για πρώτη φορά, σχεδόν «θεσμική» διάσταση μέσω της Εκκλησίας.

Η σύγκρουση είχε ξεκινήσει ένα χρόνο νωρίτερα, μέσα στην πολιτική δίνη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Ελλάδα ήταν πλέον ένα πραγματικό «διπλό κράτος»: στον βορρά η Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης, που ο Βενιζέλος ηγείται μετά το Κίνημα της Εθνικής Αμύνης, και στον νότο η κυβέρνηση των Αθηνών υπό τον βασιλιά Κωνσταντίνο Α΄, που επιμένει στην ουδετερότητα, ενώ η βασίλισσα Σοφία δεν κρύβει τη γερμανόφιλη στάση της.
Το χάσμα βαθαίνει: διώξεις αντιβενιζελικών στη Θεσσαλονίκη, διώξεις βενιζελικών στην Αθήνα. Ο πολιτικός λόγος φτάνει στα άκρα. Το σύνθημα των αντιβενιζελικών «Ο φονεύων βενιζελικόν, δεν φονεύει άνθρωπον» αποτυπώνει καλύτερα από οτιδήποτε άλλο το κλίμα της εποχής.

Η πορεία της 12ης Δεκεμβρίου – όταν η πολιτική μισαλλοδοξία ντύθηκε με άμφια

Στην Αθήνα, όπου τα Νοεμβριανά είχαν αφήσει βαθιές πληγές, οι υποστηρικτές του βασιλιά επιχειρούν να δώσουν θεαματική απάντηση στις εξελίξεις. Η Ιερά Σύνοδος, σε μια ιστορική στιγμή κατά την οποία θρησκεία και πολιτική συγχέονται επικίνδυνα, καλεί τον λαό να διαδηλώσει κατά του «ολετήρα» της πατρίδας.
Στην κεφαλή βρίσκεται ο αρχιεπίσκοπος Θεόκλητος, πλαισιωμένος από κληρικούς και Επιστράτους – τις παραστρατιωτικές ομάδες που είχαν ήδη πρωταγωνιστήσει στα επεισόδια του 1916.

Η πορεία καταλήγει στο Πεδίον του Άρεως, όπου έχει διαμορφωθεί ένας τελετουργικός χώρος. Ένα ομοίωμα του Βενιζέλου περιφέρεται μέσα στο πλήθος, συνοδευόμενο από χλευασμούς και οργή. Κάθε διαδηλωτής κρατά μια πέτρα. Η πράξη που θα ακολουθήσει δεν είναι πολιτική διαμαρτυρία, αλλά συμβολική «κατάρα».

Η κατάρα που ακούστηκε εκατοντάδες φορές

Ο Θεόκλητος ανεβαίνει πρώτος. Υψώνει τον λίθο και απαγγέλλει:

«Κατά Ελευθερίου Βενιζέλου φυλακίσαντος αρχιερείς και επιβουλευθέντος την βασιλείαν και την πατρίδαν, ανάθεμα έστω».

Το πλήθος επαναλαμβάνει. Πέτρα μετά την πέτρα, η πολιτική σύγκρουση μετατρέπεται σε τελετουργημένη αποκήρυξη. Οι καμπάνες της Αθήνας χτυπούν πένθιμα, ενώ μέχρι το τέλος της ημέρας σχηματίζεται ένας μικρός λόφος από πέτρες. Στην κορυφή του, οι διαδηλωτές υψώνουν ασπρόμαυρη σημαία που γράφει: «Ανάθεμα και αιωνία κατάρα στον προδότη Βενιζέλο».

Το ανάθεμα επαναλαμβάνεται σε πολλές πόλεις της χώρας. Η Ελλάδα φαίνεται να ζει σε δύο παράλληλες πραγματικότητες: τη Θεσσαλονίκη που ετοιμάζεται να μπει στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ και την Αθήνα που βλέπει τους Γάλλους να φτάνουν μέχρι την περιοχή των Ανακτόρων, οδηγώντας στην ταπεινωτική αποχώρηση του Κωνσταντίνου.

Η Ελλάδα στα πρόθυρα εμφυλίου

Η βία που προηγείται και ακολουθεί το ανάθεμα δεν είναι συμβολική. Στην Αθήνα καταγράφονται δεκάδες δολοφονίες βενιζελικών, εκατοντάδες συλλήψεις και χιλιάδες λεηλασίες. Ο Διχασμός δεν είναι πια πολιτικός· είναι κοινωνικός, ταξικός, θρησκευτικός.
Η Εκκλησία έχει κοπεί στη μέση: οι μητροπολίτες της Παλαιάς Ελλάδας στηρίζουν τον βασιλιά, οι μητροπολίτες των Νέων Χωρών τον Βενιζέλο.

Ο κίνδυνος εμφυλίου γίνεται ορατός. Φοβούμενοι τη γενίκευση της βίας, οι σύμμαχοι επιβάλλουν ναυτικό αποκλεισμό, προκαλώντας στερήσεις και πείνα στην πρωτεύουσα – η εποχή όπου γεννιέται το σύνθημα «ψωμί – ελιά και Κώτσο βασιλιά».

Η επιστροφή του Βενιζέλου και η τύχη του αναθέματος

Τον Ιούνιο του 1917, μετά την αποχώρηση του Κωνσταντίνου, ο Βενιζέλος επιστρέφει στην Αθήνα. Οι υποστηρικτές του τον υποδέχονται τραγουδώντας: «της Αμύνης τα παιδιά έδιωξαν τον βασιλιά…».
Ξεκινά άμεσα εκκαθαρίσεις: καθαιρεί τον Θεόκλητο και τους μητροπολίτες που πρωταγωνίστησαν στο ανάθεμα, απολύει χιλιάδες δημόσιους υπαλλήλους και στρατιωτικούς και καταργεί την ισοβιότητα των δικαστών.

Κι όμως, όταν του ζητούν να απομακρύνει το ανάθεμα από το Πεδίον του Άρεως, εκείνος αντιδρά οργισμένα. Όπως γράφει η Πηνελόπη Δέλτα:

«Το ανάθεμα θα μείνει, και κάτω από το ανάθεμα θα νικήσομε, θα ελευθερώσομε τη Μακεδονία και θα τσακίσομε τους Βουλγάρους. Δε θέλω να χαθεί η απόδειξη αυτή του αναθέματος!»

Και όταν ο πατέρας της, Εμμανουήλ Μπενάκης, του επισημαίνει πως η στοίβα με τις πέτρες είναι «ασχήμια», ο Βενιζέλος απαντά:

«Θα υποστούμε και την ασχήμια αυτή, κύριε Μπενάκη… για την ανατροφή του λαού».

Ένα γεγονός–σύμβολο του Εθνικού Διχασμού

Το ανάθεμα του 1916 δεν ήταν μόνο μια πολιτική πράξη. Ήταν η στιγμή όπου ο διχασμός πήρε θρησκευτική μορφή, όπου η πολιτική αντιπαράθεση μετατράπηκε σε τελετουργική καταδίκη.
Ένα γεγονός που δείχνει πόσο εύκολα η κοινωνία του 1916 μπορούσε να φτάσει στα άκρα, πόσο βαθιά ριζωμένος ήταν ο φόβος, η μισαλλοδοξία και ο φανατισμός.
Και μια πληγή που θα χρειαστεί δεκαετίες για να κλείσει.

Τα σημαντικότερα γεγονότα της ημέρας στην Ελλάδα και τον κόσμο

627: Στη μάχη της Νινευή, κοντά στα αρχαία Γαυγάμηλα, ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ηράκλειος συντρίβει τον περσικό στρατό του Χοσρόη Β΄, στο αποκορύφωμα της μεγάλης αντεπίθεσής του. Η νίκη ανοίγει τον δρόμο για την ανακατάληψη όλων των βυζαντινών επαρχιών στην Εγγύς Ανατολή – από τη Συρία και την Παλαιστίνη έως την Αίγυπτο – και θεωρείται ένα από τα λαμπρότερα στρατιωτικά κατορθώματα της βυζαντινής ιστορίας, λίγο πριν την εμφάνιση της αραβικής επέκτασης.

1820: Οι Σουλιώτες επιστρέφουν στην πατρίδα τους, το Σούλι, ύστερα από συμφωνία με τον Αλή Πασά και αναλαμβάνουν δράση στο πλευρό του στον πόλεμο εναντίον του σουλτάνου. Η επιστροφή τους στα ορεινά τους λημέρια και η πολεμική τους εμπλοκή αποτελούν έναν από τους τελευταίους προθαλάμους πριν από το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης.

1868: Ιδρύεται η Ανακτορική Φρουρά, πρόδρομος της σημερινής Προεδρικής Φρουράς, ως επίλεκτο στρατιωτικό σώμα για την προστασία του βασιλιά και των ανακτόρων. Με τα χρόνια, η Φρουρά εξελίσσεται σε τελετουργικό σώμα με τους Ευζώνους, που στέκουν τιμητική φρουρά στον Άγνωστο Στρατιώτη και στο Προεδρικό Μέγαρο, αποτελώντας ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα σύμβολα του ελληνικού κράτους και της στρατιωτικής παράδοσης.

1916: Στο αποκορύφωμα του Διχασμού, ογκώδης αντιβενιζελική πορεία με επικεφαλής την Ιερά Σύνοδο κατευθύνεται στο Πεδίον του Άρεως για το λεγόμενο «ανάθεμα» κατά του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ο «σατανάς» της πολιτικής, όπως τον αποκαλούν οι αντίπαλοί του, γίνεται στόχος μιας πρωτοφανούς τελετουργικής καταδίκης: κάθε διαδηλωτής ρίχνει μια πέτρα σε σωρό και επαναλαμβάνει την κατάρα του αρχιεπισκόπου Αθηνών Θεόκλητου «Κατά Ελευθερίου Βενιζέλου φυλακίσαντος αρχιερείς και επιβουλευθέντος την βασιλείαν και την πατρίδαν, ανάθεμα έστω». Το γεγονός αποτυπώνει με εντυπωσιακό τρόπο το βάθος του εθνικού ρήγματος ανάμεσα σε βασιλικούς και βενιζελικούς στην προπολεμική Ελλάδα.

1969: Ισχυρή βόμβα στην Πιάτσα Φοντάνα του Μιλάνου εκρήγνυται μέσα σε υποκατάστημα της Αγροτικής Τράπεζας, σκοτώνοντας 16 και τραυματίζοντας περίπου 90 ανθρώπους. Η επίθεση, που αρχικά αποδίδεται σε αναρχικούς, θα αποδειχθεί αργότερα ότι συνδέεται με νεοφασιστικούς κύκλους και κρατικούς μηχανισμούς, σηματοδοτώντας την απαρχή της λεγόμενης «Στρατηγικής της Έντασης» στην Ιταλία, μιας σκοτεινής περιόδου τρομοκρατίας, προβοκατσιών και πολιτικής αποσταθεροποίησης.

1901: Ο Γκουλιέλμο Μαρκόνι λαμβάνει στον Άγιο Ιωάννη της Νέας Γης το πρώτο υπερατλαντικό ραδιοφωνικό σήμα – το γράμμα S σε κώδικα Μορς – που έχει σταλεί από την Κορνουάλη της Αγγλίας. Το πείραμα αυτό αποδεικνύει ότι τα ραδιοκύματα μπορούν να διασχίζουν τον Ατλαντικό, καταρρίπτοντας τις επιφυλάξεις πολλών επιστημόνων της εποχής και ανοίγοντας τον δρόμο για την παγκόσμια ασύρματη επικοινωνία.

1941: Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, σημειώνεται διπλωματικό ντόμινο κηρύξεων πολέμου: η Βουλγαρία κηρύσσει πόλεμο στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ η Ουγγαρία και η Ρουμανία, στενοί σύμμαχοι του Άξονα, κηρύσσουν επίσης πόλεμο στις ΗΠΑ, μετά την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ. Την ίδια ημέρα, η τότε Ινδία – ως μέρος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας – κηρύσσει τον πόλεμο στην Ιαπωνία. Οι κινήσεις αυτές παγιώνουν το στρατόπεδο των δυνάμεων που ευθυγραμμίζονται με τη ναζιστική Γερμανία και διευρύνουν οριστικά τον πόλεμο σε πραγματικά παγκόσμια σύγκρουση.

1955: Στην Κύπρο, ο Γρηγόριος Αυξεντίου και όλη η ιεραρχία της ΕΟΚΑ παγιδεύονται από τους Βρετανούς στο όρος Τρόοδος, κοντά στο χωριό Σπίλια. Ο Αυξεντίου όχι μόνο οδηγεί τους συντρόφους του σε ασφαλές μέρος, αλλά αφήνει τους Άγγλους να αλληλοπυροβολούνται και να έχουν πολλά θύματα.

1962: Το Νόμπελ Λογοτεχνίας απονέμεται στον Αμερικανό συγγραφέα Τζον Στάινμπεκ, γνωστό κυρίως για τα έργα του «Τα σταφύλια της οργής» και «Ανατολικά της Εδέμ».

1963: Η Κένυα αποκτά την ανεξαρτησία της από το Ηνωμένο Βασίλειο, ύστερα από μακρόχρονο αντιαποικιακό αγώνα και διαπραγματεύσεις ανάμεσα στο κίνημα εθνικής απελευθέρωσης και τη βρετανική διοίκηση. Ο Τζόμο Κενυάτα αναδεικνύεται κεντρική φυσιογνωμία της νέας εποχής, καθώς η χώρα κάνει τα πρώτα της βήματα ως ανεξάρτητο κράτος, αναζητώντας πολιτική σταθερότητα, εθνική ενότητα και ανάπτυξη μετά τα δύσκολα χρόνια της αποικιοκρατίας.

1964: Ο Τζόμο Κενυάτα γίνεται ο πρώτος πρόεδρος της νεοσύστατης Δημοκρατίας της Κένυας, ολοκληρώνοντας τη μετάβαση από τη βρετανική αποικιοκρατία στην πλήρη πολιτειακή ανεξαρτησία. Ο άλλοτε ηγέτης του αντιαποικιακού αγώνα και σύμβολο της εθνικής απελευθέρωσης αναλαμβάνει να ενώσει τις φυλές της χώρας και να χαράξει την πορεία της Κένυας ως κυρίαρχου αφρικανικού κράτους στη μετα-αποικιακή εποχή.

1973: Κάνει πρεμιέρα στους κινηματογράφους η ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Μέρες του ’36».

1979: Ισχυρός σεισμός 8,1 Ρίχτερ στα ανοιχτά της Κολομβίας και του Ισημερινού συγκλονίζει την περιοχή, προκαλώντας τσουνάμι που πλήττει τις παράκτιες ζώνες με κύματα πολλών μέτρων. Δεκάδες οικισμοί καταστρέφονται, εκατοντάδες άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους ή αγνοούνται και χιλιάδες μένουν άστεγοι, σε μία από τις πιο καταστροφικές σεισμικές και θαλάσσιες τραγωδίες στη σύγχρονη ιστορία της βορειοδυτικής Νότιας Αμερικής.

1979: Το μη αναγνωρισμένο κράτος της Ζιμπάμπουε Ροδεσίας επιστρέφει σε βρετανικό έλεγχο, στο πλαίσιο της Συμφωνίας του Λάνκαστερ, και επαναφέρει προσωρινά την ονομασία «Νότια Ροδεσία». Η κίνηση αυτή ανοίγει τον δρόμο για διεθνώς αναγνωρισμένες εκλογές και την επίσημη ανεξαρτησία του νέου κράτους της Ζιμπάμπουε το 1980, τερματίζοντας το καθεστώς της λευκής μειονοτικής διακυβέρνησης.

1994: Παραιτείται ο υπουργός Προεδρίας Αναστάσιος Πεπονής, διαμαρτυρόμενος για την υπονόμευση του νέου νόμου περί προσλήψεων στο Δημόσιο («νόμος Πεπονή») και για την παραπληροφόρηση από μερίδα των ΜΜΕ. Η παραίτησή του, με φόντο τις προσπάθειες για πιο διαφανές και αξιοκρατικό σύστημα διορισμών, προκαλεί έντονο πολιτικό θόρυβο και καθιερώνει το όνομά του ως συνώνυμο της μάχης κατά του κομματικού κράτους.

Γεννήσεις

Θάνατοι

Εορτολόγιο

Σπυρίδων, Σπυριδούλα

Εθνικές Γιορτές – Επέτειοι

Διεθνής Ημέρα Καθολικής Υγειονομικής Κάλυψης
Διεθνής Ημέρα Ουδετερότητας