Τα αναψυκτικά και τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα θεωρούνται επιβλαβή για την υγεία μας, ωστόσο το σώμα μας συνεχίζει να τα λαχταρά. Γιατί συμβαίνει αυτό; Η ψυχίατρος και καθηγήτρια στο Τμήμα Ψυχιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ, Una Naidoo, συγγραφέας των βιβλίων «This Is Your Brain on Food» και «Calm Your Mind with Food», εξηγεί τους μηχανισμούς πίσω από αυτή την επιθυμία και προτείνει τρόπους για να καλλιεργήσουμε πιο υγιεινές διατροφικές συνήθειες.
Ένα εξελικτικό υπόβαθρο που μας «κυνηγά»
Η καθηγήτρια Naidoo τονίζει ότι αν εξετάσουμε το ζήτημα μέσα από εξελικτική σκοπιά, οι πρόγονοί μας ζούσαν σε συνθήκες όπου η τροφή ήταν σπάνια. Γι’ αυτόν τον λόγο, οι ενεργειακά πυκνές τροφές (πλούσιες σε θερμίδες, λίπη και σάκχαρα) είχαν ιδιαίτερη αξία για την επιβίωση. Στην πραγματικότητα όμως, οι τροφές εκείνης της εποχής ήταν φυσικές και θρεπτικές: φρούτα, μούρα, ξηροί καρποί, σπόροι.
Σήμερα, η εικόνα έχει ανατραπεί. Οι υγιεινές φυσικές τροφές έχουν αντικατασταθεί σε μεγάλο βαθμό από υπερ-επεξεργασμένα προϊόντα γεμάτα ζάχαρη, σιρόπι καλαμποκιού υψηλής περιεκτικότητας σε φρουκτόζη, αλάτι και ανθυγιεινά λιπαρά.
Ο εγκέφαλος και η «παγίδα» της ντοπαμίνης
«Ο λόγος που τα σώματά μας λαχταρούν αυτά τα τρόφιμα είναι ότι περιέχουν συστατικά που αγγίζουν τα κέντρα ευχαρίστησης του εγκεφάλου», εξηγεί η καθηγήτρια Naidoo.
Τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα ενεργοποιούν την οδό ανταμοιβής της ντοπαμίνης, την ίδια που διεγείρουν εθιστικές ουσίες όπως η κοκαΐνη. Όταν καταναλώνουμε γλυκά, αναψυκτικά ή αλμυρά σνακ, η ντοπαμίνη μάς προκαλεί μια βραχυπρόθεσμη ευφορία, ενισχύοντας τον κύκλο επιθυμίας και κατανάλωσης. Το αποτέλεσμα είναι οι άνθρωποι να εστιάζουν στο άμεσο «ανέβασμα», αγνοώντας τις μακροπρόθεσμες συνέπειες: φλεγμονές, φθορά του μικροβιώματος του εντέρου, αυξημένο άγχος και χαμηλή διάθεση.
Το στρες ως επιταχυντής των επιθυμιών
Η ειδικός υπογραμμίζει ότι το πρόβλημα οξύνει το στρες. «Όταν οι άνθρωποι βιώνουν έντονο άγχος, είναι πιο πιθανό να αναζητήσουν μια σακούλα καραμέλες ή πατατάκια. Το άγχος ενεργοποιεί τα κυκλώματα συνήθειας στον εγκέφαλο, κάνοντάς μας πιο ευάλωτους στην παγίδα του πρόχειρου φαγητού», σημειώνει.
Ορμόνες που καθοδηγούν την όρεξη
Η λαχτάρα για πρόχειρο φαγητό δεν είναι μόνο θέμα εγκεφάλου. Συμμετέχουν και ορμόνες όπως:
- Γκρελίνη: γνωστή ως «ορμόνη της πείνας», αυξάνεται όταν ο οργανισμός αναζητά θερμίδες.
- Σεροτονίνη: η λεγόμενη «ορμόνη της ευτυχίας». Οι υδατάνθρακες που βρίσκονται σε πολλά σνακ την ενισχύουν προσωρινά, προσφέροντας μια μικρή ανακούφιση, η οποία όμως σύντομα αντικαθίσταται από πτώση της διάθεσης, άγχος ή καταθλιπτικά συναισθήματα.
- Λεπτίνη: η ορμόνη που σηματοδοτεί το «στοπ» στην κατανάλωση τροφής. Ωστόσο, η συνεχής κατανάλωση υπερ-επεξεργασμένων προϊόντων μπορεί να προκαλέσει αντίσταση στη λεπτίνη, με αποτέλεσμα ο εγκέφαλος να αγνοεί το σήμα κορεσμού και να οδηγούμαστε σε υπερφαγία.
Η στρατηγική των εταιρειών fast food
Η καθηγήτρια Naidoo αποκαλύπτει ότι οι εταιρείες fast food δαπανούν εκατομμύρια δολάρια σε έρευνα για να κάνουν τα προϊόντα τους ακαταμάχητα. «Ας το παραδεχτούμε: όταν οι άνθρωποι έχουν λιγούρες, δεν σκέφτονται μπρόκολο ή σαλάτα. Επιζητούν παγωτά, κέικ, γλυκά», υποστηρίζει.
Γι’ αυτό οι εταιρείες επενδύουν σε τεχνητά αρώματα, χρωστικές, συντηρητικά και ειδικές τεχνικές που βελτιώνουν την υφή, τη γεύση και την ελκυστική εμφάνιση των προϊόντων.
Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς
Οι βιομηχανίες τροφίμων δεν πρόκειται να αλλάξουν στρατηγική, επομένως η ευθύνη πέφτει στους καταναλωτές. Η καθηγήτρια Naidoo προτείνει πρακτικά βήματα:
- Προτιμήστε ολόκληρες τροφές – Φάτε το πορτοκάλι αντί για χυμό από το κατάστημα, που στερείται φυτικών ινών και συχνά έχει πρόσθετα σάκχαρα. Οι φυτικές ίνες συμβάλλουν στον κορεσμό και μειώνουν τις λιγούρες.
- Ενυδάτωση – «Τα κέντρα πείνας και δίψας συχνά μπερδεύονται στον εγκέφαλο. Συχνά λέω στους ανθρώπους: όταν λαχταρούν πρόχειρο φαγητό, ας πιούν πρώτα ένα ποτήρι νερό», τονίζει.
Η σύγχρονη διατροφική παγίδα δεν είναι απλώς θέμα γεύσης, αλλά ένας συνδυασμός εξελικτικών μηχανισμών, εγκεφαλικών κυκλωμάτων, ορμονών και στρατηγικών μάρκετινγκ. Η λύση, σύμφωνα με την ειδικό, βρίσκεται σε μικρές καθημερινές επιλογές που μπορούν να μας απομακρύνουν από τις λιγούρες και να μας φέρουν πιο κοντά σε μια ισορροπημένη και υγιεινή διατροφή.
