Τι μπορεί να ήταν αυτό το τόσο σημαντικό που μεσολάβησε αργά εκείνο το βράδυ της 18ης Φεβρουαρίου 1959 που έκανε τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Μακάριο Γ’ να αλλάξει γνώμη και να υπογράψει τελικά ανεπιφύλακτα τις Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου που άνοιγαν τον δρόμο για τη δημιουργία της Κυπριακής Δημοκρατίας; Μήπως εκβιάστηκε από τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες; Μήπως τον απείλησαν πράκτορες πως εάν δεν έβαζε την υπογραφή του θα έδιναν στη δημοσιότητα στοιχεία που αποδείκνυαν ανάρμοστες ομοφυλοφιλικές του σχέσεις;
Η αλήθεια είναι πως τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης δεν έχουν ασχοληθεί αρκετά με τη συγκεκριμένη εκδοχή, ωστόσο ο Γεώργιος Παπαδόπουλος – Κυπραίος στο εμπεριστατωμένο βιβλίο του «Μακάριος: Οι μεγάλες αλήθειες – Η πορεία μεταξύ ατομικών φιλοδοξιών και εθνικών ονείρων από τα παιδικά του χρόνια μέχρι τις Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Διόπτρα» αναλύει και το συγκεκριμένο σενάριο. Να τονίσουμε πως ο συγγραφέας δεν είναι ένα τυχαίο πρόσωπο.
Ήταν από την ηλικία των 15 ετών μέλος της αντάρτικης οργάνωσης ΕΟΚΑ στον αγώνα ανεξαρτησίας του νησιού έναντι των Άγγλων αποικιοκρατών, λίγο πριν τη Μεταπολίτευση εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, φοίτησε στη Νομική Σχολή, άσκησε τη δικηγορία ενώ είναι αυτός που ίδρυσε το 1978 τον γνωστό εκδοτικό οίκο «Διόπτρα». Το βιβλίο βασίστηκε σε προσωπικές εμπειρίες του συγγραφέα και σε γνώση που αποκτήθηκε από συνεντεύξεις, μαρτυρίες, άρθρα και εκδόσεις, έγγραφα που αποδεσμεύτηκαν από υπηρεσίες ξένων κρατών, κ.λπ.
Οι ενστάσεις Μακαρίου στις Συμφωνίες
Πάμε λοιπόν να τα πάρουμε με τη σειρά: Η διμερής Συνθήκη της Ζυρίχης, που μονογράφηκε τον Φεβρουάριο του 1959 μεταξύ του Έλληνα πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή και του Τούρκου ομολόγου του Αντνάν Μεντερές και έμελλε να αποτελέσει τη βάση για την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, δεν είχε βρει απόλυτα σύμφωνο τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Μακάριο Γ’.
Μάλιστα όταν ο Καραμανλής του επέδωσε κατά τη συνάντηση που είχαν στην Αθήνα τα σχετικά κείμενα και του είπε να τα διαβάσει προκειμένου να πάνε ακολούθως μαζί στο Λονδίνο για την τελική διεθνή επικύρωσή τους, ο Προκαθήμενος της Αυτοκέφαλης Ορθόδοξης Εκκλησίας της Κύπρου ζήτησε να του δοθεί η δυνατότητα να εγείρει ενστάσεις προς την τουρκική αντιπροσωπεία για κάποια σημεία των συμφωνιών, κρίνοντας ότι θα πρέπει να τροποποιηθούν.
Η ενόχληση του Κωνσταντίνου Καραμανλή
Ο Καραμανλής ακούγοντας ένα τέτοιο αίτημα προσπάθησε να διατηρήσει την ψυχραιμία του. Απάντησε πως κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι οι συμφωνίες της Ζυρίχης είχαν καταρτιστεί ερήμην των Κυπρίων, από τη στιγμή που αυτές είχαν βασιστεί πάνω σε όσα είχε προηγουμένως συμφωνήσει ο ίδιος ο Αρχιεπίσκοπος μαζί του. Τις επόμενες ημέρες όμως οι δισταγμοί του Μακαρίου μεγαλώνουν. Δηλώνει ευθέως ότι δεν θα υπογράψει τις Συνθήκες όταν θα μεταβεί στη βρετανική πρωτεύουσα αν δεν συμβουλευτεί πρώτα «αντιπροσωπευτικούς παράγοντες» του κυπριακού λαού. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ενοχλείται έντονα.
Τον προειδοποιεί ότι «με τις συμφωνίες της Ζυρίχης εξαντλούνται τα περιθώρια οποιασδήποτε άλλης παρέμβασης της ελληνικής κυβερνήσεως στο Κυπριακό». Επισείει μάλιστα τον κίνδυνο εθνικών καταστροφών και εξευτελισμού, σε περίπτωση που η ελληνοκυπριακή αντιπροσωπεία δεν συμμορφωθεί με όσα έχει συμφωνήσει η ελληνική κυβέρνηση. Είναι τέτοια η ενόχλησή του, που από ένα σημείο και μετά παύει να μιλάει απευθείας με τον ίδιο τον ηγέτη των Ελληνοκυπρίων. Όποτε θέλει να τον ενημερώσει για τις απόψεις του, στέλνει τον διευθυντή του Υπουργείου Εξωτερικών Άγγελο Βλάχο και τον ανώτερο διπλωμάτη Δημήτρη Μπίτσιο.
Οι Βρετανοί επιθυμούν διακαώς να μπουν οι υπογραφές
Λίγα εικοσιτετράωρα αργότερα, το απόγευμα της 17ης Φεβρουαρίου 1959, ο Μακάριος φθάνει στο Λονδίνο και με διαφορετικές πτήσεις ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Τούρκος πρωθυπουργός Μεντερές και ο Τουρκοκύπριος ηγέτης Φαζίλ Κιουτσούκ. Οικοδεσπότης είναι ο Άγγλος πρωθυπουργός Χάρολντ Μακμίλαν που επιθυμεί διακαώς την υπογραφή εν συνόλων των Συμφωνιών της Ζυρίχης προσθέτοντας τον όρο πως η Μεγάλη Βρετανία θα διατηρούσε στην Κύπρο υπό πλήρη κυριαρχία τις δύο στρατιωτικές βάσεις – του Ακρωτηρίου και της Δεκέλειας, όπως κι έγινε.
Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος αν και έφθασε στη βρετανική πρωτεύουσα με πολλές επιφυλάξεις για τις Συμφωνίες, τελικά τις υπέγραψε χωρίς να φέρει αντίρρηση. Τι μπορεί να συνέβη και άλλαξε άποψη; Η εκτίμηση είναι πως η μεταστροφή έγινε το βράδυ της 18ης Φεβρουαρίου.
«Ο Άγγλος φίλος σου θα μιλούσε για τις αθέμιτες σχέσεις»
Είκοσι εννέα χρόνια αργότερα, τον Ιανουάριο του 1988 κυκλοφορεί στο Λονδίνο το βιβλίο του Νάιτζελ Ουέστ (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Βρετανού πολιτικού και ιστορικού Ρούμπερτ Άλασον) με τίτλο «The Friends». Σημειωτέον ότι το συγκεκριμένο πόνημα το είχε η CIA στη βιβλιοθήκη της, αρχικά με τον χαρακτηρισμό «CIA Internal Use Only», δηλαδή μόνο για εσωτερική χρήση. Σε αυτό αναφέρεται ότι δύο Βρετανοί πράκτορες της Μ16 –αλλιώς SIS (Secret Intelligence Service) -, οι Τζον Πρέντεργκαστ και Φίλιπ Γκριν, κατ’ εντολήν του Βρετανού τότε πρωθυπουργού Χάρολντ Μακμίλαν, επισκέφθηκαν λίγο πριν τα μεσάνυχτα τον Μακάριο στο ξενοδοχείο «Claridge’s» όπου διέμενε και τον εκβίασαν πως αν δεν υπέγραφε τις Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου, την επόμενη μέρα, ο «Άγγλος φίλος του» θα δήλωνε σε συνέντευξη Τύπου ότι είχε αθέμιτες σχέσεις μαζί του.
Όταν ο συγγραφέας του βιβλίου απέκτησε τις πληροφορίες για τον εκβιασμό του Μακαρίου, δεν περιορίστηκε σε αυτές. Ερεύνησε τα όσα έμαθε, εντόπισε τον φίλο του Μακαρίου, Ρέτζι Μπάξτερ, και του πήρε συνέντευξη στο σπίτι του, στη διεύθυνση 20 Chepstow Crescent, Λονδίνο W11. Η γνωριμία τους είχε γίνει κατά τα χρόνια των σπουδών τους στη Βοστώνη και οι σχέσεις τους συνεχίστηκαν και μετά την εκλογή του Μακαρίου στο προεδρικό αξίωμα.
«Παρέλειψαν» την είδηση τα ελληνικά ΜΜΕ
Τέσσερις μήνες αργότερα, στις 18 Μαΐου 1988, η εφημερίδα Daily Mail του Λονδίνου δημοσίευσε στη σελίδα 16 το μέρος που αφορούσε τη σχέση του Μακαρίου με τον Μπάξτερ, με τίτλο «Why did Makarios sign?» («Γιατί ο Μακάριος υπέγραψε;»). Η αποκάλυψη της σχέσης των δύο αντρών έλαβε αμέσως μεγάλη δημοσιότητα στη Βρετανία. Όπως γράφει όμως ο Γιώργος Παπαδόπουλος – Κυπραίος: «Στην Ελλάδα, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης «παρέλειψαν» να αναφερθούν σε μια τόσο σημαντική είδηση, που θα μπορούσε να προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις στο πολιτικό σκηνικό της Κύπρου. Η μόνη εφημερίδα που τη δημοσιοποίησε ήταν «Ο Στόχος», μια μικρής κυκλοφορίας (σ.σ. ακροδεξιά) εβδομαδιαία εφημερίδα των Αθηνών, στο φύλλο της 26ης Μαΐου 1988. Δεκαεπτά χρόνια μετά την κυκλοφορία του βιβλίου του Ουέστ, συγκεκριμένα τον Φεβρουάριο του 2005, ο δημοσιογράφος Παναγιώτης Παύλος, του περιοδικού «Δαυλός», επικοινώνησε με τον συγγραφέα. Ο Ουέστ απέδωσε τη μεταστροφή του Μακαρίου το βράδυ της 18ης Φεβρουαρίου 1959 στον αντίκτυπο που θα είχε στην Κύπρο η δημοσιοποίηση της ομοφυλικής σχέσης του».
Γνωρίζοντας τα μυστικά του εχθρού, έχεις το πάνω χέρι
Στο ντοκιμαντέρ με τίτλο «Playing Dirty – MI6 Documentary» (το οποίο μπορείτε να δείτε και στο YouTube στην διεύθυνση: https://www.youtube.com/watch?v=SVMbghozDBc), δίνονται πληροφορίες για τη λειτουργία και τις δραστηριότητες της ΜΙ6. Στο χρονικό σημείο 30΄:30΄΄ γίνεται αναφορά στην περίπτωση του Μακαρίου και στο ότι η ΜΙ6 κατάφερε να κάνει έναν ξένο ηγέτη να αλλάξει απόφαση μέσα σε λίγες ώρες.
«Όταν γνωρίζεις τα μυστικά του εχθρού σου, έχεις το πάνω χέρι», λέει ένας από τους ομιλητές στο βίντεο και συμπληρώνει ότι η περίπτωση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου είναι η πιο ξεκάθαρη περίπτωση κατά την οποία οι πληροφορίες σχετικά με τη μη έντιμη προσωπική ζωή ηγέτη χρησιμοποιήθηκαν για να τον κάνουν να αλλάξει από το «Δεν υπογράφω αν δεν γίνουν αλλαγές σε κάποια σημεία στις Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου» στο «Θα υπογράψω». Και υποστήριξε τις συμφωνίες σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, γιατί η απειλή για αποκάλυψη προσωπικών στιγμών του κρεμόταν συνέχεια πάνω απ’ το κεφάλι του.
Στο Λονδίνο για μήνυση κατά του συγγραφέα
Όπως γράφει ο Γιώργος Παπαδόπουλος – Κυπραίος στο βιβλίο του: «Μπορεί ο ελληνικός και ο κυπριακός λαός «να μην πήραν χαμπάρι» όσα δημοσιεύτηκαν για τη σχέση του Αρχιεπισκόπου με τον Ρέτζι Μπάξτερ, όμως τα έμαθε το στενό περιβάλλον του και ανησύχησε. Έπρεπε να προφυλάξουν την υστεροφημία του, έστω και αν είχαν περάσει 11 χρόνια από τον θάνατό του. Αυτό το ανέλαβε μια ομάδα προστασίας της μνήμης του Μακαρίου, που αναχώρησε για το Λονδίνο προκειμένου να κινήσει αγωγή κατά του συγγραφέα του βιβλίου. Τα μέλη της ομάδας, σύμφωνα με τον ερευνητή – συγγραφέα Λεωνίδα Λεωνίδου (βλέπε «Μακαρίου Απομυθοποίηση», σελ. 75,) ήταν ο αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Α΄, η Ουρανία Κοκκίνου, ο Πάτροκλος Σταύρου, ο Βάσος Λυσσαρίδης, η αδελφή του, Μαρία Χατζηκλεάνθους, και ο ανιψιός του, Ανδρέας Νεοφύτου. Μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει γνωστό αν κατατέθηκε μήνυση, αν εκδικάστηκε και ποια ήταν η απόφαση».
Μακάριος: «Είχα τους λόγους μου»
Μετά την επίσκεψη των δύο πρακτόρων της ΜΙ6 το βράδυ της 18ης Φεβρουαρίου 1959, ο Αρχιεπίσκοπος προσήλθε την επομένη στη δεύτερη συνεδρία της πενταμερούς διάσκεψης (Ελλάδας, Τουρκίας, Μεγάλης Βρετανίας, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων) και προσυπέγραψε το πλήρες κείμενο των Συμφωνιών Ζυρίχης και Λονδίνου χωρίς καμιά επιφύλαξη. Όπως διηγείται ο τότε υπουργός Εξωτερικών Ευάγγελος Αβέρωφ στο βιβλίο του «Ιστορία χαμένων ευκαιριών», το βράδυ της 19ης Φεβρουαρίου 1959, μετά την υπογραφή των Συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου, ο Καραμανλής δεξιώθηκε στο ξενοδοχείο «Claridge’s» τους Κύπριους αντιπροσώπους και άλλους Έλληνες.
Στο «πηγαδάκι» γύρω από τον Καραμανλή βρίσκονταν, ανάμεσα σε άλλους, ο διπλωμάτης Γιώργος Σεφεριάδης (σ.σ. ο μετέπειτα νομπελίστας ποιητής Γιώργος Σεφέρης), ο Δημήτριος Μπίτσιος, ο Άγγελος Βλάχος, ο ίδιος ο Αβέρωφ και κάποιοι άλλοι. Όταν έφτασε ο Αρχιεπίσκοπος, άνοιξαν για να τον υποδεχτεί ο πρωθυπουργός. Πριν από οποιαδήποτε φιλοφρόνηση, ο Μακάριος είπε στον Καραμανλή χαμογελώντας: «Κύριε Πρόεδρε, φανταστήκατε ποτέ ότι δεν θα υπέγραφα;»
«Τότε γιατί μας τα κάνατε όλα αυτά;» τον ρώτησε ο Καραμανλής.
«Είχα τους λόγους μου», απάντησε ο Μακάριος.
Ο Αβέρωφ θα έγραφε πως ο Καραμανλής δεν το συγχώρησε ποτέ αυτό στον Μακάριο. Έλεγε και ξανάλεγε πως: «Συμφωνήσαμε μαζί τη Ζυρίχη, αλλά εκείνος βγήκε από το Lancaster House (σ.σ. το μέγαρο όπου υπογράφηκαν οι συμφωνίες) Εθνάρχης, κι εγώ μειοδότης».
