Σαν σήμερα 10 Δεκεμβρίου: Η Σάμος γίνεται αυτόνομη ηγεμονία

Υπήρξε ένα διάστημα που η Σάμος δεν ανήκε ούτε στην Ελλάδα ούτε λειτουργούσε ως μία συνηθισμένη οθωμανική επαρχία. Από τις 10 Δεκεμβρίου του 1835 έως το 1912, το νησί έζησε μια μοναδική πολιτειακή πραγματικότητα: υπήρξε αυτόνομο, ηγεμονικό και εντυπωσιακά οργανωμένο κράτος υπό την εγγύηση τριών Μεγάλων Δυνάμεων. Με δική του κυβέρνηση, συγκλήτους, νόμισμα –και συχνά με εντάσεις που θύμιζαν μικρογραφία των μεγάλων ευρωπαϊκών διαμαχών– η Σάμος υπήρξε ίσως το πιο ενδιαφέρον «μικρό κράτος» που γνώρισε ο ελληνικός 19ος αιώνας.

Η γέννηση της Ηγεμονίας μέσα από τις στάχτες της Επανάστασης

Η Ελληνική Επανάσταση έφερε στο νησί κύματα συγκρούσεων και πολιορκιών. Μετά το 1829, ενώ πολλές περιοχές εντάσσονταν στο νέο ελληνικό κράτος, η Σάμος παρέμενε διπλωματικά μετέωρη. Η λύση ήρθε το 1832, όταν ο σουλτάνος Μαχμούτ Β΄ αναγνώρισε το νησί ως αυτόνομη ηγεμονία υπό την προστασία Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας. Η εγκαθίδρυση του καθεστώτος ολοκληρώθηκε το 1835: η Σάμος απέκτησε δικό της Ηγεμόνα, δικό της Σύμβουλο της Επικρατείας, Βουλή, Σύνταγμα και εσωτερική διοίκηση.

Πώς λειτουργούσε το μικρό αυτό κράτος

Το σύστημα ήταν ιδιαίτερο. Ο Ηγεμόνας –χριστιανός, αλλά διορισμένος από την Πύλη– εκπροσωπούσε τον σουλτάνο, αλλά ταυτόχρονα κυβερνούσε ως αυτόνομος άρχοντας. Τα έσοδα του νησιού παρέμεναν στη Σάμο, η νομοθεσία δημιουργούσε ένα αξιόλογο πλαίσιο αυτοδιοίκησης, ενώ η σημαία της Ηγεμονίας υπενθύμιζε μια ενδιάμεση ταυτότητα: ελληνικά χρώματα, αλλά με οθωμανικό σύμβολο.

Η καθημερινότητα, ωστόσο, δεν έμοιαζε καθόλου με επαρχία της Αυτοκρατορίας. Η Σάμος ανέπτυξε εμπόριο, καλλιέργεια σταφίδας, καπνού και μεταξιού, δημιούργησε σχολεία και ανέδειξε μια αστική τάξη με φιλελεύθερες ιδέες. Σημαντικό ρόλο έπαιξε και η Πυθαγόρεια, μια μορφή τοπικής Βουλής, που ασκούσε πραγματική επιρροή στην πολιτική ζωή.

Εντάσεις, συγκρούσεις και μια κοινωνία που διεκδικεί

Παρά την αυτονομία της, η Ηγεμονία δεν έμεινε αλώβητη από συγκρούσεις. Οι δεκαετίες του 19ου αιώνα χαρακτηρίστηκαν από διχασμούς ανάμεσα σε «Καρμανιόλους» και «Καλικάντζαρους», παρατάξεις που συμβόλιζαν διαφορετικές αντιλήψεις για τη σχέση του νησιού με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά και με την Ελλάδα. Η πολιτική βία, οι εξορίες και ακόμη και μικρές εμφύλιες αναμετρήσεις ταλανίζουν το νησί, αποτυπώνοντας τη δυσκολία του να ισορροπήσει ανάμεσα στην αυτονομία και τον ελληνικό εθνικό πόθο.

Η αντίστροφη μέτρηση για την Ένωση με την Ελλάδα

Στις αρχές του 20ού αιώνα η κατάσταση είχε πια ωριμάσει. Η Σάμος, οικονομικά ανθηρή και πολιτισμικά ελληνική, στρεφόταν ολοένα προς την οριστική ένταξη στο ελληνικό κράτος. Η ευκαιρία ήρθε το 1912, στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο. Ο Θεμιστοκλής Σοφούλης ηγήθηκε επανάστασης υπέρ της Ένωσης, απομάκρυνε τον ηγεμόνα Ανδρέα Κοπάζη και κήρυξε την Ένωση με την Ελλάδα, η οποία αναγνωρίστηκε επίσημα το 1914.

Με αυτό τον τρόπο έληξε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες πολιτειακές περιόδους της νεότερης ελληνικής ιστορίας: για περίπου 8 δεκαετίες η Σάμος υπήρξε κάτι ανάμεσα σε κράτος, ηγεμονία και ελληνικό προοίμιο.

Τα σημαντικότερα γεγονότα της ημέρας στην Ελλάδα και τον κόσμο

1520: Ο Μαρτίνος Λούθηρος καίει δημόσια στη Βιτεμβέργη το δικό του αντίγραφο της παπικής βούλας Exsurge Domine, αψηφώντας ανοιχτά την εξουσία του πάπα και κλιμακώνοντας τη Μεταρρύθμιση που αλλάζει ριζικά τον δυτικό χριστιανισμό.

1684: Ο Έντμουντ Χάλλεϋ παρουσιάζει στη Βασιλική Εταιρεία το έγγραφο De motu corporum in gyrum του Ισαάκ Νεύτωνα, μια θεμελιώδη πραγματεία που εισάγει στον επιστημονικό κόσμο την περιγραφή της βαρύτητας και οδηγεί στα Principia Mathematica.

1832: Η Σάμος αναγνωρίζεται από τον σουλτάνο Μαχμούτ Β΄ ως αυτόνομη ηγεμονία, υποτελής στην Οθωμανική Αυτοκρατορία αλλά υπό την εγγύηση των τριών Μεγάλων Δυνάμεων (Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας. Η ιδιαίτερη αυτή ρύθμιση θα οδηγήσει στην Ηγεμονία της Σάμου, ένα de facto αυτόνομο κράτος υπό οθωμανική επικυριαρχία από το 1834 μέχρι την ένωση με την Ελλάδα το 1912-1914, με δική του διοίκηση, αυτοδιοίκηση, νόμους και σημαία.

1893: Ο Χαρίλαος Τρικούπης ανακοινώνει στη Βουλή την ιστορική φράση «δυστυχώς επτωχεύσαμεν», διακηρύσσοντας επίσημα ότι η Ελλάδα αδυνατεί να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της προς τους ξένους πιστωτές. Η δήλωση αυτή είναι το δραματικό επισφράγισμα μιας περιόδου εντατικού δανεισμού για έργα εκσυγχρονισμού (σιδηρόδρομοι, υποδομές, στρατιωτικές δαπάνες) και οικονομικής ασφυξίας, που η χώρα δεν μπορεί πλέον να εξυπηρετήσει. Η πτώχευση κλονίζει το κύρος της κυβέρνησης Τρικούπη, οξύνει την πολιτική αντιπαράθεση και ανοίγει τον δρόμο για την επιβολή αυστηρότερης οικονομικής επιτήρησης από τις Μεγάλες Δυνάμεις τα επόμενα χρόνια.

1901: Στη Στοκχόλμη, απονέμονται για πρώτη φορά τα Βραβεία Νόμπελ.

1903: Ο Πιερ και η Μαρία Κιουρί βραβεύονται με το Νόμπελ Φυσικής, το οποίο μοιράζονται με τον Ανρί Μπεκερέλ για την πρωτοποριακή δουλειά τους πάνω στη ραδιενέργεια και την ανακάλυψη στοιχείων όπως το πολώνιο και το ράδιο. Η μαντάμ Κιουρί γίνεται η πρώτη γυναίκα στην Ιστορία που τιμάται με Νόμπελ, ανοίγοντας τον δρόμο για τις εφαρμογές της ραδιενέργειας στην ιατρική, αλλά και για τη μεγαλύτερη παρουσία των γυναικών στις θετικές επιστήμες.

1905: Ο Γερμανός γιατρός, Ρόμπερτ Κοχ, τιμάται με το Νόμπελ Ιατρικής για την ανακάλυψη του βακίλου που προκαλεί φυματίωση.

1906: Ο Αμερικανός πρόεδρος Θεόδωρος Ρούζβελτ τιμάται με το Νόμπελ Ειρήνης για τη μεσολάβησή του στον Ρωσοϊαπωνικό πόλεμο, γινόμενος ο πρώτος Αμερικανός που λαμβάνει βραβείο Νόμπελ και ενισχύοντας τον ρόλο των ΗΠΑ στη διεθνή διπλωματία.

1911: Η Μαρία Κιουρί κερδίζει αυτή τη φορά το Νόμπελ Χημείας για την ανακάλυψη δυο νέων στοιχείων, του ραδίου και του πολωνίου. Είναι η πρώτη φορά, που επιστήμονας τιμάται δυο φορές με το Νόμπελ.

1922: Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, που επέφερε επανάσταση στη Φυσική με τη Θεωρία του για τη Σχετικότητα, κερδίζει το Νόμπελ Φυσικής.

1948: Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ υιοθετεί την Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, κείμενο–θεμέλιο για τα σύγχρονα ατομικά δικαιώματα και σημείο αναφοράς για τα διεθνή νομικά συστήματα και τις δημοκρατίες σε όλον τον κόσμο.

1957: Σημειώνονται νέες αιματηρές συγκρούσεις μαθητών του Παγκυπρίου Γυμνασίου με τον Βρετανικό Στρατό και την Αστυνομία, στο φόντο του αντιαποικιακού αγώνα της ΕΟΚΑ. Οι μαθητικές πορείες και τα συλλαλητήρια στη Λευκωσία καταστέλλονται βίαια, με τραυματισμούς και συλλήψεις, ενισχύοντας το κλίμα έντασης και οργής κατά της αποικιοκρατικής διοίκησης. Την ίδια μέρα, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αποφαίνεται υπέρ της αυτοδιάθεσης της Κύπρου.

1957: Το Νόμπελ Λογοτεχνίας απονέμεται στους Αλμπέρ Καμύ και Ζαν Πολ Σαρτρ.

1963: Ο Γιώργος Σεφέρης τιμάται με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.

1964: Ο υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Μάρτιν Λούθερ Κινγκ παραλαμβάνει το Νόμπελ Ειρήνης.

1964: Ο Γάλλος συγγραφέας, Ζαν Πολ Σαρτρ, αρνείται να παραλάβει το Νόμπελ Λογοτεχνίας, υποστηρίζοντας ότι θα μειώσει το γόητρο της συγγραφικής του δουλειάς.

1979: Ο Χουάν Ραμόν Ρότσα μεταγράφεται στην περίοδο του Δεκεμβρίου στον Παναθηναϊκό. Καθώς η νομοθεσία απαγορεύει τις μεταγραφές ξένων ποδοσφαιριστών, ο Αργεντινός υπογράφει ως Γιάννης Μπουμπλής.

1992: Στην Αθήνα πραγματοποιείται ογκώδες συλλαλητήριο για την ελληνικότητα της Μακεδονίας.

2008: Στον ανακριτή οδηγούνται οι δύο κατηγορούμενοι ειδικοί φρουροί για το θάνατο του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου και μετά την απολογία τους προφυλακίζονται. Μέτρα για την ανακούφιση των επιχειρήσεων που επλήγησαν από τα έκτροπα στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις ανακοινώνει ο πρωθυπουργός, Κώστας Καραμανλής. 24ωρη απεργία πραγματοποιούν ΓΣΕΕ και ΑΔΕΔΥ.

2009: Απονέμεται το Νόμπελ Ειρήνης στον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Μπαράκ Ομπάμα, ως αναγνώριση των δηλώσεών του για έναν κόσμο χωρίς πυρηνικά, της προσπάθειάς του για επανεκκίνηση των διεθνών σχέσεων και ενίσχυση της πολυμερούς διπλωματίας. Η απόφαση προκαλεί έντονη συζήτηση διεθνώς, καθώς πολλοί θεωρούν ότι το βραβείο απονέμεται περισσότερο ως ψήφος εμπιστοσύνης στο «νέο ξεκίνημα» της αμερικανικής πολιτικής, παρά σε ήδη ολοκληρωμένο ειρηνευτικό έργο.

2016: Διπλή επίθεση στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης στοιχίζει τη ζωή σε 44 ανθρώπους και τραυματίζει περίπου 100 ακόμη. Αυτοκίνητο παγιδευμένο με εκρηκτικά ανατινάσσεται κοντά στο γήπεδο της ποδοσφαιρικής ομάδας Μπεσίκτας. Την ευθύνη αναλαμβάνει η οργάνωση Γεράκια για την Απελευθέρωση του Κουρδιστάν.

2021: Το Ανώτατο Δικαστήριο του Λονδίνου αποδέχεται την έφεση της αμερικανικής κυβέρνησης για την έκδοση του ιδρυτή του WikiLeaks Τζούλιαν Ασάνζ στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Γεννήσεις

Θάνατοι

Εορτολόγιο

Μαριανός, Μαριανή

Εθνικές Γιορτές – Επέτειοι

Παγκόσμια Ημέρα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Παγκόσμια Ημέρα Ιδιοκτησίας