Ένα νέο «ναρκωτικό» προστέθηκε στην φαρέτρα των ήδη υπαρχόντων, όσων τέλος πάντων, απειλούν τους νέους ανθρώπους με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, σε αυτόν τον Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο του 21ου αιώνα που ζούμε.
Δεν κομίζουμε, ασφαλώς, γλαύκα στην Αθήνα, λέγοντας ότι το Διαδίκτυο και οι Νέες Τεχνολογίες έχουν αρχίσει να αφήνουν το αρνητικό τους στίγμα στην ψυχοσύνθεση τόσο των millenials, όσο και των Gen Z’s. Οι χρόνοι χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αλλά και των παιχνιδιών στον υπολογιστή (gaming) ήταν που ήταν μεγάλοι ήδη, αλλά πλέον αυξήθηκαν κατακόρυφα λόγω του κορονοϊού και πήραν διαστάσεις δραματικού εθισμού με τους ειδικούς να κρούουν επιτακτικά τον κώδωνα του κινδύνου.
Μια από αυτούς τους ειδικούς, η ψυχίατρος του πανεπιστημίου του Στάνφορντ στις ΗΠΑ, δρ. Άννα Λέμπκε, υπερτονίζει με το νέο της βιβλίο με τίτλο «Έθνος Ντοπαμίνης: Βρίσκοντας την Ισορροπία στην Εποχή της Ικανοποίησης» [Dopamine Nation: Finding Balance in the Age of Indulgence], τις σοβαρές συνέπειες που έχει στην πραγματική ζωή ο εθισμός μας στον ψηφιακό κόσμο του Διαδικτύου.
Όπως αναφέρει το εκτενές δημοσίευμα του NPR, η επιστήμονας κάνει ευθέως λόγο για «ψηφιακά ναρκωτικά» στα οποία είναι εθισμένη η συντριπτική πλειονότητα τόσο των χρηστών smartphone όσο και των παικτών παιχνιδιών στον υπολογιστή.
«Ένας ασθενής μου, ένας ευφυής 20χρονος νέος, με επισκέφθηκε πρόσφατα με συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης. Είχε παρατήσει το πανεπιστήμιο και ζούσε με τους γονείς του. Έπαιζε βιντεοπαιχνίδια σχεδόν όλη την ημέρα και ως αργά κάθε βράδυ και μου εξομολογήθηκε ότι πού και πού περνούσε από το μυαλό του το ενδεχόμενο της αυτοκτονίας», υποστηρίζει η Λέμπκε.
Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, ενώ πριν από 20 χρόνια θα του έγραφε απλώς να πάρει μερικά αντικαταθλιπτικά, κατάλαβε ότι αυτό δεν μπορεί να συμβεί, αλλά χρειάζεται κάτι πιο δραστικό: μία «νηστεία ντοπαμίνης», δηλαδή μια μηνιαία αποχή του από όλες τις οθόνες, ακόμα και τα βιντεοπαιχνίδια.
Πώς λειτουργεί ο ψηφιακός εθισμός
Η ψυχίατρος υποστηρίζει στο βιβλίο της ότι για όλα φταίει η πολλή ντοπαμίνη, η χημική ουσία που παράγεται στον εγκέφαλο και λειτουργεί ως νευροδιαβιβαστής και σχετίζεται με τα συναισθήματα της απόλαυσης και της ανταμοιβής.
«Όταν ασχολούμαστε με κάτι που απολαμβάνουμε, όπως τα βιντεοπαιχνίδια, ο εγκέφαλος απελευθερώνει λίγη ντοπαμίνη και αισθανόμαστε όμορφα. Αλλά καθώς η απόλαυση και ο πόνος βιώνονται στα ίδια τμήματα του εγκεφάλου, το μυαλό προσπαθεί σκληρά να τα κρατήσει σε ισορροπία, μια κατάσταση την οποία οι νευροεπιστήμονες αποκαλούν ομοιόσταση», προσθέτει, επισημαίνοντας στην συνέχεια εμφατικά:
«Μόλις όμως εκλυθεί ντοπαμίνη, ο εγκέφαλος προσαρμόζεται μειώνοντας τον αριθμό των υποδοχέων που διεγείρονται, με αποτέλεσμα ο εγκέφαλος να βγεί εκτός ισορροπίας, «γέρνοντας» προς την πλευρά του πόνου. Κάπως έτσι, η μορφή της απόλαυσης στον εγκέφαλο πλέον αλλάζει δραματικά: τώρα χρειαζόμαστε να παίζουμε παιχνίδια όχι για να νιώθουμε απόλαυση αλλά απλώς για να νιώσουμε κάπως φυσιολογικοί».
Η Λέμπκε αυτό που ισχυρίζεται βασικά είναι ότι τα παιχνίδια και η συνεχής μας επαφή με το Διαδίκτυο λειτουργούν, πάνω κάτω, όπως τα ναρκωτικά, η ηρωίνη ή η κοκαΐνη: κάνουμε χρήση συνέχεια και μόλις σταματάμε, βιώνουμε τα ίδια ακριβώς σύνδρομα στέρησης από την «ουσία» που μας έδινε απόλαυση: άγχος, εκνευρισμό, αϋπνία και λαχτάρα για ολοένα και περισσότερη χρήση. Και εξηγεί:
«Τα sms, τα tweet, το «σερφάρισμα» στο Διαδίκτυο, τα likes που παίρνουμε σε κάθε μας ανάρτηση στο Facebook, όλα αυτά τα ψηφιακά προϊόντα είναι επίτηδες σχεδιασμένα προκειμένου να είναι εθιστικά, με την υπόσχεση ακόμα μεγαλύτερων επιβραβεύσεων να βρίσκονται μόλις ένα κλικ μακριά».
Και παρόλο που τα έχουμε όλα αυτά, είμαστε πιο θλιμμένοι από ποτέ στο παρελθόν με τα στατιστικά κατάθλιψης, άγχους, και αυτοκτονιών να αυξάνονται ραγδαία σε όλο τον κόσμο -ιδιαίτερα στα πλούσια κράτη με συνεχή και απρόσκοπτη πρόσβαση στο Διαδίκτυο.
«Δεν παίζουν ασφαλώς όλοι βιντεοπαιχνίδια, αλλά όλοι μας έχουμε ένα ψηφιακό ναρκωτικό της επιλογής μας και πιθανότατα αυτό προϋποθέτει την χρήση του smartphone μας, που αναδεικνύεται ως το αντίστοιχο της βελόνας για υποδόρια ένεση στην νέα αυτή καλωδιωμένη γενιά του 21ου αιώνα» καταλήγει με νόημα η Λέμπκε.
Το 2019 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναγνώρισε επίσημα τους εθισμούς που σχετίζονται με το Διαδίκτυο, συμπεριλαμβανομένου του εθισμού στα βιντεοπαιχνίδια. Σύμφωνα με τον διευθυντή του τμήματος Εθισμού και ειδικό στην ψυχιατρική και την ψυχοθεραπεία παιδιών και εφήβων στο Πανεπιστημιακό Ιατρικό Κέντρο Αμβούργου – Επεντορφ, Ράινερ Τομάσιους, η αυξημένη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και οι ώρες κατά τις οποίες τα παιδιά παίζουν βιντεοπαιχνίδια είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές.
«Δυστυχώς, πλέον οι χρόνοι χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αυξήθηκαν κατακόρυφα λόγω του κορονοϊού» δήλωσε ο Τομάσιους στην εφημερίδα Frankfurter Allgemeine. «Μεταξύ των παιδιών και των εφήβων ηλικίας 10 έως 17 ετών καταγράφηκαν ποσοστά αύξησης έως και 75% κατά το πρώτο lockdown. Με το άνοιγμα των σχολείων και τη μείωση των περιορισμών, οι ώρες χρήσης μειώθηκαν κάπως, αλλά όχι στα επίπεδα πριν από τον κορονοϊό».
«Είναι ένας εθισμός που έγκειται στις διαταραχές συμπεριφοράς. Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει κάποιος τοξικός παράγοντας ή μια ψυχοτρόπος ουσία που δρα άμεσα στο κεντρικό νευρικό σύστημα και προκαλεί μέθη. Ωστόσο, η χρήση των κοινωνικών μέσων και των βιντεοπαιχνιδιών μπορεί να επηρεάσει περιοχές του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για τα καλά συναισθήματα», καταλήγει ο Τομάσιους.
