Μια από τις πιο απαιτητικές συναντήσεις των τελευταίων ετών αναμένεται να έχουν στη Νέα Υόρκη ο Έλληνας πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, και ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Το ραντεβού τους οριστικοποιήθηκε μόλις χθες ότι θα πραγματοποιηθεί την Τρίτη, στο περιθώριο της 80ής Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, σε μια χρονική συγκυρία όπου οι ελληνοτουρκικές σχέσεις βρίσκονται ξανά σε εύθραυστο σημείο.
Θυμίζουμε πως τον Δεκέμβριο του 2023 που οι δύο ηγέτες είχαν ξανακαθίσει στο τραπέζι, υπεγράφη η Διακήρυξη των Αθηνών, που στόχευε στη θεσμική θωράκιση μιας νέας περιόδου «ήρεμων νερών» μεταξύ των δύο γειτονικών χωρών. Ωστόσο, η αισιοδοξία εκείνης της περιόδου δεν επιβεβαιώθηκε. Παρά τη σχετική ύφεση των εντάσεων στο Αιγαίο, ιδίως τον πρώτο καιρό, το τελευταίο διάστημα η ατμόσφαιρα δείχνει να έχει βαρύνει ξανά, με τα γνωστά ζητήματα να επιστρέφουν στο προσκήνιο, συχνά μάλιστα «επί του πεδίου».
Η συνάντηση κλείστηκε με δυσκολία λόγω του περιορισμένου χρόνου παραμονής των δύο ανδρών στη Νέα Υόρκη – ο κ. Ερντογάν θα βρίσκεται στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού μεταξύ 21 και 24 Σεπτεμβρίου και ο κ. Μητσοτάκης από 23 έως 26 Σεπτεμβρίου. Το γεγονός ότι παρά τις αντιξοότητες επιλέχθηκε να γίνει αυτή η συνάντηση, φανερώνει πάντως πως και οι δύο πλευρές έχουν συμφέρον να μη χαθεί το κανάλι επικοινωνίας, έστω και αν γνωρίζουν ότι οι διαφορές παραμένουν αγεφύρωτες.
Η Ελλάδα προσέρχεται με τη σταθερή θέση ότι ο διάλογος είναι απαραίτητος, ακόμη και όταν δεν υπάρχει συμφωνία. Η Αθήνα επιμένει πως η μόνη διαφορά που μπορεί να συζητηθεί είναι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ, πάντα στη βάση του Διεθνούς Δικαίου και των Συνθηκών που έχουν υπογραφεί, με πρώτιστη αυτή της Λωζάνης το 1923. Παράλληλα, τονίζει ότι η χώρα δεν πρόκειται να αποδεχτεί αμφισβήτηση της εθνικής κυριαρχίας ή των κυριαρχικών της δικαιωμάτων. Για τον λόγο αυτό, η κυβέρνηση έχει δρομολογήσει μεταξύ άλλων ένα εκτεταμένο εξοπλιστικό πρόγραμμα, το οποίο ενισχύει τόσο την αποτρεπτική ισχύ όσο και τη διαπραγματευτική θέση της χώρας.
Από την άλλη πλευρά, ο Τούρκος πρόεδρος επιχειρεί να εμφανιστεί ως περιφερειακός ηγέτης με διεθνή ρόλο, όχι μόνο στη Μεσόγειο αλλά και σε ζητήματα παγκόσμιας κλίμακας. Στη Γενική Συνέλευση θέλει να προβληθεί ως η φωνή που εκφράζει τον μουσουλμανικό κόσμο, με αιχμές κατά του Ισραήλ και έντονη υπεράσπιση των Παλαιστινίων. Αυτή η ρητορική, που τον φέρνει σε αντίθεση με πολλές δυτικές πρωτεύουσες, επηρεάζει αναπόφευκτα και το κλίμα στα ελληνοτουρκικά. Η Άγκυρα δεν κρύβει ότι οι σχέσεις με την Ελλάδα, όπως και με την Κύπρο, λειτουργούν ως εμπόδιο για τις φιλοδοξίες της να αποκτήσει πιο στενή σχέση με την Ε.Ε. και να αξιοποιήσει τα ανοίγματα προς την Ουάσιγκτον.
Στο επίκεντρο των διαφορών παραμένει η διαχείριση θαλάσσιων ζωνών. Οι αντιπαραθέσεις γύρω από τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό, τα θαλάσσια πάρκα και κυρίως την υπόθεση του καλωδίου της ηλεκτρικής διασύνδεσης Κρήτης – Κύπρου, έχουν αποκαλύψει το βάθος του χάσματος. Η Αθήνα θεωρεί ότι ασκεί τα νόμιμα δικαιώματά της σε δική της οριοθετημένη ΑΟΖ, ενώ η Άγκυρα επιχειρεί να αμφισβητήσει στην πράξη τα όρια αυτής της ζώνης. Ταυτόχρονα, η Ελλάδα προχώρησε σε αδειοδότηση οικοπέδων νοτίως της Κρήτης με τη συμμετοχή της αμερικανικής Chevron, κίνηση που συγκρούεται με το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Η Άγκυρα απαντά με πίεση προς τη λιβυκή πλευρά, καλώντας για κύρωση του μνημονίου και επιχειρώντας να το καταστήσει ισχυρό εργαλείο διεκδικήσεων.
Ένα ακόμα σημείο έντασης είναι το ευρωπαϊκό εξοπλιστικό πρόγραμμα SAFE, ύψους 150 δισ. ευρώ. Η Αθήνα έχει ξεκαθαρίσει ότι θα μπλοκάρει την ένταξη της Τουρκίας, καθώς δεν είναι δυνατόν να συμμετέχει μια χώρα που εξακολουθεί να διατηρεί σε ισχύ το casus belli κατά της Ελλάδας. Μάλιστα ο κ. Κυριάκος Μητσοτάκης έχει δηλώσει ότι θα θέσει ευθέως στον Ερντογάν την ανάγκη άρσης αυτής της απειλής πολέμου, κάτι που είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει αντιδράσεις από την άλλη πλευρά.
Το ήδη επιβαρυμένο πλαίσιο έρχεται να συμπληρώσει και η NAVTEX που εξέδωσε η Τουρκία για το ερευνητικό σκάφος «Πίρι Ρέις» λίγο πριν από τη συνάντηση, αμφισβητώντας τις ελληνικές αρμοδιότητες. Μπορεί το σκάφος να παραμένει στο λιμάνι της Σμύρνης, όμως η έκδοση της οδηγίας, που έχει ισχύ μέχρι τις 25 Σεπτεμβρίου, λειτουργεί ως σαφές μήνυμα πρόθεσης κλιμάκωσης.
Τέλος, στον διάλογο Μητσοτάκη – Ερντογάν, το ζήτημα της Γάζας αναμένεται να αποτελέσει ακόμα ένα δύσκολο σημείο. Η χώρα μας επιχειρεί να κρατήσει μια ισορροπημένη στάση, τόσο στη Γενική Συνέλευση όσο και στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, επιδιώκοντας να στηρίξει την ειρήνη χωρίς να εμπλακεί σε ακρότητες. Αντίθετα, ο Τούρκος πρόεδρος υιοθετεί σκληρή ρητορική κατά του Ισραήλ, φτάνοντας στο σημείο να κατηγορεί όσους δεν συμμερίζονται τη θέση του ότι «είναι συνένοχοι στη γενοκτονία», όρο τον οποίο δεν αποδέχεται ο κ. Μητσοτάκης, όπως ανέφερε και στην τελευταία τηλεοπτική του συνέντευξη στον ΑΝΤ1.
Κατά συνέπεια, η συνάντηση στη Νέα Υόρκη δεν αναμένεται να δώσει λύσεις στα χρόνια προβλήματα. Θα είναι όμως μια κρίσιμη δοκιμασία για το αν οι δύο ηγέτες μπορούν να διατηρήσουν ανοιχτό τον δίαυλο επικοινωνίας, ακόμα και όταν λέγονται αλήθειες που ενοχλούν.