Από τον Νοέμβριο του 2022, όταν παρουσιάστηκε το ChatGPT, η τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) έχει αρχίσει να επηρεάζει όλο και περισσότερο την καθημερινότητά μας. Εργαλεία AI αλλάζουν ριζικά τον τρόπο που περιηγούμαστε στο διαδίκτυο και αναζητούμε απαντήσεις σε ερωτήματα που μας απασχολούν.
Αυτός ο μετασχηματισμός έχει κινήσει το ενδιαφέρον των επιστημόνων, που ερευνούν πλέον πώς επηρεάζει η χρήση της ΑΙ τη λειτουργία του εγκεφάλου μας. Παρότι χρειάζονται ακόμη περισσότερες μελέτες, τα πρώτα ευρήματα δείχνουν έναν δυνητικά ανησυχητικό συσχετισμό.
Η μελέτη του MIT
Ερευνητές από το Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (MIT) δημοσίευσαν πρόσφατα μια μελέτη με τίτλο: «Ο εγκέφαλός σας με το ChatGPT: Συσσώρευση γνωστικού χρέους κατά τη χρήση βοηθού ΑΙ για συγγραφή δοκιμίων».
Στην έρευνα, σύμφωνα με το Health Line, συμμετείχαν 54 Αμερικανοί ηλικίας 18 έως 39 ετών. Κάθε συμμετέχων κλήθηκε να γράψει τέσσερα δοκίμια μέσα σε τέσσερις μήνες, χρησιμοποιώντας:
- το ChatGPT
- μια μηχανή αναζήτησης όπως το Google ή το Yahoo
- μόνο τον εγκέφαλό του (χωρίς καμία ψηφιακή βοήθεια).
Στα πρώτα τρία δοκίμια, παρατηρήθηκε ότι η ηλεκτρική δραστηριότητα στον εγκέφαλο των χρηστών του ChatGPT ήταν χαμηλότερη σε σύγκριση με τις άλλες δύο ομάδες. Μάλιστα, και η ομάδα της μηχανής αναζήτησης είχε χαμηλότερη εγκεφαλική δραστηριότητα από την ομάδα που βασίστηκε μόνο στον εαυτό της.
Στο τέταρτο και τελευταίο δοκίμιο, οι ομάδες άλλαξαν ρόλους: όσοι δεν είχαν χρησιμοποιήσει ως τότε AI, μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν το ChatGPT, ενώ οι χρήστες του ChatGPT έπρεπε να γράψουν με δικές τους δυνάμεις. Από τους 54 συμμετέχοντες, μόνο 18 κατάφεραν να ολοκληρώσουν το τέταρτο δοκίμιο.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι όσοι πέρασαν από το ChatGPT στη χειροκίνητη συγγραφή:
- είχαν ακόμα χαμηλότερη εγκεφαλική δραστηριότητα από εκείνους που δεν είχαν χρησιμοποιήσει ποτέ ΑΙ,
- ένιωσαν λιγότερη «ιδιοκτησία» για το κείμενο που έγραψαν,
- θυμόντουσαν λιγότερα αποσπάσματα από το δοκίμιό τους.
Παρότι η μελέτη προσφέρει ενδιαφέροντα πρώτα ευρήματα, είναι περιορισμένη λόγω μικρού δείγματος και δεν έχει ακόμα αξιολογηθεί από ανεξάρτητους επιστήμονες.
Κι άλλες μελέτες για την ΑΙ και τη σκέψη
Το MIT δεν είναι το μόνο που ερευνά τον αντίκτυπο της ΑΙ στην εγκεφαλική λειτουργία. Μελέτη του 2025 διαπίστωσε ότι η αυξημένη χρήση τεχνητής νοημοσύνης – ιδιαίτερα σε άτομα ηλικίας 17 έως 25 ετών – συνδέεται με μείωση των ικανοτήτων κριτικής σκέψης.
Ο όρος που χρησιμοποιείται είναι γνωστική αποφόρτιση: όταν βασιζόμαστε στην αυτοματοποίηση για αναλυτικές διεργασίες, η ανάγκη για ανεξάρτητη σκέψη μειώνεται. Άλλη μελέτη του 2025 υποστηρίζει ότι η χρήση ΑΙ μπορεί να μετατοπίσει τη σκέψη από ενεργητική κριτική σε πιο παθητική κατανόηση με τρεις τρόπους:
- Ανάκληση και κατανόηση: από την αναζήτηση πληροφορίας στη διασταύρωση πληροφοριών.
- Εφαρμογή: από την επίλυση προβλημάτων στην ενσωμάτωση απαντήσεων της ΑΙ.
- Ανάλυση, σύνθεση και αξιολόγηση: από την ενεργή εκτέλεση εργασιών στην «επιμέλεια» εργασιών που αναλαμβάνει η ΑΙ.
Ποιες είναι οι επιπτώσεις;
Σύμφωνα με ανασκόπηση ερευνών του 2024, η υπερβολική εξάρτηση από την ΑΙ μπορεί να οδηγήσει σε:
- μειωμένη πνευματική συμμετοχή,
- ατροφία δεξιοτήτων όπως οι υπολογισμοί και η ανάκτηση πληροφοριών,
- επιδείνωση της μνήμης,
- μικρότερη διάρκεια συγκέντρωσης,
- αδυναμία εφαρμογής γνώσεων σε νέες καταστάσεις,
- κοινωνικά και ηθικά προβλήματα (όπως απομόνωση και μειωμένες διαπροσωπικές επαφές),
- προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως χαμηλότερη αυτοπεποίθηση.
Πώς να ελαχιστοποιήσετε τις αρνητικές επιπτώσεις
Η λύση δεν είναι απαραίτητα να χρησιμοποιείτε λιγότερο την ΑΙ. Σε πολλές περιπτώσεις, είναι πολύ χρήσιμη ή ακόμη και απαραίτητη στο επαγγελματικό περιβάλλον.
Το κλειδί είναι πώς τη χρησιμοποιείτε. Η ΑΙ μπορεί να ενισχύσει τη σκέψη και τις πληροφορίες, να εμπνεύσει δημιουργικότητα και να αυξήσει την αποδοτικότητα – εφόσον δεν την αφήνετε να κάνει τη δουλειά για εσάς, αλλά με εσάς.
Ορισμένες ερωτήσεις που – όπως αναφέρουν ειδικοί στο Health Line – μπορούν να σας βοηθήσουν να καταλάβετε αν περνάτε από ενεργή σε παθητική σκέψη είναι:
- Χρησιμοποιείτε την ΑΙ για να επαληθεύσει πληροφορίες που δεν προσπαθήσατε να κατανοήσετε μόνοι σας;
- Την αφήνετε να εφαρμόσει ιδέες αντί να λύσετε το πρόβλημα εσείς;
- Τη χρησιμοποιείτε για ανάλυση ή κριτική, χωρίς πρώτα να το προσπαθήσετε μόνοι σας;
Η επίγνωση αυτών των συνηθειών μπορεί να σας βοηθήσει να διαχωρίσετε την υποστηρικτική χρήση της ΑΙ από μια χρήση που οδηγεί σε εξάρτηση με αρνητικές επιπτώσεις στην απόδοση του εγκεφάλου.
