Σε τεχνική πολιτική ανάλυση της ομιλίας που εκφώνησε ο πρώην πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας στο θέατρο «Παλλάς» προχώρησε ο πρώην αντιπρόεδρος Στρατηγικής στη Viva Wallet Γιάννης Λάριος με τη βοήθεια εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης.
Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά με ανάρτησή του στο Facebook εισήγαγε αυτούσια την ομιλία Τσίπρα σε ένα προσαρμοσμένο γλωσσικό μοντέλο που έχει δημιουργήσει στο ChatGPT, επιχειρώντας να αποκαλύψει τις βαθύτερες αναφορές και τον τρόπο σκέψης του πολιτικού.
Η πλατφόρμα, σύμφωνα με τον κ. Λάριο, χαρακτήρισε την ομιλία ως μια «ιδεατή προσέγγιση» του λαϊκισμού, ενώ τη συνέκρινε με αντίστοιχες ομιλίες του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, εντοπίζοντας μια σειρά από ομοιότητες.
Γράφει χαρακτηριστικά ο κ. Λάριος στην ανάρτησή του:
Η Ανατομία της Ομιλίας Τσίπρα στο Παλλάς – μια τεχνική πολιτική ανάλυση από τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης
Εισήγαγα αυτούσια την ομιλία Τσίπρα σε ένα προσαρμοσμένο γλωσσικό μοντέλο που έχω δημιουργήσει στο ChatGPT, ώστε να παρακολουθώ τις πολιτικές κατευθύνσεις και το βάθος της γλώσσας της πολιτικής και των πολιτικών, πέρα και πίσω από τα απλά συνθήματα, και τα επιδερμικά που συνήθως γράφουν οι δημοσιογράφοι (ποιος πήγε, τι είδε κλπ). Αν ξεδιαλύνεις τις ομιλίες από τα “ρηχά παραπολιτικά” και τα καθημερινά ζητήματα (που αυτά δεν είναι καθόλου “ρηχά”…), μπορείς πιο εύκολα να αποκαλύψεις τις βαθύτερες αναφορές των πολιτικών και τον τρόπο που σκέφτονται. Ζήτησα λοιπόν από τη μηχανή να μου αναλύσει τεχνικά το περιεχόμενό της, και να εντοπίσει τις αναφορές στις οποίες εδράζεται η φιλοσοφία Τσίπρα. Ιδού τι μου απάντησε – το δεύτερο μέρος (με αναφορά στις ομοιότητες με τις ομιλίες Trump) ήταν μια έκπληξη!
Ανατομία της ομιλίας Τσίπρα στο Παλλάς
Η ομιλία Τσίπρα στο Παλλάς αποτελεί ένα κλασικό παράδειγμα της «Ιδεατής Προσέγγισης» (Ideational Approach) του Λαϊκισμού.
Σύμφωνα με τον πολιτικό επιστήμονα Cas Mudde, ο λαϊκισμός ορίζεται ως μια «λεπτή ιδεολογία» (thin-centered ideology) που θεωρεί ότι η κοινωνία χωρίζεται τελικά σε δύο ομοιογενείς και ανταγωνιστικές ομάδες: τον «αγνό λαό» και τη «διεφθαρμένη ελίτ».
Ακολουθούν τα σημεία της ομιλίας που επιβεβαιώνουν αυτή τη σύνδεση:
Η Μανιχαϊστική Διαίρεση: Ηθική vs. Ανηθικότητα
Θεωρία: Ο Mudde εξηγεί ότι η διάκριση μεταξύ «λαού» και «ελίτ» δεν είναι απλώς πολιτική ή ταξική, αλλά πρωτίστως ηθική («αγνός» εναντίον «διεφθαρμένου»). Οι λαϊκιστές ισχυρίζονται ότι εκπροσωπούν *αποκλειστικά* το ηθικό δίκαιο.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο Αλέξης Τσίπρας αυτοπροσδιορίζεται και προσδιορίζει την κυβέρνησή του (2015-2019) ως την «εντιμότερη κυβέρνηση στη σύγχρονη πολιτική ιστορία του τόπου». Αντιπαραβάλλει αυτή την «αγνότητα» με τους αντιπάλους του («σημερινή εξουσία»), στους οποίους αποδίδει «υποκρισία», «ψεύδος» και «γενικευμένη διαφθορά» . Δεν τους κατηγορεί απλώς για κακή διαχείριση, αλλά για ηθική έκπτωση («αλαζονεία», «δυσωδία», «απόπνοια βάλτου»).
Αντι-Πλουραλισμός και Απονομιμοποίηση του Αντιπάλου
Ο καθηγητής Jan-Werner Müller (Πανεπιστήμιο Princeton) στο βιβλίο του «What is Populism?», ορίζει ως βασικό χαρακτηριστικό του λαϊκισμού τον αντι-πλουραλισμό. Οι λαϊκιστές δεν αποδέχονται ότι οι πολιτικοί τους αντίπαλοι είναι νόμιμοι ανταγωνιστές, αλλά τους θεωρούν εχθρούς του λαού.
Εφαρμογή στην Ομιλία: Η φράση-κλειδί που επιβεβαιώνει τον Müller είναι: «Δεν έχουμε μια κυβέρνηση που κάνει λάθος. Έχουμε μια λάθος κυβέρνηση» . Εδώ δεν ασκείται κριτική σε πολιτικές επιλογές, αλλά αμφισβητείται η ίδια η νομιμοποίηση της ύπαρξης της κυβέρνησης.
Χαρακτηρίζει το υπάρχον σύστημα εξουσίας ως «καθεστώς» που έχει οδηγήσει σε «παράλυση του κράτους δικαίου» και «έκπτωση της Δικαιοσύνης» , αφαιρώντας έτσι κάθε θεσμικό κύρος από τους αντιπάλους του.
Η Επίκληση της «Γενικής Βούλησης» (Volonté Générale)
Σύμφωνα με τον Mudde, οι λαϊκιστές υποστηρίζουν ότι η πολιτική πρέπει να είναι η έκφραση της volonté générale (γενικής βούλησης) του λαού, την οποία οι ίδιοι διαισθάνονται και εκφράζουν αυθεντικά, παρακάμπτοντας συχνά τους θεσμούς.
Εφαρμογή στην Ομιλία: Ο Τσίπρας παρουσιάζει τον εαυτό του ως τον εκφραστή μιας «σιωπηρής πλειοψηφίας» που ασφυκτιά («η ελληνική κοινωνία ασφυκτιά»).
Υποστηρίζει ότι η ιστορία «δεν αποτελεί μονοπώλιο όσων θεωρούν τους εαυτούς τους νικητές» , υπονοώντας ότι η πραγματική λαϊκή βούληση έχει καταπατηθεί από την ελίτ και ότι ο ίδιος έρχεται να αποκαταστήσει την «ιστορική αλήθεια».
Δραματοποίηση και Επίκληση Κρίσης
Η βιβλιογραφία (π.χ. Moffitt) αναφέρει ότι οι λαϊκιστές συχνά «επιτελούν» (perform) μια κατάσταση κρίσης ή καταστροφής για να δικαιολογήσουν την ανάγκη για άμεση, ριζοσπαστική λύση και λυτρωτική ηγεσία.
Εφαρμογή στην Ομιλία: Η γλώσσα που χρησιμοποιείται είναι αποκαλυπτική: «ανθρωπιστική τραγωδία», «λεηλασία», «κοινωνική αποσάθρωση», «βούλιαξαν στη ντροπή». Περιγράφει τη χώρα ως ευρισκόμενη σε «εντελώς αχαρτογράφητα και επικίνδυνα νερά» , δημιουργώντας την αίσθηση του κατεπείγοντος που απαιτεί ένα «πολιτικό Big Bang» για τη σωτηρία της.
Συνολικά, η ομιλία ακολουθεί πιστά τη δομή που περιγράφουν τα ακαδημαϊκά εγχειρίδια για τον λαϊκισμό: Κατασκευάζει έναν ενάρετο «Εμείς» (τον λαό/την παράταξη της αλήθειας) απέναντι σε ένα ανήθικο «Αυτοί» (την ελίτ/το βάλτο), και προτείνει μια ρήξη με τους θεσμούς (Big Bang) ως τη μόνη λύση για την αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας.
Οι Παράδοξες Ομοιότητες με τη Ρητορική τύπου MAGA / Trump:
Παρόλο που οι ιδεολογικές αφετηρίες είναι εκ διαμέτρου αντίθετες (Αριστερά εναντίον Δεξιάς), οι ρητορικοί μηχανισμοί που χρησιμοποιεί ο Αλέξης Τσίπρας στην ομιλία αυτή αντικατοπτρίζουν εντυπωσιακά τις στρατηγικές που συναντάμε στο κίνημα MAGA του Ντόναλντ Τραμπ, ιδιαίτερα στον τρόπο με τον οποίο κατασκευάζεται η έννοια του «εχθρού».
Η «Αποξήρανση του Βάλτου» (Draining the Swamp)
Το Πρότυπο MAGA: Ο Τραμπ στήριξε την καμπάνια του στο σύνθημα “Drain the Swamp”, χαρακτηρίζοντας το κατεστημένο της Ουάσιγκτον ως ένα θολό, λιμνάζον και διεφθαρμένο οικοσύστημα (“έναν Βάλτο”) που λειτουργεί αποκλειστικά για τον εαυτό του.
Η Προσέγγιση Τσίπρα: Ο πρώην πρωθυπουργός χρησιμοποιεί ρητά και επανειλημμένα τη λέξη «βάλτος». Αναφωνεί «Πίσω στο βάλτο!» και κάνει λόγο για «πολιτική του βάλτου» που παράγει «απόπνοια βάλτου». Η μεταφορά είναι πανομοιότυπη: το υπάρχον καθεστώς περιγράφεται ως ένα στάσιμο, μολυσμένο περιβάλλον που παγιδεύει τη χώρα, από το οποίο μόνο εκείνος μπορεί να την απελευθερώσει οδηγώντας την σε «καθαρές θάλασσες».
Το «Βαθύ Κράτος» και η Θεσμική Συνωμοσία
Το Πρότυπο MAGA: Ο Τραμπ επιτίθεται συχνά στο λεγόμενο «Deep State» (δικαιοσύνη, ΜΜΕ, μυστικές υπηρεσίες), κατηγορώντας το ότι συνωμοτεί εναντίον του ίδιου και του λαού.
Η Προσέγγιση Τσίπρα: Ο ομιλητής επιτίθεται σε «οργανωμένα συμφέροντα» και σε «γνωστούς κύκλους της εξουσίας» που «κακοποιούν την αλήθεια». Δηλώνει πως η ιστορία δεν αποτελεί «μονοπώλιο» των νικητών, υπονοώντας μια συστημική προσπάθεια παραχάραξης της μνήμης και δίωξης της κληρονομιάς του από ένα αόρατο, ισχυρό πλέγμα εξουσίας.
Η εκπληκτική ομοιότητα – Ο Μεσσιανισμός και η «Επιστροφή»
Το Πρότυπο MAGA: Ο Τραμπ παρουσιάζει τον εαυτό του ως τον μοναδικό που μπορεί να διορθώσει το σύστημα (“I alone can fix it”) και παρακάμπτει συχνά τις δομές του κόμματός του για να απευθυνθεί απευθείας στη βάση.
Η Προσέγγιση Τσίπρα: Εμφανίζεται ως ο έμπειρος καπετάνιος που έφτασε ήδη στην «Ιθάκη» μία φορά και είναι έτοιμος για ένα νέο ταξίδι. Διαχωρίζει τη θέση του από τις «αδρανείς γραφειοκρατίες» του ίδιου του κόμματός του και δηλώνει πως στο νέο κίνημα «δεν θα έχουμε ρεζερβέ στη πρώτη θέση για κανέναν».
Αυτή είναι μια κλασική λαϊκιστική στρατηγική: ο ηγέτης τοποθετείται υπεράνω κομμάτων, πρώην και νυν συνεργατών και μηχανισμών, ως ο μοναδικός αυθεντικός εκφραστής της λαϊκής βούλησης.
