Η αριστοκράτισσα του 16ου αιώνα Τζέιν Μπόλιν βρέθηκε αντιμέτωπη με εκρηκτικές κατηγορίες: θεωρήθηκε υπεύθυνη για την προδοσία του συζύγου της, αλλά και δύο από τις συζύγους του Ερρίκου Η΄, της κουνιάδας της Άννας Μπόλιν και της Αικατερίνης Χάουαρντ. Ήταν άραγε μια «σεξομανής» κατάσκοπος, ένοχη όπως την κατηγόρησαν, ή ένα βολικό εξιλαστήριο θύμα της σκληρότητας ενός τυράννου; Το νέο ιστορικό θρίλερ της Φιλίππα Γκρέγκορι, Boleyn Traitor, εξερευνά την ιστορία της.
Στην αυλή του απρόβλεπτου βασιλιά Ερρίκου Η΄ κανείς δεν ήταν ασφαλής, και οι έμπιστοι των βασιλισσών μπορούσαν εύκολα να αλλάξουν στρατόπεδο. Η κυρία επί των τιμών Τζέιν Μπόλιν, που υπηρέτησε πέντε βασίλισσες, ανάμεσά τους την κουνιάδα της Άννα Μπόλιν και την εξαδέλφη της Αικατερίνη Χάουαρντ και οι δύο εκτελεσμένες από τον βασιλιά, έχει για αιώνες παρουσιαστεί ως προδότρια, που κατάφερε να επιβιώσει υπό ύποπτες συνθήκες, όταν όλοι γύρω της οδηγήθηκαν στη λαιμητόμο. Κατηγορήθηκε ότι τις πρόδωσε, και, όπως γράφει η ιστορικός Τρέισι Μπόρμαν, επικεφαλής των Historic Royal Palaces, έγινε «η πιο μισητή γυναίκα στην Αγγλία των Τούντορ».
Η διαβόητη αυτή μορφή, που απέκτησε τον τίτλο της Βικοντέσας Ρότσφορντ το 1529, αποτελεί το κεντρικό πρόσωπο του νέου βιβλίου της Φιλίππα Γκρέγκορι, Boleyn Traitor. Η συγγραφέας, γνωστή από το επιτυχημένο της μυθιστόρημα The Other Boleyn Girl (που ενέπνευσε την ομώνυμη ταινία του 2008 με τη Νάταλι Πόρτμαν και τη Σκάρλετ Γιόχανσον), δήλωσε στο BBC: «Η Τζέιν με απασχολεί από τότε που έγραψα The Other Boleyn Girl, και έκτοτε κυκλοφόρησαν εξαιρετικές βιογραφίες της. Για κάθε λάτρη της ιστορίας των Τούντορ, αποτελεί ένα αίνιγμα, μια γυναίκα που, κόντρα σε κάθε πιθανότητα, επέζησε από την πτώση των Μπόλιν».
Ελάχιστα ίχνη της Τζέιν διασώζονται
Η Τζέιν Μπόλιν, γεννημένη Τζέιν Πάρκερ γύρω στο 1505, ήταν κόρη ενός βαρόνου που υπηρετούσε ως αξιωματούχος του Ερρίκου Η΄ και μετέφραζε ιταλικά αναγεννησιακά κείμενα για την αυλή. Εμφανίστηκε στην αυλή σε ηλικία μόλις 11 ετών ως κυρία επί των τιμών της πρώτης συζύγου του βασιλιά, Αικατερίνης της Αραγονίας, όπου γνώρισε την οικογένεια Μπόλιν. Περίπου στα 20 της παντρεύτηκε τον Τζορτζ Μπόλιν, του οποίου η αδελφή Άννα, απρόσμενα, θα γινόταν βασίλισσα μέσα σε μια δεκαετία.
Ελάχιστα ίχνη της Τζέιν διασώζονται στα αρχεία, αφήνοντας χώρο για φανταστικές αφηγήσεις. Δεν υπάρχει επιβεβαιωμένο πορτρέτο της, αν και υπάρχουν σκίτσα του Χανς Χόλμπαϊν που πιθανολογείται ότι την απεικονίζουν, ενώ μερικοί θεωρούν πως οι πίνακες Άγνωστη Γυναίκα με Ενδυμασία Τούντορ και Άγνωστη Κυρία, επίσης του Χόλμπαϊν, ενδέχεται να δείχνουν τη μορφή της.
Τα περισσότερα τεκμήρια πιθανότατα καταστράφηκαν το 1541, όταν η Τζέιν κατηγορήθηκε για προδοσία και χαρακτηρίστηκε από τον Λόρδο Καγκελάριο Όντλεϊ ως «μαστροπός», επειδή βοήθησε την πέμπτη σύζυγο του βασιλιά, Αικατερίνη Χάουαρντ, μια έφηβη παντρεμένη με έναν γηραιό και ανήμπορο βασιλιά, να συνάψει σχέση με τον γοητευτικό αυλικό Τόμας Κάλπεπερ. Και οι τρεις πλήρωσαν με τη ζωή τους. Ο Κάλπεπερ αποκεφαλίστηκε πρώτος, ενώ η Αικατερίνη και η Τζέιν οδηγήθηκαν στη λαιμητόμο δύο μήνες αργότερα, στις 13 Φεβρουαρίου 1542, στον Πύργο του Λονδίνου.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι η Τζέιν, ως υπηρέτρια της βασίλισσας, γνώριζε τις μυστικές συναντήσεις. Ωστόσο, για τη Γκρέγκορι, το μίσος προς το πρόσωπό της οφείλεται λιγότερο στις πράξεις της και περισσότερο στις «παρωχημένες ερμηνείες» που τις περιέβαλαν. «Η φήμη της αλλάζει με τα χρόνια, ανάλογα με το πώς κάθε γενιά ιστορικών αντιλαμβάνεται τις γυναίκες», λέει στο BBC. «Στα πρώιμα έγγραφα παρουσιάζεται απλώς ως μια όχι ιδιαίτερα αποτελεσματική συνοδός, ενώ οι Βικτωριανοί τη θεωρούν “κακή γυναίκα” λόγω της εμπλοκής της στο σκάνδαλο».
Πώς την παρουσίασαν οι ιστορικοί
Η παρουσία της Τζέιν στα ραντεβού του ζευγαριού, κάτι απολύτως συνηθισμένο τότε, ερμηνεύτηκε αργότερα διαφορετικά. «Οι ιστορικοί μετά τον Φρόιντ την παρουσίασαν ως ηδονοβλεψία, σεξομανή, παρακινούμενη από διεστραμμένες επιθυμίες και κατόπιν ως απλώς τρελή», λέει η Γκρέγκορι. «Δεν πιστεύω ότι την κινούσε η λαγνεία ή κάποιο άλλο πάθος, ήταν απλώς μια συνηθισμένη γυναίκα σε εξαιρετικά δύσκολες περιστάσεις, που προσπαθούσε να επιβιώσει», συμπλήρωσε.
Δεν ήταν η πρώτη φορά που η Τζέιν συνδέθηκε με την πτώση μιας βασίλισσας. Το 1536, η αυλή συγκλονίστηκε από το σκάνδαλο της Άννας Μπόλιν, η οποία κατηγορήθηκε για μοιχεία με τέσσερις αυλικούς. Για να εξασφαλιστεί η καταδίκη της, προστέθηκε και κατηγορία αιμομιξίας με τον αδελφό της Τζορτζ, την οποία, σύμφωνα με ορισμένες πηγές, αποκάλυψε η ίδια η Τζέιν, ίσως από ζήλια για τη στενή τους σχέση. Από την ελισαβετιανή εποχή και μετά, η υπόθεση αυτή αποτέλεσε για τους ιστορικούς πειστικό κίνητρο προδοσίας.
Το σκάνδαλο οδήγησε στον αποκεφαλισμό τόσο του Τζορτζ όσο και της Άννας, μια βολική λύση για τον βασιλιά, του οποίου η προσοχή είχε ήδη στραφεί στη Τζέιν Σέιμουρ, την οποία ήλπιζε να του χαρίσει τον διάδοχο που η Άννα δεν μπόρεσε.
«Το γεγονός ότι η Τζέιν ήταν το μόνο μέλος της οικογένειας Μπόλιν που παρέμεινε στην αυλή μετά τις εκτελέσεις του συζύγου και της κουνιάδας της, έχει οδηγήσει πολλούς στο συμπέρασμα ότι έπαιξε ρόλο στην πτώση τους. Ωστόσο, υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία που το αποδεικνύουν», δηλώνει η Τρέισι Μπόρμαν, συγγραφέας του νέου βιβλίου The Stolen Crown. «Ήταν μία από τις πολλές κυρίες της Άννας που αναγκάστηκαν να καταθέσουν, χωρίς να προκύπτει ότι η δική της μαρτυρία ήταν ενοχοποιητική», λέει στο BBC. «Μάλιστα, γνωρίζουμε ότι υπέβαλε αίτηση χάριτος για τον σύζυγό της». Όταν τη ρωτούν αν η Τζέιν αξίζει την καταδίκη της Ιστορίας, απαντά: «Καθόλου», σημειώνοντας ότι οι σύγχρονοι ιστορικοί προσπαθούν να επανεκτιμήσουν σημαντικές, κυρίως γυναικείες, μορφές της εποχής των Τούντορ και να αποκαταστήσουν την αδικία αιώνων μισογυνισμού.
Η αναγνώριση της Τζέιν ως εξιλαστήριου θύματος δεν σημαίνει ότι στερούνταν φιλοδοξίας. «Είναι εύκολο να υποτιμήσουμε τη φιλοδοξία της, επειδή έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε την επιθυμία για ανέλιξη αρνητικό χαρακτηριστικό στις γυναίκες», λέει η Γκρέγκορι. Ίσως, αυτή η φιλοδοξία την οδήγησε να επιστρέψει στην επικίνδυνη αυλή μετά την εξορία της το 1534, για τη συμμετοχή της σε σχέδιο με την Άννα Μπόλιν να απομακρύνουν μία από τις ερωμένες του βασιλιά, και ξανά το 1536, λίγο μετά την εκτέλεση του συζύγου της, μια απόφαση που ενίσχυσε τη φήμη της ως ψυχρής και υπολογιστικής.
Ίσως, το μεγαλύτερο λάθος της Τζέιν, που αγαπούσε τη ζωή της αυλής, ήταν ότι εμπιστεύτηκε τους ισχυρούς άνδρες που κυριαρχούσαν σε αυτήν. Ο Τόμας Χάουαρντ, όταν ήταν ακόμα πολύ νέα, και αργότερα ο Τόμας Κρόμγουελ, ο οποίος μετά τη χηρεία της την επανέφερε πιθανώς στην αυλή, εκμεταλλεύτηκαν τη θέση της ζητώντας πληροφορίες για τα βασιλικά νοικοκυριά που υπηρετούσε. Όταν όμως η πολιτική συγκυρία άλλαξε, την εγκατέλειψαν αμέσως, εδραιώνοντας τη φήμη της ως κατάσκοπος.
«Όσο περισσότερο ερευνούσα τα αρχεία, πολλά από τα οποία αγνοούνταν επί αιώνες, τόσο πιο ξεκάθαρο γινόταν ότι η ιστορία της Τζέιν Μπόλιν ήταν εξίσου συναρπαστική με εκείνες των βασιλισσών που υπηρέτησε, αλλά και ότι είχε αδίκως διασυρθεί», γράφει η Τζούλια Φοξ στη βιογραφία της Jane Boleyn: The Infamous Lady Rochford (2007), εμπνευσμένη από τον καυστικό χαρακτηρισμό του ιστορικού του 19ου αιώνα Τσαρλς Κουτ. Οι επικριτές της, γράφει, «ήταν ευτυχείς να βρουν ένα εξιλαστήριο θύμα ώστε να απαλλάξουν τον βασιλιά από την ευθύνη για τη δολοφονία της αθώας συζύγου του», υποστηρίζοντας ότι «ήταν τα λόγια της που ξεγέλασαν τον Ερρίκο και κατέστρεψαν την Άννα και τον Τζορτζ». Όμως, κατά τη Φοξ, κάτι τέτοιο δεν έχει λογική, καθώς η Τζέιν δεν είχε τίποτα να κερδίσει, αντίθετα, κινδύνευε να χάσει τα πάντα.
Η δαιμονοποίηση της Τζέιν
Ακόμη και μετά τον θάνατό της, όταν η Ελισάβετ Α΄ προσπάθησε να αποκαταστήσει τη φήμη της μητέρας της, Άννας Μπόλιν, ήταν βολικό να συνεχίσει η δαιμονοποίηση της Τζέιν. Η βιογραφία The Life of the Virtuous Christian and Renowned Queen Anne Boleigne του Τζορτζ Γουάιατ (γραμμένη στα τέλη του 16ου αιώνα και εκδοθείσα το 1817) την περιγράφει ως «κακή σύζυγο, κατήγορο του ίδιου της του άνδρα, μέχρι και ικανή να ζητήσει το αίμα του». Οι δραματουργοί ακολούθησαν την ίδια γραμμή: το έργο Anne Boleyn: A Dramatic Poem (1826) του Χένρι Χαρτ Μίλμαν μιλά για «την ανήθικη και αφύσικη κόμισσα του Ρότσφορντ», ενώ πιο πρόσφατα η σειρά του BBC Wolf Hall, βασισμένη στα μυθιστορήματα της Χίλαρι Μαντέλ, την παρουσιάζει ως ζηλόφθονη σύζυγο που διαδίδει κακοήθειες.
Αν και η ζωή της Τζέιν Μπόλιν κόπηκε στα μέσα της δεκαετίας των τριάντα της, η Γκρέγκορι παρουσιάζει την ιστορία της ως μια πορεία επιβίωσης, μέσα σε μια από τις πιο επικίνδυνες αυλές της ιστορίας, υπό έναν από τους πιο σκληρούς ηγεμόνες. Μακριά από την εικόνα της προδότριας, το βιβλίο αναδεικνύει τις θυσίες της για να υπηρετήσει τις βασίλισσες που υπεραγαπούσε, βοηθώντας τες να απαλλαγούν από αντιζήλους και να βιώσουν, έστω για λίγο, την αγάπη. Και οι τρεις γυναίκες αναπαύονται σήμερα στο παρεκκλήσι του Πύργου του Λονδίνου.
Το Boleyn Traitor μας προσκαλεί όχι να καταδικάσουμε την Τζέιν, αλλά το σύστημα εξουσίας που τη συνέθλιψε. «Αυτό είναι ένα μυθιστόρημα για την τυραννία», λέει η Γκρέγκορι, «και για μια βασιλεία που συγκέντρωσε όλη την εξουσία σε έναν άνδρα, ενώ ελάχιστοι είχαν το θάρρος να του αντισταθούν». Η αφήγησή της δεν είναι μια ιστορία κάθαρσης όπου η “κακιά” τιμωρείται, αλλά μια προειδοποίηση για το πόσο επικίνδυνο είναι να αναγνωρίζουμε την τυραννία όταν είναι πια πολύ αργά. «Η αφύπνιση της Τζέιν στο μυθιστόρημα έρχεται όταν καταλαβαίνει ότι η τυραννία πρέπει να πολεμηθεί από τη στιγμή που τη βλέπεις», καταλήγει η συγγραφέας.
