Ένα μεγάλο μυαλό που στα καλύτερά του ήταν απλώς το δεξί χέρι του αφεντικού του

Είμαστε στα μέσα Ιουλίου του 1955, στα εγκαίνια της πρώτης ποτέ Disneyland στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ, όταν επικρατούσε κακός χαμός. Όλα είχαν πάει στραβά: πολύ περισσότερος κόσμος είχε συρρεύσει στο θεματικό πάρκο, τα παιχνίδια δεν δούλευαν όπως έπρεπε, τα κυλικεία είχαν ξεμείνει από φαγητά και αναψυκτικά και μέσα σε όλα, η απεργία των υδραυλικών είχε αφήσει τα σιντριβάνια χωρίς νερό! Μέσα στον πανικό μπορούσε να διακρίνει κανείς έναν 21χρονο φοιτητή να τρέχει και να μη φτάνει. Η δουλειά του ήταν η σύνταξη της μικρής εφημεριδούλας του πάρκου, όλοι όμως τον καλούσαν να τους βοηθήσει μέσα στο απόλυτο χάος. «Μάρτι αυτό», «Μάρτι εκείνο», «Μάρτι το άλλο» και δεν συμμαζευόταν! Η Disneyland θα ανέκαμπτε τελικά από εκείνα τα επεισοδιακά της εγκαίνια και θα γινόταν σταθμός στην παιδική αλλά και ενήλικη ψυχαγωγία. Όσο για τον πιτσιρικά μας, θα περνούσε περισσότερα από 50 χρόνια της ζωής του στην εταιρία του Γουόλτ Ντίσνεϊ, τόσο ως δεξί χέρι και εξ απορρήτων του σπουδαίου καρτουνίστα όσο και ως επικεφαλής της δημιουργικής ομάδας Imagineering Unit, που απαρτιζόταν από οραματιστές και μηχανικούς που μπόλιαζαν φαντασία και τεχνικές γνώσεις για να στήνονται οι Disneyland. Όπως τον περιέγραψε σωστότερα ο Bob Gurr, υπάλληλος και συνεργάτης του για 27 ολόκληρα χρόνια: «Ο Μάρτι ήταν ο θεματοφύλακας της φλόγας του Γουόλτ, ώστε όλοι να μπορούν να μάθουν από αυτούς. Ο Μάρτι συνδεόταν με τα πάντα κυριολεκτικά που έκανε η Disney από την Disneyland και μετά». Ο απόλυτος «αρχιτέκτονας» των θεματικών πάρκων της Disney και ένας μεγάλος πρωτοπόρος της φαντασίας γενικώς έφυγε πρόσφατα από τον κόσμο μας, τον Ιούλιο του 2017, στα 83 του πια, έχοντας περάσει όλη του την επαγγελματική ζωή σε μια εταιρία που έχτισε κι αυτός με τα χεράκια του. Ήταν εξάλλου ο μόνος που είχε παρευρεθεί στα εγκαίνια κάθε θεματικού πάρκου του κολοσσού, από την παρθενική Disneyland του 1955 μέχρι και το ντεμπούτο του Disney Resort στη Σαγκάη μόλις πέρυσι! Η Disney τον βράβευσε περισσότερες φορές απ’ όσες μπορούσαν αμφότεροι να θυμηθούν. Ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της εταιρίας, Bob Iger, είπε αποχαιρετώντας τον: «Όλα ήταν θρυλικά στον Μάρτι, τα επιτεύγματά του, το πνεύμα του, η καριέρα του. Ενσάρκωνε τα απολύτως καλύτερα της Disney … Ήταν άλλωστε ένα πανίσχυρος σύνδεσμος του ίδιου του Γουόλτ. Κανείς δεν είχε πιο πολύ πάθος με την Disney από τον Μάρτι». Γι’ αυτό και ακόμα και μετά τη συνταξιοδότησή του, ο Σκλαρ συνέχισε να πηγαίνει στην Disney, όχι απλώς ως ζωντανός θρύλος της, αλλά ως ενεργό μέλος αλλά και πρεσβευτής του πνεύματός της. Οι φαν τον θυμούνται την προηγούμενη του θανάτου του εβδομάδα να τους σφίγγει το χέρι στην Disneyland της Καλιφόρνια, εκεί που ξεκίνησαν όλα. Οι ίδιοι σκληροπυρηνικοί φαν ήξεραν καλά ποιος ήταν ο άνθρωπος που ο Γουόλτ αποκαλούσε δεξί του χέρι και έγραφε τα πάντα για λογαριασμό του, από τους λόγους, το προωθητικό υλικό και τα δελτία Τύπου μέχρι και κάθε άλλο έντυπο υλικό που έβγαινε με το λογότυπο της φίρμας πάνω του. Κι αυτό ήταν μόνο η αρχή. Την ώρα που τη δουλειά και το μαγικό του άγγιγμα μπορεί να θαυμάσει κανείς παντού πια στον κόσμο, σε ό,τι έκανε και δεν έκανε ποτέ η Disney δηλαδή, ως ο μεγαλύτερος παραμυθάς της αλλά και το άοκνο πνεύμα της δημιουργικής της πτέρυγας, εκείνος έζησε ωστόσο στα σκοτάδια που έριχνε το πελώριο ανάστημα του αφεντικού. Και παρά το γεγονός ότι τόσο η Disney όσο και ο Ντίσνεϊ δεν θα ήταν οι ίδιοι χωρίς τον αισιόδοξο οραματιστή Μάρτι από πίσω τους, εκείνος δεν πήρε ποτέ τη δόξα και τη φήμη που του άξιζαν, παραμένοντας αφανής εργάτης ενός κολοσσού που έφτιαξε με τον μόχθο του. Όσο κι αν όλοι τρέχουν τώρα να του φτιάξουν αγιογραφίες και να τον ενθρονίσουν στην κορυφή της Disney, κάτω μόνο από τον Γουόλτ…

Πρώτα χρόνια

Ο Μάρτιν Έιντριαν Σκλαρ γεννιέται στις 6 Φεβρουαρίου 1934 στο Νιου Τζέρσεϊ ως γιος ενός δασκάλου και μιας κοπέλας που θα γινόταν τελικά στέλεχος πολυεθνικής. Ο μικρός καταπιανόταν με το γράψιμο ήδη από τα πρώτα του χρόνια, ένα χόμπι που συνέχισε να εξασκεί και όταν η οικογένεια μετακόμισε στο Λονγκ Μπιτς της Καλιφόρνια όταν ο Μάρτι ήταν 12 ετών. Στο σχολείο ήταν καλός στα μαθήματα και έγραφε σταθερά στα σχολικά έντυπα, την ίδια ώρα που ήθελε από μικρός να βγει στη βιοπάλη, παρά το γεγονός ότι η μεσοαστική οικογένεια τα έφερνε άνετα βόλτα. Δούλεψε σε παγωτατζίδικο, παρέδιδε πακέτα για λογαριασμό του αμερικανικού ταχυδρομείου και κάποια στιγμή έκανε και μια πρακτική στην Douglas Aircraft, καθώς ήθελε να βγάζει μόνος του το χαρτζιλίκι. Τριτοετής φοιτητής πια στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες και κρατώντας εδώ και χρόνια την αρχισυνταξία της σπουδαστικής εφημερίδας, λαμβάνει τον Μάιο του 1955 ένα μήνυμα να επικοινωνήσει με τον διευθυντή μάρκετινγκ και επικοινωνίας της Disney! Ο νεαρός πήγε στο γραφείο του μεγαλοστελέχους και άκουσε εμβρόντητος πως τον ήθελαν ως αρχισυντάκτη μιας εφημεριδούλας που θα μοιραζόταν σε ένα θεματικό πάρκο που ήταν έτοιμη να ανοίξει η εταιρία στην Καλιφόρνια και την είχε ξαλαφρώσει από 17 εκατ. δολάρια. «Disneyland», του είπε πως θα έλεγαν τον χώρο ψυχαγωγίας και «Disneyland News» το έντυπο που θα κρατούσε. Τον ήθελαν μάλιστα τόσο απελπισμένα που τον προσέλαβαν έπειτα από ένα 20λεπτο που κράτησε η συνέντευξη. Με έναν όρο όμως, πως η δουλειά του θα παρουσιαζόταν στον κύριο Ντίσνεϊ αυτοπροσώπως και μόνο αν την εκτιμούσε το αφεντικό θα μιλούσαμε για κανονική πρόσληψη. Όπως τα θυμόταν καλύτερα ο Μάρτι: «Ήμουν στη δουλειά δυο βδομάδες και έπρεπε να παρουσιάσω το όραμά μου για την εφημερίδα στον Γουόλτ Ντίσνεϊ. Αν δεν άρεσε στον Γουόλτ, θα με έδιωχναν και θα έπαιρναν έναν επαγγελματία να κάνει τη δουλειά. Αλλά η καλή μου τύχη ήταν πως άρεσε στον Γουόλτ. Ήμουν 21 ετών. Ήταν τρομακτικό. Δεν είχα δουλέψει ποτέ επαγγελματικά». Ο Σκλαρ απομύζησε τη γνώση και το όραμα του Ντίσνεϊ ρουφώντας τα λόγια του σαν σφουγγάρι. Τόσο που το κατοπινό πόνημά του «Οι Δέκα Εντολές του Μίκι» θα γινόταν η βίβλος της διαχείρισης των θεματικών πάρκων! Όπως μας λέει σε μερικές από αυτές: «Μάθε το κοινό σου. Μπες στα παπούτσια του, μεταφορικώς μιλώντας, για να βιώσεις ένα θέαμα όπως αυτοί. Πες μία ιστορία τη φορά σε κάθε δραστηριότητα». Αργότερα ο Σκλαρ θα αποκτούσε εσωτερικά το παρατσούκλι «ο μαθητευόμενος του μάγου», από τον ρόλο που έπαιξε ο Μίκι Μάους στο κλασικό πια φιλμ της Disney «Φαντασία» (1940), επειδή μεταλαμπάδευσε τη φιλοσοφία του ίδιου του Γουόλτ σε όχι λιγότερες από τρεις γενιές δημιουργών…

Τι έκανες στην Disney, κύριε Σκλαρ;

Η δουλειά του Μάρτι ως αρχισυντάκτης της εφημεριδούλας της Disneyland θα ήταν ωστόσο εξόχως προσωρινή. Με το που πήρε το πτυχίο του το 1956, επέστρεψε στο στρατηγείο της εταιρίας για να εργαστεί στο τμήμα διαφήμισης. Δεν θα του έπαιρνε πολύ να γίνει ο προσωπικός κειμενογράφος του Γουόλτ, αλλά και ο ιθύνων συγγραφικός νους πίσω από κάθε προϊόν που έβγαινε με το λογότυπο της Disney! Από τους λόγους του αφεντικού και την επιστολογραφία του μέχρι τα προϊόντα της εταιρίας του, τα σουβενίρ, τα έντυπα, το προωθητικό υλικό, τα σλόγκαν, τις παρουσιάσεις, όλα περνούσαν από τα χέρια του και όλα είχαν την προσωπική του σφραγίδα. Συναντιόταν συνεχώς με τον Ντίσνεϊ για τις καθημερινές δράσεις και όλοι έξυναν το κεφάλι τους πώς αυτός ο πιτσιρικάς είχε γίνει δεξί χέρι τόσο του αφεντικού Γουόλτ όσο και του αδερφού του, Ρόι. Ακόμα και τις ετήσιες αναφορές της εταιρίας έγραφε, όντας ο άνθρωπος για όλες τις κειμενογραφικές δουλειές. Ό,τι έβγαινε πια από το στόμα του Ντίσνεϊ σε τηλεόραση και εφημερίδες ήταν λόγια και ιδέες του Μάρτι. Δεν θα έμενε ωστόσο εκεί, καθώς παραήταν δημιουργικός για να περιορίζεται στη γλωσσική έκφραση των ιδεών των άλλων. Το 1961 μετακινήθηκε στο νεοσύστατο τμήμα που θα γινόταν τελικά γνωστό ως Walt Disney Imagineering, τη δημιουργική πτέρυγα της εταιρίας που είχε λόγο σε ό,τι έβγαινε από τα στούντιό της, αν και η βασική της ασχολία ήταν η κατασκευή των Disneyland. Δικό του έργο ήταν η ηχηρή παρουσία της Disney στην Παγκόσμια Έκθεση της Νέας Υόρκης το 1964, ο πρώτος προσωπικός του θρίαμβος που θα τον καθιέρωνε στο τμήμα. Μια σειρά από τα πλέον περίφημα παιχνίδια και δραστηριότητες που συναντάμε ακόμα και σήμερα στις Disneyland του πλανήτη ήταν ολότελα δικές του ιδέες. Πολύ πριν γίνει αντιπρόεδρος και πρόεδρος τελικά του Walt Disney Imagineering, ο Σκλαρ συνεργάστηκε στενά με τον Γουόλτ στο υπερφιλόξοδο φιλμάκι του 1966 που ήθελε να δείξει σε επενδυτές και κυβερνητικούς εκπροσώπους το νέο όραμα του καρτουνίστα: την Πειραματική Πρωτότυπη Κοινότητα του Αύριο (Experimental Prototype Community of Tomorrow) στη Φλόριντα!

Πριν γίνει θεματικό πάρκο τελικά και τα όνειρα του Γουόλτ καταλαγιάσουν, καθώς είχε χτυπηθεί εντωμεταξύ από τον καρκίνο και θα πέθαινε στα τέλη της ίδιας χρονιάς, το EPCOT ήταν ένα ζωντανό εργαστήριο και μια σωστή φουτουριστική πόλη του μέλλοντος. «Ο Γουόλτ Ντίσνεϊ είχε ένα πόδι στο παρελθόν, επειδή λάτρευε τη νοσταλγική διάθεση, και ένα πόδι στο μέλλον, επειδή αγαπούσε τη σύγχρονη τεχνολογία», είπε ο Σκλαρ το 2015 για το τελευταίο θέλω του αφεντικού.

Για τον οποίο έγραψε φυσικά τον εταιρικό επικήδειο, καθώς όπως του εξομολογήθηκαν οι μεγαλοδιευθυντάδες, δεν είχαν ετοιμάσει τίποτα για τον θάνατό του. Παρά το γεγονός ότι, όπως μας είπε στην αυτοβιογραφία του ο Μάρτι, «δεν ήταν μυστικό πως ο Γουόλτ πέθαινε». Αυτός σιχαινόταν να γράψει ένα αποχαιρετιστήριο κείμενο για τον μέντορά του, το οποίο θα υπέγραφε μάλιστα ο αδελφός του Ρόι, καταλάβαινε ωστόσο πως όλη αυτή η ολιγωρία ήταν άλλο ένα σημάδι πως ο θάνατος του Γουόλτ είχε παραλύσει τους πάντες: «Η αλήθεια είναι πως ήταν όλοι τους κατατρομοκρατημένοι», είπε στα απομνημονεύματά του. Όσο για τον Μάρτι, με το που έγινε αντιπρόεδρος του δημιουργικού τμήματος για τα θεματικά πάρκα, ένα από τα πρώτα πράγματα που έκανε ήταν να πείσει το νέο αφεντικό, τον Ρόι Ντίσνεϊ πια, να κατασκευάσουν το φοβερό και τρομερό EPCOT στη Φλόριντα, μόνο που πια ήταν ένα καινοτόμο μεν, απλό ψυχαγωγικό πάρκο δε (γνωστό σήμερα ως Walt Disney World Resort). Τα επόμενα χρόνια τα πέρασε οραματιζόμενος, σχεδιάζοντας, οργανώνοντας και κατασκευάζοντας τις Disneyland του πλανήτη, αλλά και κάθε συμμετοχή του ψυχαγωγικού κολοσσού σε κοινές δράσεις και συλλογικά σχέδια. Οι Disneyland του Παρισιού, του Τόκιο, του Χονγκ Κονγκ, αλλά και τα θεματικά πάρκα παντού στον κόσμο (και τα τόσα στις ΗΠΑ) του ανήκαν από τη σύλληψη ως και τα εγκαίνια. Όχι ότι ο Σκλαρ θα σταματούσε μόλις άνοιγε τις πύλες του ένα πάρκο, καθώς όλοι θυμούνται αυτόν τον καλοσυνάτο κύριο με το καρτελάκι της Disney στο πέτο και το πλατύ χαμόγελο να τους σφίγγει το χέρι περνώντας το κατώφλι κάθε νέας δράσης. Πώς να ξέρουν ότι δεν ήταν κάποιος υπεύθυνος της Disneyland αλλά ο ίδιος ο πρόεδρος του τμήματος που τις κατασκεύαζε; Πλέον δεν ήταν απλώς ο κινητήριος μοχλός της δημιουργικότητας της Disney, αλλά ο μόνος πραγματικός κρίκος της εταιρίας με το πνεύμα και το όραμα του ιδρυτή της. Ως ζωντανή κληρονομιά του Γουόλτ τον έβλεπαν όλοι, αλλά και ως τον πιο ταγμένο άνθρωπο της εταιρίας.

Εκείνος φορούσε σταθερά το ρολόι με τον τριπρόσωπο Μίκι Μάους που έδειχνε την ώρα στο Λος Άντζελες, το Παρίσι και το Τόκιο, αλλά και ένα χρυσό δαχτυλίδι και πάλι με τον Μίκι. Η πραγματική του κληρονομιά ήταν ωστόσο άλλη, μια παγκόσμια σταθερά πλέον για την κατασκευή θεματικών πάρκων: πως πρέπει να περιλαμβάνουν δραστηριότητες που μπορούν να κάνουν μαζί γονείς και παιδιά. Κάτι που βλέπουμε παντού πια, αν και ο πάντα μετριοπαθής Μάρτι το απέδιδε στον μέντορά του: «όπως θα ήθελε ο κύριος Ντίσνεϊ». Όταν του έφερναν μάλιστα αντιρρήσεις κάτι μεγαλοστελέχη που καμιά ιδέα δεν είχαν από ψυχαγωγικά πάρκα, στην εποχή της ακραίας εμπορευματοποίησης πια, ο Σκλαρ είχε έτοιμη την απάντηση στο στόμα, μια πρόταση που καταλάγιαζε μονομιάς τις αμφιβολίες: «Υπενθύμιζα σε όλους ότι ο λόγος που υπάρχει η Disneyland είναι επειδή ο Γουόλτ έπαιρνε τις κόρες του, Νταϊάν και Σάρον, στο Γκρίφιθ Παρκ και ο μπαμπάς έπρεπε να κάθεται στο παγκάκι και να τρώει φιστίκια και ποπ κορν όσο τα παιδιά έπαιζαν μόνα».

Τελευταία χρόνια

Έχοντας διευθύνει το Imagineering για περισσότερο από 3 δεκαετίες, σκέφτηκε να αποσυρθεί στις 17 Ιουλίου 2009, ακριβώς στα 54α γενέθλια της πρώτης Disneyland! Η εταιρία τον τίμησε με περισσότερα βραβεία απ’ όσα μπορούσαν να σκεφτούν, γράφοντας ακόμα και το όνομά του σε ένα από τα παράθυρα του περιβόητου Δημαρχείου της Disneyland. Πλέον ήταν πρεσβευτής της Disney και ζωντανός θρύλος της ψυχαγωγίας, αν και δεν θα σταματούσε για κανέναν λόγο να έχει ενεργό ρόλο σε μια εταιρία που βοήθησε τα μέγιστα να γιγαντωθεί. Ως σύμβουλος πια στο τμήμα που διαφέντευε για δεκαετίες, έδωσε τα φώτα του και ήταν ξανά εκεί για τα εγκαίνια της νέας Disneyland που άνοιξε τις πύλες της το 2016 στη Σανγκάη.

Ήταν ο μόνος πια υπάλληλος που είχε παρευρεθεί στα εγκαίνια και των 12 θεματικών πάρκων της Disney στα μήκη και τα πλάτη του κόσμου. Μέχρι τότε είχε γράψει και αρκετά βιβλία για τη ζωή του στην Disney, στα οποία περιλαμβάνονται τα εμβληματικά «Dream It! Do It!: My Half-Century Creating Disney’s Magic Kingdoms» (2013) και «One Little Spark!: Mickey’s Ten Commandments and the Road to Imagineering» (2015). Αυτή τη φορά, στις 27 Ιουλίου 2017, η Disney ήταν έτοιμη να ανακοινώσει τον θάνατό του και να τον αποχαιρετίσει με διθυράμβους. Ήταν 83 ετών, αν και δεν μας είπε ποτέ τα αίτια του θανάτου του. Άφησε πίσω του τη σύζυγό του, με την οποία ήταν παντρεμένος εδώ και 60 χρόνια, τα δυο του παιδιά και τα τέσσερα εγγόνια του. «Ήταν πολύ δύσκολο για κάποιον που είχε κλείσει μόλις τα 30 χρόνια ζωής και είχε μόνο έξι-εφτά χρόνια που αποφοίτησε από το πανεπιστήμιο» να κάνει όλα αυτά με τα οποία τον είχε επιφορτίσει ο Γουόλτ. Κι όμως, τα έκανε και έκανε τόσα και άλλα τόσα μέχρι να γίνει η Disney πραγματικός κολοσσός… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr