Τι συμβολίζει το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη: Η ιστορία και τι σημαίνουν οι επιγραφές μπροστά από τη Βουλή

Στην «καρδιά» της Αθήνας, μπροστά από τη Βουλή των Ελλήνων στην Πλατεία Συντάγματος, δεσπόζει ένα από τα πιο σημαντικά και συμβολικά μνημεία της χώρας: το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη. Ένας διαχρονικός φόρος τιμής στους ανώνυμους ήρωες που έδωσαν τη ζωή τους για την πατρίδα.

Η κατασκευή του μνημείου

Η ιδέα για την ανέγερση του Μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη στην Αθήνα γεννήθηκε τη δεκαετία του 1920 και συνδέεται με τη στρατιωτική δικτατορία του Θεόδωρου Πάγκαλου. Ως Υπουργός Στρατιωτικών, στις 3 Μαρτίου 1926, ο Πάγκαλος προκήρυξε μέσω της εφημερίδας «Εσπέρα» καλλιτεχνικό διαγωνισμό για τη δημιουργία ενός μνημείου αφιερωμένου στον άγνωστο στρατιώτη. Η πρόταση προέβλεπε την ανέγερση του μνημείου στην πλατεία μπροστά από τα Παλαιά Ανάκτορα (σημερινό κτίριο της Βουλής), με τον χώρο να διαμορφώνεται κατάλληλα για αυτόν τον σκοπό.

Λίγους μήνες αργότερα, στις 9 Οκτωβρίου 1926, το Υπουργείο Στρατιωτικών ενέκρινε και βράβευσε κατά πλειοψηφία τη μελέτη του αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Λαζαρίδη, ο οποίος είχε προτείνει τοποθέτηση του μνημείου ακριβώς μπροστά στο κτίριο των Παλαιών Ανακτόρων.

Παρότι η αρχική σκέψη του Πάγκαλου ήταν να μετατραπεί το κτίριο σε Υπουργείο Στρατιωτικών, η ιδέα δεν προχώρησε. Έπειτα από έντονες πολιτικές διαφωνίες, στη Ζ΄ συνεδρίαση της Βουλής το 1929, ο τότε πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος αποφάσισε να υιοθετήσει την πρόταση Λαζαρίδη για την τοποθέτηση του μνημείου στην πλατεία μπροστά από το κοινοβούλιο. Παρά τις προσωπικές του διαφωνίες με τον Πάγκαλο, ο Βενιζέλος θεώρησε ότι η θέση αυτή θα εξασφάλιζε τον απαραίτητο συμβολισμό, στο πρότυπο των αντίστοιχων μνημείων στο Παρίσι και το Λονδίνο, που είχαν ανεγερθεί στο κέντρο της πόλης.

Αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά και επιγραφές

Η επιτροπή ανέγερσης ανέθεσε την πλήρη εποπτεία του έργου στον Λαζαρίδη. Αρχικά, συνεργάστηκε με τον διακεκριμένο γλύπτη Θωμά Θωμόπουλο, ο οποίος πρότεινε μια φιλόδοξη καλλιτεχνική απεικόνιση: σκηνή γιγαντομαχίας με έναν άγγελο, που θα συμβόλιζε την Ελλάδα, να παραλαμβάνει τον νεκρό στρατιώτη. Ωστόσο, η συνεργασία δεν καρποφόρησε λόγω οικονομικών διαφωνιών.

Το 1930, με ομόφωνη απόφαση της επιτροπής, ο Θωμόπουλος αντικαταστάθηκε από τον γλύπτη Φωκίωνα Ροκ, ο οποίος πρότεινε μια πιο λιτή και συμβολική παράσταση: έναν αρχαίο οπλίτη ξαπλωμένο, «εκτάδην κείμενο», στο έδαφος. Η επιλογή αυτή θεωρήθηκε πιο αρμόζουσα για το μνημείο, καθώς αποπνέει απλότητα, γαλήνη και σεβασμό στη θυσία.

Ο τοίχος που πλαισιώνει το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη είναι διακοσμημένος με πελεκημένους πωρόλιθους, στους οποίους είναι χαραγμένα, ανά ενότητες, τα ονόματα σημαντικών μαχών όπου πολέμησε ο ελληνικός στρατός στη νεότερη ιστορία της χώρας.

Στην αριστερή πλευρά του μνημείου αναφέρονται οι μάχες του Α’ Βαλκανικού Πολέμου. Στο κεντρικό τμήμα, επάνω στους πωρόλιθους που βρίσκονται στις βαθμίδες, αναγράφονται τοποθεσίες όπου διεξήχθησαν μάχες κατά τον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο και τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Στη δεξιά πλευρά, τιμώνται συγκρούσεις από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού στο μέτωπο της Ρωσίας.

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας το 1944, το μνημείο εμπλουτίστηκε με επιπλέον αναφορές σε πεδία μαχών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ αργότερα προστέθηκαν και οι επιχειρήσεις του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος στην Κορέα.

Το 1994, με απόφαση της Βουλής των Ελλήνων, το μνημείο απέκτησε ακόμη μια σημαντική προσθήκη: τη λέξη «Κύπρος», ως φόρο τιμής στους Έλληνες που αγωνίστηκαν και έπεσαν στην κυπριακή τραγωδία.

Το 2015, μετά από πρόταση του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού και με την έγκριση του Συμβουλίου Αρχηγών Γενικών Επιτελείων και του Υπουργείου Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων, προστέθηκαν στο μνημείο οι λέξεις «Αιγαίο», «Ιόνιο», «Μεσόγειος» και «Ατλαντικός». Οι τρεις πρώτες περιοχές συμβολίζουν τα πεδία σπουδαίων ναυμαχιών και ναυτικών επιχειρήσεων που διαδραματίστηκαν κατά τους εθνικούς αγώνες της Ελλάδας.

Η λέξη «Ατλαντικός» προστέθηκε ειδικά για να τιμήσει τους ναυτικούς του Εμπορικού Ναυτικού, οι οποίοι θυσιάστηκαν κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, συμβάλλοντας καθοριστικά στον ανεφοδιασμό της Ευρώπης μέσω των Ατλαντικών ροών από την Αμερική.

Δεξιά και αριστερά του ανάγλυφου υπάρχουν δύο επιβλητικές επιγραφές, παρμένες από τον Επιτάφιο του Περικλή όπως καταγράφηκε από τον Θουκυδίδη:
• «Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος» (Τάφος κάθε επιφανούς άνδρα είναι όλη η γη)
• «Μία κλίνη κενή φέρεται εστρωμένη των αφανών» (Μία άδεια κλίνη φέρεται για τους αφανείς)

Συγκεκριμένα οι μάχες που αναγράφονται (με αυτή τη διάταξη και τον χωρισμό των λέξεων) είναι οι εξής:

Στις κλίμακες αριστερά:
ΕΛΑΣΣΩΝ=ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟΝ
ΛΑΖΑΡΑΔΕΣ=ΣΤΕΝΑ:ΠΟΡΤΑ
Σ=ΚΑΤΕΡΙΝΗ=ΣΟΡΟΒΙΤΣ

ΓΙΑΝΝΙΤΣΑ=ΘΕΣ
ΣΑΛΟΝΙΚΗ=ΟΣΤΡ
ΟΒΟΝ=ΚΟΡΙΤΣΑ=

ΠΕΣΤΑ=ΓΡΥΜΠΟΒΟ
ΠΕΝΤΕΠΗΓΑ
ΔΙΑ=ΠΡΕΒΕΖΑ=

ΑΕΤΟΡΡΑΧΗ=ΜΑ
ΝΩΛΙΑΣΣΑ=ΜΠΙ
ΖΑΝΙ=ΔΡΙΣΚΟΣ

ΚΙΛΚΙΣ=ΛΑΧΑΝ
Α=ΜΠΕΛΕΣ=ΚΡΕ
ΣΝΑΤΣΟΥΜΑΓΙΑ

ΠΕΤΣΟΒΟ=ΝΕΥΡ
ΟΚΟΠΙ=ΜΠΑΝΙΤ
ΣΑ=ΜΑΧΩΜΕΑ

ΓΚΟΛΟΜΠΙΛΟ=Σ
ΜΠΟΡΣΚΟ=ΠΡΕΣ
ΛΑΠ=ΕΡΙΓΩΝ

ΡΑΒΙΝΕ=ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ
ΣΚΡΑ=ΣΤΡΥΜΩΝ=ΔΟΪΡΑΝΗ=ΜΠΕΛΕ
Σ=ΓΚΡΑΝΚΟΡΟΝΕ=ΤΖΕΝΑ

Στις κλίμακες δεξιά:
ΧΕΡΣΩΝ=ΣΕΡΜΙ
ΚΑΣ=ΟΔΗΣΣΟΣ=ΣΕΒΑΣΤΟΥΠΟΛΙΣ

ΑΡΤΑΚΗ=ΑΙΔΙΝ
ΙΟΝ=ΠΡΟΥΣΣΑ=
ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑ

ΤΟΥΜΛΟΥΜΠΟΥΝΑ
Ρ=ΚΙΟΥΤΑΧΕΙΑ=Δ
ΟΡΙΛΑΙΩΝ

ΑΦΙΟΝ ΚΑΡΑΧΙΣ
ΑΡ=ΣΑΓΓΑΡΙΟΣ
ΚΑΛΕΓΚΡΟΤΟ

Αριστερά και δεξιά του οπλίτη:
ΠΙΝΔΟΣ
ΜΟΡΟΒΑ=ΚΟΡΥΤΣΑ=ΚΑΛΑΜΑΣ
ΤΟΜΟΡΟΣ=ΤΡΕΜΠΕΣΙΝΑ
ΧΕΙΜΑΡΡΑ=ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΝ
731=ΜΠΟΥΜΠΕΣΙ=ΚΑΛΠΑΚΙ

ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ=ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΣ

ΚΛΕΙΣΟΥΡΑ=ΠΡΕΜΕΤΗ
ΟΣΤΡΟΒΙΤΣΑ=ΠΟΓΡΑΔΕΤΣ=
ΡΟΥΠΕΛ=ΠΕΡΙΘΩΡΙ=ΚΡΗΤΗ=ΕΛ-ΑΛΑΜΕΪΝ
ΡΙΜΙΝΙ=ΡΟΥΒΙΚΩΝ=ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ=ΚΟΡΕΑ
ΚΥΠΡΟΣ=ΑΙΓΑΙΟ=ΙΟΝΙΟ

Οι φράσεις αυτές προσδίδουν στο μνημείο τον υψηλό του συμβολισμό: κανείς δεν ξεχνιέται, ακόμη κι αν δεν είναι επώνυμα γνωστός.

Ένα κενοτάφιο γεμάτο συμβολισμούς

Το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη ανήκει στην παγκόσμια παράδοση των κενοταφίων, δηλαδή των μνημείων που τιμούν τους πεσόντες χωρίς επώνυμη ταφή. Αντίστοιχα μνημεία υπάρχουν σε πολλές χώρες του κόσμου, ως αναγνώριση των θυσιών των «αφανών» στρατιωτών.

Στην Ελλάδα, το μνημείο αυτό λειτουργεί ως αιώνια υπενθύμιση της αυτοθυσίας για την πατρίδα, τιμώντας κάθε Έλληνα που έδωσε τη ζωή του, από τους Βαλκανικούς Πολέμους μέχρι και τις νεότερες αποστολές των Ενόπλων Δυνάμεων.

Φρουρά, τελετές και δημόσια τιμή

Το Μνημείο φυλάσσεται σε 24ωρη βάση από την Προεδρική Φρουρά, τους γνωστούς Εύζωνες. Η αλλαγή φρουράς αποτελεί πόλο έλξης για χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο, τόσο Έλληνες όσο και τουρίστες.

Κατά τις εθνικές επετείους όπως η 25η Μαρτίου και η 28η Οκτωβρίου, αλλά και σε περιπτώσεις επισήμων επισκέψεων αρχηγών κρατών, στο μνημείο πραγματοποιείται κατάθεση στεφάνων από την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία της χώρας.

Ένα εθνικό σημείο αναφοράς

Το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη δεν είναι απλώς ένα τουριστικό αξιοθέατο ή σημείο φωτογραφίας στο Σύνταγμα. Είναι ένα εμβληματικό σύμβολο μνήμης, εθνικής ενότητας και σεβασμού προς όλους εκείνους που έπεσαν υπερασπιζόμενοι την Ελλάδα, χωρίς ποτέ να μάθουμε το όνομά τους.