Κατά τη διάρκεια του σκληρού χειμώνα του 1914, μέσα από τη λάσπη και το χάος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, μια σειρά από ασυνήθιστες μικρές ανακωχές έλαβαν χώρα αυθόρμητα κατά μήκος του Δυτικού Μετώπου. Στη δεκαετία του 1960, το BBC μίλησε με μερικούς από τους άνδρες που, κατά τη διάρκεια εκείνης της εξαιρετικής περιόδου των Χριστουγέννων, αποφάσισαν να αφήσουν προσωρινά κάτω τα όπλα τους.
Την παραμονή των Χριστουγέννων του 1914, ο στρατιώτης Γκράχαμ Γουίλιαμς, της 5ης Ταξιαρχίας Τυφεκιοφόρων του Λονδίνου, φυλούσε σκοπιά παρακολουθώντας την έρημη περιοχή του ουδέτερου χώρου προς τα γερμανικά χαρακώματα. Κάτι αξιοσημείωτο συνέβη τότε. «Ξαφνικά, φώτα εμφανίστηκαν κατά μήκος του γερμανικού χαρακώματος. Σκέφτηκα ότι αυτό είναι περίεργο. Και τότε οι Γερμανοί άρχισαν να τραγουδούν το «Άγια Νύχτα». Ξύπνησα και όλοι οι φρουροί έκαναν το ίδιο, ξύπνησαν τους άλλους για να έρθουν να δουν τι συμβαίνει», θυμήθηκε στη ραδιοφωνική εκπομπή του BBC Witness History.
Οι φωνές γέμισαν την ερημιά της ουδέτερης ζώνης. Τα γνωστά χριστουγεννιάτικα τραγούδια γεφύρωσαν το εμπόδιο της γλώσσας. Και η μουσική υπενθύμισε σε όλους την κοινή μοίρα της ανθρωπότητας. «Τελείωσαν το χριστουγεννιάτικο τραγούδι τους και τους χειροκροτήσαμε και σκεφτήκαμε ότι έπρεπε να ανταποδώσουμε με κάποιο τρόπο. Έτσι, απαντήσαμε τραγουδώντας το The First Noel» συνέχισε ο Γουίλιαμς.
Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί με ακρίβεια το πώς και πού ξεκίνησε η Ανακωχή των Χριστουγέννων του 1914. Φαίνεται ότι προέκυψε αυθόρμητα σε πολλά σημεία κατά μήκος του Δυτικού Μετώπου. Δεν υπήρξε μία Ανακωχή των Χριστουγέννων για όλους, αλλά μάλλον πολλές μικρές και διάσπαρτες. Για τον συνταγματάρχη Scott Shepherd, τότε νεαρό αξιωματικό, που πολεμούσε κοντά στην πόλη Armentières στη βόρεια Γαλλία, όλα φάνηκαν να ξεκινούν σχεδόν τυχαία. Την αυγή της μέρας των Χριστουγέννων, η ουδέτερη ζώνη ήταν καλυμμένη από πυκνή ομίχλη. «Η ομίχλη ήταν τόσο πυκνή που δεν μπορούσες να δεις ούτε το χέρι σου μπροστά σου», θυμήθηκε μιλώντας στο BBC το 1968. Αποφασίστηκε από τους ανώτερους να εκμεταλλευτούν την κάλυψη που παρείχε η ομίχλη για να επισκευάσουν τα διαλυμένα χαρακώματά τους.
Αλλά καθώς οι Άγγλοι στρατιώτες γέμιζαν σάκους με άμμο και προσπαθούσαν να αποκαταστήσουν το παραπέτασμα του χαρακώματος, η ομίχλη άρχισε ξαφνικά να διαλύεται. «Η ομίχλη διαλύθηκε τρομερά γρήγορα. Και μπορέσαμε να δούμε τους Γερμανούς να κάνουν ακριβώς το ίδιο πράγμα που κάναμε κι εμείς. Κοιταχτήκαμε μεταξύ μας για λίγο και μετά ένας ή δύο στρατιώτες πήγαν προς το μέρος τους. Συναντήθηκαν, αντάλλαξαν χειραψίες, αντάλλαξαν τσιγάρα. Άρχισαν να μιλάνε. Ο πόλεμος, για εκείνη τη στιγμή, σταμάτησε» αναπολεί ο Shepherd.
Η κατάπαυση του πυρός έδωσε στους στρατιώτες την ευκαιρία για μια πολυπόθητη ανάπαυλα, κατά την οποία θα μάζευαν τους νεκρούς τους από την ουδέτερη ζώνη και θα έθαβαν όπως πρέπει τους πεσόντες συντρόφους τους. Άνδρες που λίγες ώρες νωρίτερα προσπαθούσαν να σκοτώσουν ο ένας τον άλλον αντάλλαξαν τσιγάρα, φαγητό και αναμνηστικά από τις χώρες τους. Υπάρχουν ακόμη και αναφορές για αυτοσχέδια ματς ποδοσφαίρου, με στρατιώτες να παίζουν μπάλα στον άγονο χώρο μεταξύ των χαρακωμάτων. Ο συνταγματάρχης Johannes Niemann, υπολοχαγός του 33ου Σαξονικού Συντάγματος, ήταν ένας από τους στρατιώτες που συμμετείχαν. «Ξαφνικά ένας Τόμι ήρθε με μια μπάλα ποδοσφαίρου… Και τότε ξεκίνησε ένας αγώνας ποδοσφαίρου. Σημειώσαμε τα γκολ μας με τα καπέλα μας. Το ίδιο έκαναν και οι αντίπαλοι. Και παίξαμε πολύ. Και τελικά, οι Γερμανοί κέρδισαν τον αγώνα ποδοσφαίρου με 3-2».
Ο πόλεμος ξαναρχίζει
Όπως αναφέρει το αφιέρωμα του BBC, αυτό που συνέβη τότε, τόσο αυθόρμητα, η ανακωχή των Χριστουγέννων δηλαδή, δεν θα συνέβαινε ξανά μέχρι τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι στρατιωτικοί ηγέτες, που είχαν αιφνιδιαστεί από την ανακωχή και την απροσδόκητη αλληλεγγύη που άνθισε κατά τη διάρκειά της, φοβήθηκαν ότι αυτές οι κινήσεις θα υπονόμευαν το αξιόμαχο των στρατευμάτων τους και θα έβλαπταν την πολεμική προσπάθεια. Η ανακωχή των Χριστουγέννων του 1914 μπορεί να μην άλλαξε τελικά την έκβαση του πολέμου, αλλά όπως λέει ο ιστορικός Dan Snow στο podcast του BBC “Voices of the First World War”, το γεγονός και μόνο ότι συνέβη είναι αξιοθαύμαστο. «Η ανακωχή ήταν μια σύντομη, σαγηνευτική έκλαμψη ανθρωπιάς, μέσα σε έναν πόλεμο γραφειοκρατιών, μηχανών και εκρηκτικών υλών».
