Η τεχνητή νοημοσύνη, που συχνά συνδέεται με απάτες και deepfakes, αυτή τη φορά χρησιμοποιήθηκε για έναν διαφορετικό σκοπό: την αποκάλυψη της ταυτότητας ενός από τους πιο διαβόητους ναζί εκτελεστές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ένας Γερμανός ιστορικός, ο Γιούργκεν Μάτιους, κατάφερε να εντοπίσει την ταυτότητα του ναζί στρατιώτη που απεικονίζεται σε μια από τις πιο διαβόητες φωτογραφίες του Ολοκαυτώματος, γνωστή ως «Ο τελευταίος Εβραίος στη Βίνιτσα», χάρη στη βοήθεια της AI, ιστορικών αρχείων και προσωπικών μαρτυριών.
Στην ανατριχιαστική φωτογραφία, που τραβήχτηκε στη σημερινή Ουκρανία, ένας ναζί εκτελεστής με γυαλιά σημαδεύει με το όπλο του έναν άνδρα που γονατίζει μπροστά σε έναν μαζικό τάφο, ενώ άλλοι στρατιώτες των SS παρακολουθούν, όπως αναφέρει το δημοσίευμα της nypost. Η ταυτότητα του εκτελεστή παρέμενε άγνωστη για δεκαετίες, μέχρι που ο Μάτιους αποκάλυψε πως πρόκειται για τον Γιάκομπους Όνεν (Jakobus Onnen), καθηγητή γαλλικών, αγγλικών και γυμναστικής, γεννημένο το 1906 στο Τίχελβαρφ της Γερμανίας.
Σύμφωνα με τη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Journal of Historical Studies, η εκτέλεση δεν έγινε στη Βίνιτσα, όπως πιστευόταν μέχρι σήμερα, αλλά στο Μπέρντιτσιβ στις 28 Ιουλίου 1941. Την ευθύνη για τη μαζική εκτέλεση είχε το σύνταγμα Einsatzgruppe C, που είχε λάβει εντολή να «εκκαθαρίσει» την περιοχή από Εβραίους και αντάρτες ενόψει της επίσκεψης του Αδόλφου Χίτλερ.
Η αποκάλυψη της ταυτότητας του Όνεν έγινε εν μέρει χάρη σε μια τυχαία ανακάλυψη. Μετά τη δημοσίευση στοιχείων για τη σωστή τοποθεσία και ημερομηνία της σφαγής στα γερμανικά μέσα, ένας αναγνώστης επικοινώνησε με τον ιστορικό, αναφέροντας πως ο άνδρας της φωτογραφίας έμοιαζε εντυπωσιακά με τον θείο της συζύγου του, τον Γιάκομπους Όνεν. Του παρέδωσε επίσης οικογενειακά έγγραφα και βιογραφικά στοιχεία.
Οι φωτογραφίες στάλθηκαν σε εθελοντές της δημοσιογραφικής ομάδας Bellingcat, οι οποίοι τις ανέλυσαν με τη βοήθεια τεχνητής νοημοσύνης. Ο συνδυασμός της ισχυρής ομοιότητας και των επιβεβαιωμένων ιστορικών δεδομένων οδήγησε στη δημοσίευση των αποτελεσμάτων.
Ο Μάτιους τόνισε ότι, αν και η τεχνητή νοημοσύνη ήταν καθοριστική, δεν αποτελεί «το απόλυτο εργαλείο», αλλά «ένα από τα πολλά», επισημαίνοντας πως «ο ανθρώπινος παράγοντας παραμένει κλειδί».
Ο Όνεν, αφοσιωμένος ναζί, είχε ενταχθεί το 1939 στη Μονάδα Θανάτου των SS στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Νταχάου και το 1940 υπηρετούσε στην «Αστυνομία Τάξης» στην κατεχόμενη Πολωνία. Το 1941, λίγο μετά την εισβολή των ναζί στη Σοβιετική Ένωση, εντάχθηκε στο σύνταγμα Einsatzgruppe C, το οποίο εξολόθρευσε σχεδόν όλους τους 20.000 Εβραίους της περιοχής, αφήνοντας ζωντανούς μόλις 15.
Παρά την αφοσίωσή του, ο Όνεν δεν προήχθη ποτέ και σκοτώθηκε το 1943 πολεμώντας αντάρτες στην περιοχή Ζιτομίρ της Ουκρανίας. Το θύμα του, ο άνδρας που γονατίζει στη φωτογραφία, παραμένει άγνωστο, αλλά ο Μάτιους έχει δηλώσει πως σχεδιάζει να συνεχίσει την έρευνα για την ταυτότητά του, αξιοποιώντας σοβιετικά αρχεία και, ίσως ξανά, την τεχνητή νοημοσύνη.
