«Σε εποχές σεισμικών μετασχηματισμών, ο διάλογος είναι πιο αναγκαίος από ποτέ για την εξεύρεση νέων δρόμων, νέων ισορροπιών και κοινών τόπων»

Το όνομα του Συμεών Τσομώκου είναι συνδεδεμένο με την έννοια του σύγχρονου φόρουμ. Η συζήτηση με τον εμπνευστή, ιδρυτή και πρόεδρο του Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών δεν θα μπορούσε παρά να ξεκινήσει από εκεί όπου γεννήθηκε η δική του διαδρομή. Στο όραμα και την πίστη πως τα συνέδρια δεν είναι απλά ακόμα μία εκδήλωση.

Μιλά για τις μεγάλες τομές που έρχονται, τις προκλήσεις στην εποχή της υπερπληροφόρησης και τον ρόλο των ιδεών σε έναν κόσμο που αλλάζει γρηγορότερα από ποτέ.

Θεωρεί πως η ανάγκη για έναν γόνιμο διάλογο όχι μόνο δεν φθίνει, αλλά αυξάνει. «Οι ιδέες ήταν εκείνες που πάντοτε κινούσαν την ιστορία και κινητοποιούσαν τους ανθρώπους», λέει ο κ. Τσομώκος και προσθέτει: «Και δεν το λέω αυτό με κάποιο είδος ρομαντισμού, αλλά με αληθινό πραγματισμό».

Η κουβέντα μας δεν αφορά μόνο το μέλλον των συνεδρίων, αλλά και το μέλλον της ίδιας της δημόσιας σφαίρας.

– Κύριε Τσομώκο, πρώτα απ’ όλα θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για τη συμμετοχή σας στο επετειακό αφιέρωμα του Newsbeast με θέμα «πώς θα είναι ο κόσμος το 2040», με αφορμή τα 15 χρόνια ανελλιπούς λειτουργίας του site. Πριν πάμε στο μέλλον, να γυρίσουμε λίγο πίσω. Ποια ήταν η στιγμή που καταλάβατε ότι τα συνέδρια μπορούν να γίνουν κάτι πολύ πέρα από εκδηλώσεις;

Κατ’ αρχάς, συγχαρητήρια για τα δεκαπεντάχρονα γενέθλια! Σας εύχομαι κάθε καλό και επιτυχία στα χρόνια που έρχονται. Βρίσκομαι σε αυτόν το χώρο των συνεδρίων από το 1986, όταν έφερα στην Ελλάδα τα μεγάλα συνέδρια της International Herald Tribune (σήμερα New York Times International) και του Economist, με την ιδιότητα μου τότε του γενικού διευθυντή του Ελληνο-αμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου στην Αθήνα. Μεγάλες διοργανώσεις της εποχής υπήρξαν οι συμμετοχές μας στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός στις αρχές του ’90, η εκδήλωση στη Αθήνα για τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, George Bush, το 1991, το συνέδριο Capital Link στη Νέα Υόρκη τα δύο πρώτα χρόνια της ίδρυσής του και παρά πολλές άλλες ακόμη. Η συσσωρευμένη αυτή εμπειρία έφερε κάποια στιγμή στη σκέψη μου την ίδρυση του Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών, στα χρόνια της μεγάλης οικονομικής κρίσης, με σκοπό να φέρουμε σημαντικές φωνές και ιδέες από το εξωτερικό που θα συμβάλλουν στην υπέρβασή της. Όλα αυτά τα 40 και πλέον χρόνια, πίστευα και πιστεύω πως αυτά τα συνέδρια προσφέρουν σημαντικές υπηρεσίες στη χώρα, όταν προσφέρουν ουσιαστικό περιεχόμενο, συνδυάζοντας σκέψεις και προβληματισμούς διανοητών από την Ελλάδα αλλά κυρίως από το εξωτερικό. Και κυρίως όταν προβάλλουν την Ελλάδα μας στις μεγάλες διεθνείς δεξαμενές σκέψεις και στα μεγάλα διεθνή κέντρα αποφάσεων. Θεωρώ πως αυτή πια είναι η συμβολή του Φόρουμ των Δελφών, προσκαλώντας περισσότερους από 400 ομιλητές από το εξωτερικό κάθε Απρίλη στην πόλη των Δελφών, 40 και πλέον διεθνείς δεξαμενές σκέψης από όλο τον κόσμο, που οργανώνουν συζητήσεις στο Φόρουμ, αλλά και διοργανώνοντας δορυφορικά ετήσια συνέδρια στην Ουάσιγκτον, στις Βρυξέλλες, στο Παρίσι, στο Βερολίνο, στο Λονδίνο, στο Βουκουρέστι, στη Σόφια, στα Τίρανα και στο Βελιγράδι.

– Έχετε συνδέσει το όνομά σας με την έννοια του σύγχρονου φόρουμ. Τι σημαίνει για εσάς ένα πραγματικά πετυχημένο συνέδριο;

Πετυχημένο είναι ένα συνέδριο όταν προσφέρει μια συνολική εμπειρία υψηλού επιπέδου στον συμμετέχοντα, είτε αυτός είναι ομιλητής είτε σύνεδρος. Όταν διεγείρει το πνεύμα του με νέες ιδέες, όταν τον εμπλέκει σε έναν δημιουργικό διάλογο, όταν τον βοηθά να γνωρίσει κόσμο με τον οποίο θέλει να αλληλεπιδράσει, κι όταν μέσα από τη διαδικασία παράγεται μια προστιθέμενη αξία (προώθηση της συνεργασίας, της καινοτομίας και της δημιουργικής δράσης), η οποία δεν ήταν δεδομένη πριν από αυτό, ενώ θα συνεχίσει να έχει επίδραση και μετά από αυτό. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, τα «πρακτικά» έχουν τεράστια σημασία. Η προσβασιμότητα, οι εγκαταστάσεις, η ευκολία με την οποία μπορεί κανείς να μετακινηθεί από μια αίθουσα σε μια άλλη – όλα αυτά διαδραματίζουν κομβικό ρόλο για την επιτυχία ενός συνεδρίου. Όσο ενδιαφέρουσα κι αν είναι μια συζήτηση, εάν αυτή δεν γίνεται σε ένα περιβάλλον που την ευνοεί, κινδυνεύει να μην ακουστεί. Όπως όμως ανέφερα και παραπάνω, πιστεύω πως ένα επιτυχημένο συνέδριο πρέπει να φέρνει διεθνή γνώση στη χώρα και να χτίζει διεθνείς σχέσεις για την Ελλάδα μας.

– Όταν οργανώνατε το 1ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, είχατε φανταστεί πού μπορούσε να φτάσει;

Η αλήθεια είναι πως όχι. Υπήρξαν όμως δύο στοιχεία που επέδρασαν καθοριστικά στην επιτυχία του – πέρα φυσικά από τη φροντίδα και την επιμονή με την οποία όλη η ομάδα μας περιβάλλει κάθε χρόνο αυτή την προσπάθεια. Το πρώτο ήταν ο τόπος, αυτός ο ιερός τόπος των Δελφών. Επιτρέψτε μου να σας πως μια ιστορία: Μετά το πρώτο συνέδριο των Δελφών, πήγα να δω τον Μάρτιν Γουλφ, τον εμβληματικό οικονομικό αναλυτή των Financial Times, στο γραφείο του. Όταν άρχισα να του εξηγώ τι ήθελα να κάνω, με διέκοψε και με ρώτησε: «Πού θα το κάνεις;». Του απάντησα: «Στους Δελφούς». Κατευθείαν μου απάντησε: «Θα έρθω. Αν το έκανες στην Αθήνα, δεν θα ερχόμουν». Ο συμβολισμός του τόπου είναι μοναδικός. Και η ομορφιά του απαράμιλλη. Το δεύτερο στοιχείο –και αυτό μπορεί να ακουστεί παράξενο– έχει να κάνει με το γεγονός ότι ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, το 2015. Θυμίζω ότι εκείνη ήταν μια δύσκολη περίοδος για τη χώρα, είχε προηγηθεί το δημοψήφισμα, ενώ η ελληνική κοινωνία βίωνε δύσκολες πολιτικές συνθήκες. Κι όμως, ίσως και χωρίς να το συνειδητοποιούμε εντελώς, το Φόρουμ απάντησε σε μια διπλή ανάγκη της τότε συγκυρίας. Από τη μια μεριά, έδωσε την ευκαιρία σε ανθρώπους από το εξωτερικό που ήθελαν να καταλάβουν τι γίνεται στην Ελλάδα να συναντηθούν με Έλληνες και αποκτήσουν μια εμπειρία από πρώτο χέρι για τις δυνατότητες της χώρας και της οικονομίας της. Από την άλλη μεριά, πρόσφερε έναν χώρο ανοιχτού διαλόγου και αντιπαράθεσης για το μέλλον της χώρας και της ευρύτερης περιοχής. Έτσι, μετά από τις δύο πρώτες χρονιές, η συμμετοχή στο Φόρουμ εκτοξεύτηκε κυριολεκτικά!

– Πόσο σας εξέλιξε αλλά και σας άλλαξε ως επαγγελματία και ως άνθρωπο το Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών;

Ως άνθρωπο καθόλου! Ζω με τις χαρές της οικογένειάς μου, με την αγάπη μου στα βιβλία και τη μουσική, και στις αξεπέραστες ομορφιές του Πηλίου, όπου καταφέραμε να έχουμε ένα σπίτι.

Ως επαγγελματία, όμως, πολύ. Ταξιδεύω υπερβολικά χτίζοντας διεθνείς επαφές, όχι μόνο για το Φόρουμ στους Δελφούς κάθε Απρίλιο, αλλά και για τα συνέδριά μας στο εξωτερικό, που διαρκώς αυξάνονται κάθε χρόνο, συμμετέχοντας επίσης και σε όλες τις μεγάλες συναντήσεις στο εξωτερικό, όπως η Διεθνής Διάσκεψη του Μονάχου, το Δημόσιο Φόρουμ του ΝΑΤΟ, το μεγάλο συνέδριο Raisina Dialogues στο Νέο Δελχί, το Φόρουμ της Ντόχα, το Φόρουμ του Μπακού και σε άλλα 15-20 μεγάλα από όλο τον κόσμο, που μας κάνουν την τιμή να μας προσκαλούν, αναγνωρίζοντάς μας ως τη μεγάλη διεθνή συνάντηση-φόρουμ στην Ελλάδα.

– Ποιες είναι οι ανάγκες που δημιουργούν τις μεγάλες τομές στα συνέδρια; Τομές που τα αλλάζουν και τα οδηγούν μπροστά.

Άριστο περιεχόμενο, που συνθέτει σκέψεις Ελλήνων πολιτικών, διανοητών και επιχειρηματιών με την παγκόσμια σκέψη – έτσι μπορεί να παρακολουθεί τις μεγάλες διεθνείς εξελίξεις και να προσφέρει τροφή για σκέψη και δράση.

Η φυσική παρουσία είναι εν τέλει αναντικατάστατη. Είναι εκείνη που δημιουργεί αναμνήσεις, προσδοκίες και προσμονές ανάμεσα στους ανθρώπους. Η εμπειρία του να συναντάς ή να ακούς κάποιον να μιλάει σε έναν φυσικό χώρο είναι εντελώς διαφορετική από το να κάνεις τα ίδια πράγματα σε έναν ψηφιακό χώρο

– Τι ζητά σήμερα το κοινό, οι ομιλητές και οι φορείς από ένα συνέδριο;

Θεωρώ πως η ερώτηση αυτή απαντάται από τα προηγούμενα. Αλλά υπάρχει και ένα ακόμα ουσιαστικό στοιχείο που προσφέρει το Φόρουμ των Δελφών στην πόλη των Δελφών: εκείνο της δυνατότητας επικοινωνίας και επαφών μεταξύ των ομιλητών και των συνέδρων. Τα συνέδρια μέσα στα πόλεις δεν δίνουν αυτή τη δυνατότητα, μιας και ο χρόνος παραμονής των ομιλητών και των συνέδρων είναι πολύ μικρός. Στους Δελφούς όσοι έρχονται μένουν πολλές ώρες ή και ημέρες.

– Ζούμε σε μια εποχή υπερσυνδεσιμότητας και ψηφιακών μέσων. Τι προσφέρει η φυσική παρουσία σε ένα συνέδριο;

Κατά τη γνώμη μου, η φυσική παρουσία είναι εν τέλει αναντικατάστατη. Είναι εκείνη που δημιουργεί αναμνήσεις, προσδοκίες και προσμονές ανάμεσα στους ανθρώπους. Η εμπειρία του να συναντάς ή να ακούς κάποιον να μιλάει σε έναν φυσικό χώρο είναι εντελώς διαφορετική από το να κάνεις τα ίδια πράγματα σε έναν ψηφιακό χώρο. Εξάλλου, ένα από τα θεμελιώδη συστατικά της επιτυχίας του Delphi Economic Forum είναι η δυνατότητα δικτύωσης που προσφέρει – η δυνατότητα να γνωρίσεις και να μιλήσεις σε πρωτοπόρους ειδήμονες από κάθε πεδίο του επιστητού, επιχειρηματίες, ακαδημαϊκούς, από την Ελλάδα και το εξωτερικό, ακριβώς διότι όλοι αυτοί βρίσκονται μαζί στον ίδιο χώρο. Αυτό δεν μπορεί να γίνει ψηφιακά… Τα ψηφιακά μέσα προσφέρουν πράγματι μοναδικές δυνατότητες – και στους διοργανωτές συνεδρίων. Μια από τις σημαντικές στιγμές του Delphi Economic Forum, για παράδειγμα, ήταν η διαδικτυακή συνομιλία που είχε ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, με τον δημοσιογράφο του CNN, Fred Pleitgen, η οποία στη συνέχεια έκανε τον γύρο του κόσμου. Αλλά, να το πω ξανά, η φυσική παρουσία είναι εκείνη που δημιουργεί την πραγματική εμπειρία, γιατί είναι η βάση της δημιουργίας δεσμών. Με τους ανθρώπους. Και, φυσικά, με τον τόπο.

– Ποιες πρακτικές σήμερα θεωρούνται αναγκαίες, αλλά πιστεύετε πως θα δεν θα υπάρχουν το 2040;

Η τεχνολογία προχωράει με καταπληκτικούς ρυθμούς. Δεν μπορώ να εκτιμήσω πώς θα είναι τα συνέδρια του 2040 – πιστεύω όμως πως η εκ του σύνεγγυς επικοινωνία των συνέδρων θα είναι πάντα η πιο ουσιαστική.

– Τι νέο θεωρείτε πως θα κυριαρχήσει, είτε τεχνολογικά είτε φιλοσοφικά, στη δομή ενός συνεδρίου;

Η ανάπτυξη της τεχνολογίας θα μας διευκολύνει, αν και ήδη το κάνει, σε μια σειρά από πεδία. Εκείνο, όμως, που θα παίξει καθοριστικό ρόλο είναι κατά τη γνώμη μου το γενικότερο κλίμα. Ζούμε σε μια εποχή σεισμικών μετασχηματισμών. Όλη η αρχιτεκτονική του διεθνούς συστήματος, όπως αυτό διαμορφώθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, φαίνεται να αλλάζει. Η τεχνητή νοημοσύνη δημιουργεί πρωτοφανείς δυνατότητες αλλά και πρωτοφανείς κινδύνους. Η κλιματική αλλαγή τείνει όλο και περισσότερο να μετατραπεί σε κλιματική κρίση. Ο πολιτικός κατακερματισμός απειλεί πια την ίδια την Ευρώπη και το μέλλον της. Ως γνωστόν, οι μεγάλες αλλαγές φέρνουν και μεγάλες αντιπαραθέσεις. Γι’ αυτό και σε τέτοιες περιόδους μετάβασης, ο διάλογος είναι πιο αναγκαίος από ποτέ για την εξεύρεση νέων δρόμων, νέων ισορροπιών και κοινών τόπων. Και πιστεύω ότι τα συνέδρια έχουν έναν ουσιαστικό ρόλο να παίξουν προς αυτήν την κατεύθυνση στο μέλλον.

– Φανταστείτε ότι είμαστε στο 2040. Πώς θα μοιάζει ένα μεγάλο διεθνές φόρουμ; Θα εξακολουθεί να υπάρχει σκηνή και ακροατήριο ή θα έχουμε κάτι εντελώς διαφορετικό;

Νομίζω πως ναι. Η ανάγκη του ανθρώπου να είναι μέρος μιας κοινότητας διαλόγου και προβληματισμού δεν θα εκλείψει. Είμαστε διερευνητικά και διαλογικά όντα. Και, όπως είπα και παραπάνω, ο καλύτερος τρόπος για να γίνει αυτό είναι η φυσική παρουσία και συνάντηση με τον άλλον, σε έναν τόπο που νοημοτοδοτείται ξανά και ξανά από την ίδια τη γονιμότητα της συζήτησης, παράγοντας κάτι που την υπερβαίνει: μια, μικρή έστω, δημόσια σφαίρα, έναν χώρο αλλοεμφάνισης και συγχρονισμού της δράσης. Θα δούμε πολλά πράγματα μέχρι το 2040, άλλα ωραία και άλλα άσχημα. Η ανάγκη, όμως, ύπαρξης τόπων συνάντησης και διερώτησης δεν θα εκλείψει.

-Θα μπορέσουν να έχουν θέση στα συνέδρια ως ομιλητές απλοί άνθρωποι; Άνθρωποι που δεν είναι διευθυντές ή στελέχη, αλλά έχουν μια ιστορία να μας διηγηθούν.

Όλα έχουν την ομορφιά τους. Και την αξία τους. Πιστεύω πως ναι.

– Τα συνέδρια πάντοτε υπηρετούσαν τη διάδοση ιδεών και του γόνιμου διαλόγου. Πώς αλλάζει η έννοια της ιδέας σε μια εποχή υπερπληροφόρησης; Υπάρχει ακόμα χώρος για εκπλήξεις ή για ιδέες που συγκινούν;

Οι ιδέες ήταν εκείνες που πάντοτε κινούσαν την ιστορία και κινητοποιούσαν τους ανθρώπους. Και δεν το λέω αυτό με κάποιο είδος ρομαντισμού, αλλά με αληθινό πραγματισμό. Αν κοιτάξει κανείς την πορεία μας ως είδος, όλες οι μεγάλες μας τομές έγιναν διότι πιστέψαμε σε μια σειρά από άυλες έννοιες και αξίες: την ελευθερία, την αυτονομία, την πρόοδο, την ευημερία… Πράγματι ζούμε σε μια περίεργη εποχή, στην οποία ο όγκος και η ταχύτητα της πληροφορίας υπερβαίνει τη δυνατότητά μας να την επεξεργαστούμε. Σε μια εποχή που ο δημόσιος διάλογος συρρικνώνεται και απειλείται από την κυριαρχία του επιφανειακού και του εύκολου. Που η βία και η πυγμή τείνει να κανονικοποιηθεί σε business as usual. Που το συμφέρον καταφάσκεται πλέον απροκάλυπτα. Νομίζω ότι ακριβώς για όλους αυτούς τους λόγους, η σημασία των ιδεών, και άρα του γόνιμου διαλόγου, δεν φθίνει, αλλά αυξάνει.

– Πώς ορίζετε εσείς την έννοια του αυθεντικού;

Αυθεντικός είναι αυτός που δεν προσποιείται ότι είναι κάτι άλλο. Που δεν άγεται και φέρεται από τις εκάστοτε τάσεις των καιρών, αλλά πατάει σε γερές και βαθιές ρίζες, ώστε να μπορεί να διακρίνει την αξία από τον συρμό, την ουσία από τις εντυπώσεις. Για να είμαι ξεκάθαρος, αυτό δεν είναι μια εύκολη υπόθεση. Είναι μια πρόκληση ζωής, τόσο της επαγγελματικής όσο και της προσωπικής. Σε ό,τι μας αφορά στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, προσπαθούμε να παραμείνουμε όσο πιο πιστοί μπορούμε στο αρχικό μας πρόταγμα, στην ιδέα που μας έκανε να το δημιουργήσουμε: τη δημιουργία ενός τόπου όπου άνθρωποι από διαφορετικές αφετηρίες, με διαφορετικές ιδεολογίες ή παραστάσεις, θα μπορούν να συζητούν ελεύθερα, να καταθέτουν τις ιδέες τους, και -γιατί όχι- να συμφωνούν σε ορισμένες κοινές παραμέτρους δράσης για την πρόοδο της χώρας και της ευρύτερης γειτονιάς μας στην Ανατολική Μεσόγειο και την Ευρώπη.

– Αν βάλουμε σήμερα ένα προσωπικό μήνυμα σε μια χρονοκάψουλα ώστε να ανοιχτεί το 2040, τι θα θέλατε να πείτε στον Συμεών μετά από 15 χρόνια;

Εύχομαι η δράση σου και ο κόπος όλων αυτών των ετών να βοήθησε κάπου την Ελλάδα μας.