«Υπάρχει μεγάλη διαφορά του σωστού και του σοφού. Οι διαχειριστές θα κάνουν το σωστό, οι ηγέτες θα κάνουν το σοφό»

Συνάντησα τον thought igniter & fixer, Δημήτρη Μιχόπουλο, στον ιδιαίτερης αισθητικής χώρο του CEO Clubs Greece, στη Μαρίνα Αλίμου. Η συζήτησή μας αφορούσε την ηγεσία το 2040. Ο λόγος του καταιγιστικός. Ο ίδιος χειμαρρώδης. «Η εποχή των “αλάθητων” CEOs τελειώνει», λέει ο Δ. Μιχόπουλος. «Η έννοια της εξουσίας δεν θα μεταβληθεί, θα μεταβληθεί όμως η αξία της εξουσίας. Η εξουσία δεν θα είναι το χρήμα», συμπληρώνει.

Μας χωρίζουν 15 ολόκληρα χρόνια για να δούμε πόσα από αυτά που είπαμε σήμερα θα γίνουν πράξη. Ο κύριος Μιχόπουλος μάς μεταφέρει έναν κόσμο που έρχεται με ορμή. Μια εποχή όπου οι άνθρωποι θα χρειαστούν να βρουν την αλήθεια τους μέσα από μια τεχνολογική καταιγίδα που θα ξεγυμνώσει τα πάντα. Η συνομιλία μας είναι σαν να ανοίγεις μια πόρτα προς το αύριο.

Ας τη διαβούμε.

– Κύριε Μιχόπουλε, σας ευχαριστούμε για τη συμμετοχή σας στο επετειακό αφιέρωμα του Newsbeast με αφορμή τα 15 χρόνια ανελλιπούς παρουσίας στον χώρο των Μέσων Ενημέρωσης.

Ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση και για την πρόκληση για ένα θέμα το οποίο είναι πραγματικά ενδιαφέρον και πολύ μπροστά για να το συζητήσουμε σήμερα.

– Αν σκεφτούμε τον ρόλο ενός CEO στο σήμερα και μεταφερθούμε στο 2040, ποια είναι η σημαντικότερη, η μεγαλύτερη διαφορά που βλέπετε να υπάρχει;

Πρώτα απ’ όλα πρέπει να πούμε ότι η εποχή που ζούμε δεν θα έχει καμία σχέση με την εποχή μετά από 15 χρόνια. Θα είναι μια εποχή που ο CEO δεν θα κυβερνά όπως κάνει σήμερα. Θα πρέπει να κρατήσει τον άνθρωπο ζωντανό μέσα στην καταιγίδα της τεχνολογίας. Θα περάσουμε μέσα από μια εποχή που θα λέγεται δυστοπική. Όχι γιατί η τεχνολογία θα μας τιμωρήσει, αλλά γιατί θα μας ξεγυμνώσει. Θα είναι δυστοπική, γιατί μέσα από όλη αυτή τη διαδικασία θα ξανασυζητήσουμε από την αρχή, εκ θεμελίων δηλαδή, την έννοια της ανθρωπιάς, της ισότητας, της λογοδοσίας, του ρεαλισμού, της καινοτομίας, της ηγεσίας της ίδιας. Και η νέα ηγεσία θα χτιστεί όχι πάνω στη δύναμη, αλλά στην αλήθεια. Κι, όμως, η αλήθεια δεν θα είναι ποτέ εύκολη, θα κοστίζει πάντα κάτι σε εκείνον που την υπερασπίζεται. Οπότε θα υπάρξει μια εποχή με προκλήσεις, αναταραχές για να ξαναβρεθούμε πάλι σε μια καινούρια κατάσταση και γι’ αυτό λέω ότι μετά από 15 χρόνια θα ζούμε σε μια τελείως διαφορετική εποχή.

– Πώς πιστεύετε ότι αυτά τα 15 χρόνια -ένα διάστημα που είναι και κοντινό και μακρινό συγχρόνως- θα αναδιαμορφώσουν την έννοια της ηγεσίας;

Ο ηγέτης του 2040 δεν θα είναι ένας ηγέτης που θα έχει εξουσία. Δεν θα είναι αυτός ο οποίος θα λέει τι πρέπει να γίνει. Θα είναι αυτός ο οποίος θα πρέπει να θεραπεύει τον κόσμο. Ο κόσμος θα έχει ανάγκη από θεραπεία αφού, όπως σας είπα, θα περάσουμε από ένα δυστοπικό περιβάλλον. Άρα, ο ηγέτης εκείνος δεν θα έχει τα χαρακτηριστικά του σημερινού ηγέτη. Η γνώση θα είναι άφθονη και μέσα από την τεχνολογία και την τεχνητή νοημοσύνη, θα μας δίνει όλα τα σενάρια, όλα τα αποτελέσματα. Άρα, ο ηγέτης δεν θα είναι αυτός ο οποίος θα ακολουθεί τα μηχανήματα. Γιατί αυτοί που θα το κάνουν θα είναι οι πολλοί. Θα είναι εκείνος που θα κάθεται πίσω και θα μελετά μέσα από το ένστικτό του. Η δύναμη του ηγέτη δεν θα πηγάζει από το αξίωμα, αλλά από την εσωτερική του πειθαρχία. Σήμερα υπολογίζουν ότι στα επόμενα χρόνια το 70% των αποφάσεων των ηγετών θα το παίρνει η τεχνητή νοημοσύνη, δηλαδή θα ακολουθούν αυτό που θα τους έχει πει η τεχνητή νοημοσύνη. Όμως το άλλο 30% θα είναι αυτό που θα βελτιώνει την ανθρωπότητα. Άρα, ο ηγέτης θα είναι αυτός που θα πάρει το 30% και όχι το 70%. Το μέλλον δεν θα ανήκει στους ισχυρούς· θα ανήκει στους σοφούς που μπορούν να εμπνέουν. Η πραγματική ηγεσία του 2040 δεν θα είναι διαχείριση αποτελεσμάτων, αλλά θα είναι διαμόρφωση συνειδήσεων.

– Υπάρχει ηγεσία χωρίς εξουσία;

Η εξουσία χωρίς ευθύνη. Η εποχή των «αλάθητων» CEOs τελειώνει. Η εξουσία δεν θα είναι η παραδοσιακή εξουσία, γιατί θα είναι πάρα πολύ εύκολο να τη μελετήσουμε, να τη διαβάσουμε και να κρίνουμε αν είναι μια σκηνοθετημένη εξουσία, μια επίκτητη εξουσία ή μια πραγματική δύναμη που έρχεται από ένα πραγματικό αποτέλεσμα, με πραγματικά γεγονότα. Άρα, θέλω να πω ότι, ναι, η έννοια της εξουσίας δεν θα μεταβληθεί, θα μεταβληθεί όμως η αξία της εξουσίας. Η εξουσία δεν θα είναι το χρήμα. Σήμερα η εξουσία σημαίνει χρήμα, δηλαδή, ό,τι έχει να κάνει με αυτήν, με έναν άμεσο ή έμμεσο τρόπο συσχετίζεται με το χρήμα. Το χρήμα θα παραμείνει σημαντικό, αλλά δεν θα είναι σκοπός. Θα είναι αυτό το οποίο θα έρχεται μέσα από την εμπιστοσύνη που θα εμπνέει ο CEO ή ο ηγέτης, από την ακεραιότητα και κυρίως από την ανθρωπιά. Από την ενσυνείδηση και τη συνείδηση. Ο κόσμος του 2040 θα συγχωρεί το λάθος, αλλά όχι τη σκηνοθεσία.

– Ποιο στοιχείο της σημερινής ηγεσίας θεωρείτε ότι δεν πρόκειται να επιβιώσει σε 15 χρόνια από σήμερα;

Η εξουσία ή η ψεύτικη εξουσία. Είναι το fake κομμάτι. Σήμερα υπάρχουν πάρα πολλοί ηγέτες που αυτοαποκαλούνται ηγέτες ή αυτοπροβάλλονται ως ηγέτες ή σκηνοθετούν τον εαυτό τους ως ηγέτες, ενώ δεν έχουν την πραγματική ικανότητα. Τα πάντα θα μελετώνται σε κλάσματα δευτερόλεπτου. Τα τεχνολογικά εργαλεία που θα υπάρχουν θα κάνουν μια πολύ γρήγορη αξιολόγηση του κάθε ανθρώπου που θα αποκαλείται «ηγέτης». Θα μας λέει τα θετικά και τα αρνητικά του, ότι αυτό δεν έρχεται από trustful resource, αυτό δεν είναι έτσι. Άρα, δεν είναι ότι δεν θα υπάρξει η σκηνοθεσία. Θα είναι η σκηνοθεσία η οποία θα σε καταδικάζει, γιατί δεν θα είναι αυθεντική. Άρα το fake κομμάτι του σημερινού ηγέτη, του ηγέτη, δηλαδή, που θεωρεί ότι επειδή έχω τον τρόπο, δείχνω τις φωτογραφίες μου, παρουσιάζομαι, μιλάω, γνωρίζω, αλλά είμαι κενός ανθρωπιάς, κενός συνείδησης, κενός ενστίκτου, αυτό δεν θα συνεχίσει να υπάρχει.

– Να το πάμε και αντίστροφα όμως. Ποια πρακτική θεωρείτε ότι θα παραμείνει το 2040, σε 15 χρόνια, ακόμα και αν δεν εξελιχθεί;

Σίγουρα θα είναι αυτό το κομμάτι του χαρακτήρα του ηγέτη, ο οποίος δεν παίρνει αποφάσεις μόνο με τα νούμερα, μόνο με τα αποτελέσματα. Υπάρχουν και σήμερα ηγέτες, υπήρχαν και στο παρελθόν και θα συνεχίσουν να υπάρχουν ηγέτες, που, ενώ όλα θα λένε ότι θα πρέπει να πάμε προς μία κατεύθυνση, αυτοί θα την αρνούνται. Θα είναι αυτοί που θα λένε «όχι» στο αποτέλεσμα της τεχνητής νοημοσύνης, θα έχουν το θάρρος να το αμφισβητήσουν και θα έχουν το θάρρος να πουν ότι τα πράγματα θα τα οδηγήσουμε κάπου αλλού, γιατί είναι σωστότερα, σοφότερα, καλύτερα για την ανθρωπότητα, καλύτερα για το μέλλον. Αυτό θα συνεχίσει να υπάρχει.

– Υποθετικά τώρα το λέμε, ενδεχομένως να είναι μειοψηφία αυτοί οι ηγέτες που θα αμφισβητήσουν την τεχνητή νοημοσύνη. Πώς θα επιβιώσουν σε ένα περιβάλλον, όπου οι περισσότεροι θα στηρίζονται πάνω σε αυτό;

Ιστορικά πάντα οι πραγματικοί ηγέτες θα είναι λίγοι. Ήταν η μειοψηφία. Δεν μπορούμε να μιλάμε για πλειοψηφία ηγετών, γιατί προφανώς ανά τις εποχές οι περισσότεροι αυτοαποκαλούμενοι ηγέτες δεν είναι πραγματικοί ηγέτες. Άρα, προφανώς, θα υπάρχει μειοψηφία τέτοιων ηγετών, για αυτούς θέλουμε να μιλάμε. Οι υπόλοιποι δεν θα είναι ηγέτες, θα είναι ένα είδος ανδρείκελου, το οποίο θα ακολουθεί τι θα του λέει η τεχνητή νοημοσύνη, τα εργαλεία. Αυτοί δεν θα μπορούν να αποκαλεστούν ηγέτες και δεν θα μπορεί και ο κόσμος πια. Γιατί ο κόσμος μυείται, θα ξέρει, αφού την ίδια απόφαση που θα πάρεις θα την έχει δει και ο ίδιος στον δικό του ηλεκτρονικό υπολογιστή πριν. Άρα, δεν θα υπάρχουν οι αυτοαποκαλούμενοι ηγέτες. Πολλές φορές δείχνουν θεωρητικά αυτή την σκηνοθετημένη σοφία τους, γιατί χρησιμοποιούν επιχειρήματα και αποφάσεις οι οποίες δεν μπορώ να ξέρω αν είναι αυθεντικές ή μη αυθεντικές. Σε 10 – 15 χρόνια θα έχεις τα δεδομένα σου, την αγορά σου, τα στατιστικά σου και την απόφασή σου θα την έχει βγάλει ήδη η τεχνητή νοημοσύνη. Εγώ ως υπάλληλος, ως συνεργάτης, ως προμηθευτής θα την έχω εκεί. Άρα τι θα βλέπω; Ότι ακολουθείς ένα μοντέλο, ένα εργαλείο τεχνολογίας και αυτόματα χάνω την εμπιστοσύνη μου σε εσένα. Κάτι που δεν μπορεί να γίνει μέχρι σήμερα. Γιατί η ηγεσία του 2040 δεν θα είναι να ρωτάς το AI τι να κάνεις, αλλά να τολμάς να του λες όχι.

– Μήπως τελικά μιλάμε, κύριε Μιχόπουλε, για έναν ταλαντούχο εργαζόμενο ο οποίος μπορεί να παντρεύει, να διοικεί, να συντηρεί ανθρώπους, δίκτυα και συστήματα και όχι για έναν πραγματικό ηγέτη; Εδώ βλέπουμε κάποιον άνθρωπο ο οποίος θα διαχειρίζεται κάποια κανάλια, κάποια συγκοινωνούντα δοχεία.

Είναι δύο επίπεδα. Θα υπάρχουν αυτοί οι άνθρωποι οι οποίοι θα συντονίζουν -όχι την τεχνολογία, τα μηχανήματα, τα ρομπότ και τους ανθρώπους για να κάνουν καλά τη δουλειά τους-, αλλά θα συντονίζουν όλα αυτά μαζί για να συνεξελίσσονται. Γιατί αυτό που θα μας δείχνει η τεχνολογία είναι ότι ο ικανός άνθρωπος, ο ικανός συντονιστής θα μπορεί μέσα από αυτή τη διαδικασία να εξελίσσει όλα τα προηγούμενα. Και τον άνθρωπο και την τεχνολογία και τα ρομπότ και τα συστήματα. Όμως αυτός δεν θα είναι ο ηγέτης. Ο ηγέτης του 2040 θα είναι ένας guardian of meaning, ένας αρχιτέκτονας συνείδησης μέσα στα δίκτυα και στα δεδομένα. Ηγέτης θα είναι αυτός που θα μπορεί να διαλέξει αυτούς τους ανθρώπους, αυτούς οι οποίοι θα κάνουν αυτή τη δουλειά. Όχι να κάνουν τη δουλειά σωστά, αλλά να την κάνουν με εξέλιξη, με μέλλον. Όχι δηλαδή υπακοή. Η απόφαση δεν θα είναι αποτέλεσμα ανάλυσης, θα είναι αποτέλεσμα ενσυνείδησης. Η πραγματική ηγεσία δεν θα μετριέται από το πόσο υπακούς στα δεδομένα, αλλά από το πόσο αντέχεις να τα αμφισβητήσεις. Υπάρχει μεγάλη διαφορά του σωστού και του σοφού. Οι διαχειριστές θα κάνουν το σωστό, οι ηγέτες θα κάνουν το σοφό.

«Η τεχνολογία είναι αυτή η οποία θα ξεγυμνώσει το επιδερμικό και θα δώσει αξία στον πραγματικό άνθρωπο. Αυτό είμαι πεπεισμένος ότι θα είναι το κεντρικό μήνυμα που θα το βρούμε και τότε μπροστά μας»

– Άρα μου λέτε ότι η ανθρώπινη κρίση θα είναι ίσως ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα, προτερήματα του ηγέτη το 2040;

Σε έναν ωκεανό τεχνολογίας, η κρίση του ηγέτη θα είναι σημαντική, αλλά το σημαντικότερο θα είναι το πώς θα φτάνει στην κρίση του. Και εδώ αρχίζει το σημαντικό κομμάτι. Εδώ θα πάμε σε πιο αρχέγονες λογικές ηγετών, αυτό για μένα είναι το σημαντικό. Αν πάμε στην ιστορία, θα δούμε ηγέτες που όλοι μπορεί να αποδεχόμαστε, οι οποίοι δεν είχαν δεδομένα -ακόμα και με τα σημερινά δεδομένα, είχαν ελάχιστα δεδομένα- και έπαιρναν αποφάσεις, διοικούσαν, κυβερνούσαν, εξουσίαζαν και έμειναν στην ιστορία ως καταπληκτικοί ηγέτες. Αυτοί, όμως, που δεν είχαν τα δεδομένα, δεν είχαν την τεχνολογία. Πού βασίζονταν; Στην ικανότητά τους να εκπαιδεύουν το ένστικτό τους, να παίρνουν αποφάσεις με έναν τέτοιο τρόπο που θα ήταν για το καλό, οποιοδήποτε όριζαν οι ίδιοι ως καλό. Άρα, η διαδικασία που εκπαιδεύω το ένστικτό μου, ο τρόπος ο οποίος το ένστικτό μου το κάνω σοφία και αυτή η σοφία με οδηγεί στη συνείδηση και μετά στην κρίση, αυτό θα είναι το νόμισμα του ηγέτη. Με αυτό το νόμισμα θα πληρώνεται, γιατί έτσι θα δημιουργεί εμπιστοσύνη και αυτό το δημιουργεί μόνο ο άνθρωπος. Το μηχάνημα δεν θα σου δημιουργεί εμπιστοσύνη, αλλά commodity, θα είναι μια κοινότοπη απόφαση.

– Με ιντριγκάρει πάρα πολύ ο κόσμος που έχετε περιγράψει για τα επόμενα 15 χρόνια. Πόσο πιθανό είναι η κουβέντα που κάνουμε σήμερα -η οποία βασίζεται σε δεδομένα, δεν είναι από το μυαλό μας- να είναι παρωχημένη το 2040; Δηλαδή να μην ισχύει τίποτα από αυτά που λέμε.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι, αν τη βλέπαμε το 2040, θα τη λέγαμε αφελή. Γιατί το 2040 δεν θα αλλάξουν απλώς τα εργαλεία, θα αλλάξει ο άνθρωπος. Όμως, επειδή τα πράγματα εξελίσσονται με τέτοιο τρόπο που εδώ χρησιμοποιούμε την ανθρώπινη συνείδηση για να κάνουμε μια πρόβλεψη και όχι τι λέει η τεχνολογία, αυτό που θα είναι πάρα πολύ σημαντικό είναι ότι θα έχουμε δείξει ότι η τεχνολογία δεν είναι μοίρα. Η τεχνολογία δεν είναι κάτι κακό. Η τεχνολογία είναι αυτή η οποία θα ξεγυμνώσει το επιδερμικό και θα δώσει αξία στον πραγματικό άνθρωπο. Αυτό είμαι πεπεισμένος ότι θα είναι το κεντρικό μήνυμα που θα το βρούμε και τότε μπροστά μας.

– Ας πάμε λίγο στον κόσμο των επιχειρήσεων. Πώς φαντάζεστε τις επιχειρήσεις το 2040; Θα υπάρχουν γραφεία, φυσική παρουσία, ωράρια, ρόλοι;

Όχι. Η έννοια της επιχείρησης θα είναι ένας τελείως διαφορετικός κόσμος. Δεν θα έχουμε τη δομή των γραφείων που έχουμε σήμερα – σε καμία περίπτωση. Δεν θα χρειάζονται γραφεία. Αυτά που θα αποκαλούμε «γραφεία», στο δικό μου το μυαλό θα είναι ναοί εμπιστοσύνης, δηλαδή θα είναι τέτοιοι χώροι που πρώτα απ’ όλα θα είναι αρχιτεκτονικά, αισθητικά, έτσι φτιαγμένοι που να εμπνέουν την εμπιστοσύνη, τη δημιουργικότητα, την ενσυνείδηση και την ανθρωπιά. Θα είναι χώροι εξαιρετικά όμορφοι και θα θέλουμε να τους φωτογραφήσουμε, είμαι σίγουρος γι’ αυτό. Όταν θα βρίσκονται εκεί οι άνθρωποι, θα είναι για κάτι πάρα πολύ σημαντικό. Και γι’ αυτό τους λέω ναούς εμπιστοσύνης. Εκεί θα είναι συνάντηση με πελάτη; Θα χτίζω την εμπιστοσύνη με τον πελάτη. Θα είναι με την ομάδα μου; Εκεί θα χτίσω την εμπιστοσύνη με την ομάδα μου. Είναι με συνεργάτες; Εκεί θα μιλήσουμε ανθρώπινα και θα προσπαθήσουμε να βρούμε το win – win σενάριο μεταξύ μας. Άρα τα γραφεία δεν θα είναι αυτά που ξέρουμε σήμερα, θα είναι εξαιρετικά όμορφοι χώροι, τους οποίους ακόμα και σήμερα η τεχνητή νοημοσύνη δεν έχει καταφέρει να τους αποδώσει. Θα είναι αυτό που λέω «state of the art». Πολύ μικρότεροι, αλλά θα υπάρχουν. Γιατί το μέλλον θα είναι υβριδικό, αλλά η ηγεσία θα παραμένει ανθρώπινη.

– Πολύ ιδεατό δεν είναι αυτό που λέτε;

Δεν θα υπάρχει άλλος λόγος για να υπάρχει γραφείο.

– Παλαιότερα έλεγαν ότι το 2025 θα έχουμε ιπτάμενα αυτοκίνητα, δεν υπάρχουν αυτά όμως.

Το 2026 στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα θα μετακινούμαστε από το Αμπού Ντάμπι στο αεροδρόμιο του Ντουμπάι με ιπτάμενα ταξί. Άρα θα μου επιτρέψετε να σας πω ότι θα πετάμε. Μπορεί στην Ελλάδα λόγω υποδομών αυτά τα πράγματα να φτάσουν αργότερα, αλλά σήμερα σε πόλεις της Κίνας υπάρχουν τα ιπτάμενα. Αν σκεφτούμε ότι πριν από λίγο καιρό αυτό ήταν επιστημονική φαντασία, θεωρούμε ότι σε 15 χρόνια από τώρα δεν θα υπάρχουν ιπτάμενα αυτοκίνητα; Θα φανεί ακόμα και αφελές που κάνουμε την ερώτηση σήμερα. Στο μέλλον θα πουν «Καλά είναι δυνατό το 2025 να νομίζατε ότι δεν θα υπάρχουν ιπτάμενα αυτοκίνητα;». Θα γελάνε μαζί μας.

– Οι επιχειρήσεις θα είναι μόνο αριθμοί το 2040; Μόνο αν ο ισολογισμός είναι θετικός; Ποιος θα είναι ο ρόλος του κοινωνικού αποτυπώματος 15 χρόνια μετά; Πιο έντονος; Θα μειωθεί;

Θα κάνουμε μία σύνθεση λίγο με τα προηγούμενα. Εάν περάσουμε από αυτή τη δυστοπία που εγώ προβλέπω, θα έχει αλλάξει τελείως η λογική των ανθρώπων, γιατί θα έχουμε περάσει από πολλές αλλαγές. Αν ξαναβάλουμε τα θεμέλια του τι σημαίνει αλήθεια, ρεαλισμός, ισότητα, κοινωνική συνοχή, ελευθερία, δημιουργία, οικονομία, καταλαβαίνουμε ότι θα περάσουμε από μία εποχή που τα πράγματα θα έχουν αλλάξει. Θα πάμε σε μία καινούρια εποχή. Σε αυτή την καινούρια εποχή προφανώς θα υπάρχει έννοια του χρήματος, προφανώς θα υπάρχει έννοια των αποτελεσμάτων, αλλά στην πρώτη σελίδα του οικονομικού ισολογισμού η άποψή μου είναι ότι θα υπάρχει το return on impact. Δεν θα είναι ο τζίρος και τα κέρδη, αλλά το πόσες ζωές άλλαξε θετικά αυτή η επιχείρηση με τον τρόπο που λειτουργεί. Θα υπάρχουν τα νούμερα, αλλά το return on impact θα είναι το καινούριο return on investment. Κι όμως, δεν θα είναι όλοι έτοιμοι για αυτό. Θα υπάρξουν εταιρείες που θα συνεχίσουν να μετρούν μόνο το χρήμα. Αλλά το κοινό θα αλλάξει: θα τιμά εκείνους που δημιουργούν αξία, όχι απλώς πλούτο.

– Ο ρόλος της συνδημιουργίας σε όλο αυτό που αναλύετε, ποιος είναι; Παλαιότερα ήταν πιο κλειστές οι εταιρείες, δεν έκαναν εξωστρέφεια όσο συμβαίνει σήμερα. Τα επόμενα χρόνια οι συνέργειες θα είναι περισσότερες;

Εκ των πραγμάτων, γιατί ο άνθρωπος πια δεν θα έχει την ανάγκη να κάνει ένα task, δεν θα χρειάζεται. Θα καταργηθούν αυτές οι δουλειές. Όλες οι δουλειές που έχουν να κάνουν με το «μπαίνω σε ένα γραφείο και κάνω μια δουλειά, μια συγκεκριμένη δουλειά», θα αντικατασταθούν από την τεχνολογία. Άρα, πού θα χρειάζομαι τον άνθρωπο; Θα χρειάζομαι τον άνθρωπο για να πάρω το μέσα του – που έχει να κάνει με την ψυχή, την καρδιά, το μυαλό, το ένστικτο, την ενσυνείδησή του. Αυτός ο άνθρωπος θα θέλει να νιώθει ότι συνδημιουργεί σε κάτι που του ανήκει κιόλας. Δεν είναι τυχαίο ότι τα τελευταία χρόνια βλέπουμε μια μεγάλη αύξηση των startups. Και αυτό γιατί οι άνθρωποι οι οποίοι δεν μπορούν να βρουν ένα περιβάλλον συνδημιουργίας, φτιάχνουν το δικό τους. Άρα, οι επιχειρήσεις του μέλλοντος θα έχουν τη συνδημιουργία, θα έχουν όμως ταυτόχρονα και τη συνυπευθυνότητα, κάτι το οποίο λείπει σήμερα. Σήμερα ο εργαζόμενος ζητάει συνδημιουργία, αλλά δεν αναλαμβάνει τη συνυπευθυνότητα. Θα ζητάει συνδημιουργία και ταυτόχρονα θα υπάρχει και συνυπευθυνότητα, συνσχεδιασμός, συνευθύνη, άρα και συνανταμοιβή. Δεν θα πληρώνεσαι για την παρουσία σου στο γραφείο, γιατί με αυτήν την έννοια θα καταργηθεί, αλλά για τη συμβολή σου, τη συμβολή του Βίκτωρα στο αποτέλεσμα της εταιρείας, άρα δικαιούσαι γιατί συνδημιουργείς, συνσχεδιάζεις, συνστρατηγείς, άρα θα συνανταμειφθείς. Η νέα εξουσία θα είναι η ικανότητα να εμπνέεις αυτονομία.

– Συνεπώς, αλλάζει ο όρος και η δυναμική της εμπιστοσύνης ανάμεσα σε εργαζόμενο και εργοδότη.

Τεράστια διαφορά. Γιατί πρώτα απ’ όλα θα γυρίσουμε στον εργοδότη, θα γυρίσουμε στον ηγέτη. Το νόμισμα με το οποίο θα κρίνεται ο ηγέτης θα είναι η εμπιστοσύνη. Με αυτό θα κρίνεται. Άρα, αν δεν σε εμπιστεύομαι, δεν θα δουλεύω για εσένα. Γιατί δεν θα έχω εμπιστοσύνη να δουλέψω μαζί σου, να συνδημιουργήσω μαζί σου, να συνσχεδιάσω μαζί σου. Το ερώτημα θα γυρίσει πίσω στον αυτοαποκαλούμενο ηγέτη και θα κάνει μια κουβέντα με τον εαυτό του. Έχω εμπιστοσύνη στον εαυτό μου;

«O ηγέτης του 2040 δεν θα είναι αυτός ο οποίος θα ακολουθεί τα μηχανήματα, θα είναι εκείνος που θα μελετά μέσα από το ένστικτό του»

– Άρα, ο εργαζόμενος θα έχει συμμετοχή και στις αποφάσεις; Για το project, την εξέλιξη, το πώς θα μεγαλώσουμε, το πώς θα υλοποιήσουμε το request ενός πελάτη; Κάθεται δηλαδή στο τραπέζι ως ισότιμο μέλος από ό,τι καταλαβαίνω.

Δεν θα είναι ισότιμο μέλος, αλλά πάμε να αποκωδικοποιήσουμε αυτό που είπατε. Ένας μεγάλος όγκος των αποφάσεων που παίρνονται σήμερα από τις εταιρείες δεν θα υπάρχουν πια, γιατί θα τις δίνει πολύ εύκολα η τεχνητή νοημοσύνη – τα διάφορα εργαλεία και η τεχνολογία. Τι θα πρέπει να κάνει κάποιος όταν θα έρχονται οι πιθανές λύσεις, οι πιθανές αποφάσεις, ένα swot analysis, όταν θα πρέπει να αποφασίσεις αν θα πάρεις το σενάριο α, β ή γ; Έχεις δύο επιλογές, ανεξαρτήτου ρόλου και θέσης. Η τεχνητή νοημοσύνη θα σου λέει: «Εγώ πιστεύω ότι η καλύτερη απόφαση είναι η α». Εκεί θα έρθει κάποιος να διερωτηθεί κατά πόσο θα κάνω το α, το β ή το γ; Ή δεν θα κάνω τίποτα απ’ όλα αυτά; Αυτούς για τους οποίους λέμε ότι θα συνδημιουργούν, θα είναι αυτοί οι οποίοι διαβάζοντας το α, β, γ θα λένε ότι η καλύτερη απόφαση για την εταιρεία, για το μέλλον, για το πόσο συνεισφέρουμε, για το return on impact, είναι ή το γ ή κάποια άλλη λύση. Αυτός θα αρχίσει να γίνεται ένας ισότιμος παίκτης. Οι υπόλοιποι που απλά θα φέρνουν το α, το β και το γ και θα τους λέει η τεχνητή νοημοσύνη «είναι το α» και εκείνοι απλά θα συμφωνούν, θα είναι ανδρείκελα. Αυτό θα είναι το ψέμα. Αυτό θα δείτε ότι θα αυτοκαταργηθεί.

– Πολύ σημαντικό το σημείο που έχουμε φτάσει την κουβέντα. Αυτό το μοντέλο που μας έχετε αναλύσει μέχρι τώρα, κατά πόσο μπορεί να έχει εφαρμογές στην πολιτική; Γιατί άλλο οι επιχειρήσεις, άλλο η πολιτική. Άλλο ένας ηγέτης σε μια επιχείρηση, άλλο ένας ηγέτης σε ένα πολιτικό κόμμα.

Υπάρχει μεγαλύτερη δυσκολία στο κομμάτι της πολιτικής, γιατί η πολιτική έχει τελείως διαφορετικές λογικές. Οι πελάτες της πολιτικής είναι τελείως διαφορετικοί πελάτες από αυτούς των επιχειρήσεων. Αν μιλήσουμε για δημοκρατικά καθεστώτα που σημαίνει ότι πάμε σε ψηφοφορίες, ο πελάτης είναι ο ψηφοφόρος. Εδώ, ο πολιτικός ηγέτης θα πρέπει να αλλάξει πολύ πιο ριζικά, πιο δυναμικά, γιατί θα είναι πάρα πολύ εύκολο να κρίνεται από τη σκηνοθεσία που υπάρχει πίσω του. Θα μπορεί να κρίνεται πολύ εύκολα ότι, για παράδειγμα, η ομιλία που έκανε είναι μια ομιλία φτιαγμένη με συγκεκριμένο τρόπο, η απόφαση που έβγαλε θα είναι ήδη κρυμμένη από τα μοντέλα της τεχνητής νοημοσύνης. Και επειδή στην πολιτική υπάρχει και πολύ έντονο το κομμάτι του «εγώ», το κομμάτι της εξουσίας είναι πάρα πολύ σημαντικό, αυτό εδώ το κομμάτι θα χτυπηθεί από τον αντίπαλο.
Πριν φτάσουμε στον ψηφοφόρο, θα ξέρουμε πάρα πολύ καλά ότι αυτό που θα κάνει αύριο ο πολιτικός αντίπαλος α, θα είναι ήδη προδιαγεγραμμένο, αυτό που θα πει θα το ξέρουμε ήδη, θα τον έχει μελετήσει το μοντέλο. Ήδη γίνεται σήμερα με μεγάλη επιτυχία. Και γι’ αυτό όταν βλέπουμε έναν πολιτικό ηγέτη σήμερα παγκοσμίου επιπέδου και λέμε «μα τι έκανε, τι είπε;», «ήταν απρόβλεπτος», «δεν το σκέφτηκε;», «είναι παρορμητικός;» και νομίζει ο κόσμος ότι αυτός ο άνθρωπος απλά ξύπνησε το πρωί και είπε «Αντί να πω α θα πω γ». Δεν είναι έτσι. Είναι μοντέλα εξειδικευμένα που δουλεύουν πάνω στο προφίλ ενός ηγέτη, ο οποίος έχει μια συγκεκριμένη στρατηγική και προφανώς ο αντίπαλος ηγέτης στην ίδια χώρα ή σε άλλες χώρες μελετάει αυτή τη συμπεριφορά και γι’ αυτό έχουμε αυτό που λέμε abnormal συμπεριφορές σήμερα, γιατί δεν τις κατανοούμε εμείς. Τις κατανοούν όμως τα μηχανήματα και για να μην τις κατανοήσει ο αντίπαλος πρέπει να τις ανατρέψω.

– Το παιχνίδι αλλάζει.

Τελείως.

– Ιδεολογίες θα υπάρχουν ή πλέον ο πολίτης θα ψηφίζει το πρόσωπο, την προσωπικότητα, ασχέτως αν θα έχει τον μανδύα της δεξιάς, του κέντρου ή της αριστεράς;

Αυτή είναι μια πολύ γενική ερώτηση και νομίζω ότι ανάλογα τους πολιτισμούς θα διαφοροποιείται. Αλλιώς είναι ένας πολιτισμός που βρίσκεται σε υποανάπτυκτη χώρα, αλλιώς θα παίρνονται οι αποφάσεις σε μια ήπειρο όπως είναι η Αφρική, αλλιώς θα παίρνονται οι αποφάσεις στις ΗΠΑ και αλλιώς στην Ευρώπη. Η αξιολόγηση του ηγέτη όμως θα είναι προσωποκεντρική. Δεν θα είναι ιδεολογική. Το ιδεολογικό πρόσημο θα αρχίσει να καταλύει, γιατί ο κόσμος θα καταλαβαίνει ότι η ιδεολογία δεν θα έχει εφαρμογή, θα είναι η πρόφαση. Άρα το πρόσωπο θα κρίνουμε. Και θα το κρίνουμε καθημερινά. Λέμε σήμερα και έλεγαν και οι παλαιότεροι ότι κάνεις χρόνια να χτίσεις την εμπιστοσύνη και κάνεις μία κίνηση και ραγίζεις το ποτήρι. Φανταστείτε μετά τι θα γίνει. Όχι απλά η κίνηση. Η τεχνολογία θα αξιολογεί μία ματιά σου, το body language σου και αυτόματα θα έχουμε το αποτέλεσμα και ο ηγέτης θα κρίνεται στιγμιαία. Άρα, ποιος θα είναι ο ηγέτης ο οποίος ακόμα και σε έναν πολιτικό κόσμο θα κερδίζει; Εκείνος που θα είναι αυθεντικός. Με τα καλά του και με τα κακά του. Αλλά θα ξέρει ότι οι αποφάσεις του βασίζονται στην ακεραιότητα, την ενσυνείδηση, το ένστικτο, τη σοφία και όχι σε άλλους λόγους. Μπορεί να συζητάμε «μα υπάρχουν συμφέροντα», αλλά αλλιώς είναι να το έχεις πρώτο πλάνο και να λες «να τα συμφέροντα» και τον λόγο που ο ηγέτης είπε αυτό. Τεράστια διαφορά.

– Πριν κλείσουμε θα ήθελα να σας ρωτήσω το εξής. Αν είχατε τη δυνατότητα να βάλετε σε μία χρονοκάψουλα ένα μήνυμα το οποίο θα το ανοίγατε μετά από 15 χρόνια το 2040, τι θα λέγατε στον Δημήτρη;

Θα έλεγα να βάλουμε αυτή τη συνέντευξη στη χρονοκάψουλα. Όταν την ανοίγαμε το 2040, δεν θα είχε για εμένα στόχευση να δούμε κατά πόσο πέσαμε μέσα ή πέσαμε έξω. Γιατί για εμένα αυτό που κάνουμε σήμερα είναι μια κατάθεση συνείδησης. Είναι αυτό που μπορώ να δω με τη δική μου εμπειρία για το πού θα πάνε τα πράγματα. Θεωρώ ότι η εποχή που έρχεται είναι μια πολύ καλή εποχή. Γιατί είναι μια πολύ καλή εποχή; Γιατί είναι μια εποχή που ο άνθρωπος, ο πραγματικός άνθρωπος, η πραγματική ικανότητα, η πραγματική σοφία και η πραγματική ευφυΐα θα αναδειχθεί – κάτι που τα προηγούμενα χρόνια είδαμε να μην τιμάται. Προφανώς υπάρχουν και εξαιρέσεις. Είδαμε άλλα χαρακτηριστικά του ανθρώπου να δείχνουν την επιτυχία και όχι η πραγματικότητα. Θα ήθελα οι άνθρωποι του 2040 να καταλάβουν ότι το 2025 υπήρξαν ακόμη ηγέτες που πίστευαν πως η τεχνολογία δεν είναι μοίρα, αλλά εργαλείο συνείδησης. Οι ηγέτες του 2040 δεν θα κυβερνούν τον κόσμο αλλά θα τον θεραπεύουν.

Άρα, εμένα το μήνυμά μου είναι να δούμε την πραγματικότητα και να δούμε τελικά αν όλα αυτά τα στοιχεία μπόρεσαν να μας περάσουν μέσα από τη δυστοπία και να μας οδηγήσουν στην επόμενη ημέρα. Κατά την άποψή μου η επόμενη ημέρα είναι πολύ θετική, δεν βλέπω αυτή την κινδυνολογία, τον φόβο, σε καμία περίπτωση. Αυτή η κουβέντα που κάνουμε μαζί ίσως χαρακτηριστεί ότι είναι μια ρομαντική, ανθρωποκεντρική κουβέντα, υπερβολικά αισιόδοξη και ότι δεν βασίζεται σε νούμερα, στην ψυχρότητα των αποτελεσμάτων. Θα ήθελα να πω, όμως, ότι η παγκοσμιότητα δεν εξελίχθηκε από τους κυνικούς, αλλά από ανθρώπους που έχουν βάθος στη σοφία τους, θάρρος με την τρέλα τους, που έχουν μια διορατική ευφυΐα. Αυτούς που αποκαλώ «genius and crazy» και υπήρχαν πάντα σε όλο τον κόσμο. Γιατί αυτοί είναι που δεν ακολούθησαν ποτέ τη νόρμα. Είναι αυτοί που είπαν ότι όλοι θα λέτε ότι πρέπει να πάμε εκεί, αλλά θα πάμε αλλού. Δεν είδαν ποτέ κάποια απόσταση μεταξύ του πιθανού και του απίθανου, του ονείρου και του ορίου, της τέχνης και της επιστήμης. Δεν βρήκαν ποτέ απόσταση μεταξύ της επιτυχίας και του καλού. Της ευημερίας και του πλούτου. Θα είμαστε μαζί το 2040 να ανοίξουμε τη χρονοκάψουλα.

• Ευχαριστούμε το CEO Clubs Greece για τη φιλοξενία