Ύστερα από 736 ημέρες αιματηρών συγκρούσεων, ο ήχος των εκρήξεων στη Γάζα δίνει τη θέση του – έστω και προσωρινά – στη σιωπή, στην κατάπαυση του πυρός. Οι εικόνες χιλιάδων Ισραηλινών που ξεχύθηκαν στους δρόμους του Τελ Αβίβ και της Ιερουσαλήμ το βράδυ του Σαββάτου για να γιορτάσουν την πολυαναμενόμενη απελευθέρωση ομήρων αποτύπωσαν μια βαθιά ανακούφιση, αλλά και ένα ερώτημα που πλανάται παντού: Γιατί χρειάστηκε τόσος καιρός;
Σύμφωνα με την ανάλυση των New York Times, η συμφωνία ειρήνευσης μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς δεν είναι προϊόν μόνο στρατιωτικής ή διπλωματικής εξάντλησης· είναι το αποτέλεσμα μιας αλυσίδας πολιτικών υπολογισμών, ηγετικών μεταβολών και διεθνών πιέσεων που ωρίμασαν μόλις τώρα. Πολλοί αναρωτιούνται εάν θα μπορούσαν να είχαν σωθεί περισσότεροι άνθρωποι – όμηροι και Παλαιστίνιοι πολίτες – αν η συμφωνία είχε επιτευχθεί νωρίτερα. Η λογική λέει πως ναι.
Στις πλατείες του Τελ Αβίβ, η ομιλία του Αμερικανού απεσταλμένου, Στιβ Γουίτκοφ, διακόπηκε από έντονες αποδοκιμασίες, όταν ανέφερε το όνομα του πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου. Ο Γουίτκοφ προσπάθησε να υπερασπιστεί τον Ισραηλινό ηγέτη, λέγοντας ότι «είδε από κοντά την προσπάθειά του για ένα ασφαλέστερο μέλλον του εβραϊκού λαού», όμως το πλήθος δεν φάνηκε πρόθυμο να δεχθεί δικαιολογίες.
Η ιστορία θα είναι αυτή που θα αποφανθεί για το εάν ο πόλεμος θα μπορούσε να είχε λήξει νωρίτερα – ίσως από τη στιγμή που το Ισραήλ εξόντωσε τον ηγέτη της Χαμάς και αρχιτέκτονα της επίθεσης της 7ης Οκτωβρίου 2023, Γιάχια Σινουάρ. Τότε πολλοί πίστεψαν ότι το τέλος πλησίαζε. Ωστόσο, κάθε προσπάθεια για εκεχειρία ναυάγησε, ακόμα και όταν η κυβέρνηση Μπάιντεν προώθησε σχέδιο διαρκούς κατάπαυσης του πυρός, το οποίο κατέρρευσε λίγο πριν παραδώσει την εξουσία στον Ντόναλντ Τραμπ.
Σύμφωνα με τον πρώην ΥΠΕΞ των ΗΠΑ, Άντονι Μπλίνκεν, η σημερινή συγκυρία δεν θυμίζει σε τίποτα εκείνη του 2023. «Η Χαμάς έχει υποστεί στρατιωτική ήττα, είναι διπλωματικά απομονωμένη και έχει χάσει την υποστήριξη τόσο των χορηγών της όσο και μεγάλου μέρους του πληθυσμού της Γάζας», σημειώνει. Το Ισραήλ, αν και κατέβαλε βαρύ τίμημα σε ανθρώπινες απώλειες και διεθνή κριτική, πέτυχε τους περισσότερους στρατιωτικούς του στόχους.
Οι πρώτες ευκαιρίες χάθηκαν νωρίς. Τον Οκτώβριο του 2023, κατά την επίσκεψη του τότε προέδρου Μπάιντεν στο Ισραήλ, υπήρχε παράθυρο συνεννόησης για την απελευθέρωση ομήρων. Όμως η Χαμάς ζητούσε πλήρη απόσυρση των ισραηλινών δυνάμεων από τη Ράφα, αρνούμενη να αφοπλιστεί. Από την άλλη, ο Νετανιάχου δεν δέχθηκε να συζητήσει όρους λήξης του πολέμου, όπως υπενθυμίζει ο πρώην επικεφαλής της ισραηλινής αντικατασκοπείας Αμός Γιαντλίν.
Οι τελευταίες εβδομάδες άλλαξαν ριζικά τα δεδομένα. Όπως αναφέρει το άρθρο του Ντέιβιντ Σάνγκερ στους New York Times, ο θάνατος του Σινουάρ δημιούργησε κενό εξουσίας στη Χαμάς, ενώ η ισραηλινή στρατιωτική πίεση εντάθηκε, καθώς τα πολεμοφόδια της οργάνωσης εξαντλούνταν. Παράλληλα, ο πόλεμος των 12 ημερών μεταξύ Ισραήλ και Ιράν αποτέλεσε καθοριστική καμπή, καθώς η Τεχεράνη —παραδοσιακός υποστηρικτής της Χαμάς— αποδυναμώθηκε και διέκοψε τη χρηματοδότηση προς τη Γάζα. «Η Χαμάς συνειδητοποίησε ότι έχασε τον βασικό της προστάτη», υπογράμμισε ο Μπρετ ΜακΓκερκ, επικεφαλής των αμερικανικών διαπραγματεύσεων. Από παλαιστινιακής πλευράς, όπως επισημαίνει ο πολιτικός αναλυτής Μιχμαΐρ Αμπουσάντα, η Χαμάς πίστευε αρχικά ότι η διατήρηση ομήρων θα λειτουργούσε ως ασπίδα αποτροπής απέναντι στην ισραηλινή κυβέρνηση. «Τελικά, αυτό αποδείχθηκε στρατηγικό λάθος», τονίζει.
Έναν καθοριστικό ρόλο στην τελική έκβαση έπαιξε και ο Αμερικανός πρόεδρος, Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος ακολουθεί μια αντισυμβατική προσέγγιση στη διπλωματία, προτιμώντας τις «συμφωνίες τύπου real estate» — γενικά σχέδια με τις λεπτομέρειες να ανατίθενται στους τεχνοκράτες. Ο αντιπρόεδρός του Τζέι Ντι Βανς δήλωσε πρόσφατα ότι αυτή η «αντισυμβατική διπλωματία» θα αποτελέσει πρότυπο της εξωτερικής πολιτικής Τραμπ στο μέλλον, προκαλώντας ήδη έντονες επικρίσεις.
Για τον Νετανιάχου, πάντως, η αλλαγή στον Λευκό Οίκο αποδείχθηκε σωτήρια. Ο Ισραηλινός ηγέτης έχει φιλοξενηθεί τέσσερις φορές από τον Τραμπ, ο οποίος δεν έκρυψε τη συμπάθειά του, ζητώντας ακόμη και την παύση των δικαστικών διώξεων για υποθέσεις διαφθοράς εναντίον του. Παράλληλα, ο Αμερικανός πρόεδρος έχει αντιταχθεί ανοιχτά σε κάθε κάλεσμα για τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους, δίνοντας στον Νετανιάχου πολιτικό χώρο που δεν είχε επί Μπάιντεν. Σήμερα, η κατάπαυση του πυρός στη Γάζα γεννά ελπίδες, αλλά και πολλά αναπάντητα ερωτήματα. Θα αποδειχθεί μόνιμη ή απλώς μια ανάπαυλα πριν από τον επόμενο γύρο; Όπως δείχνει η ιστορία, στη Μέση Ανατολή οι συμφωνίες ειρήνης δεν κρίνονται την ημέρα που υπογράφονται, αλλά από το κατά πόσο οι λαοί που τις βιώνουν μπορούν – και θέλουν – να τις στηρίξουν.
