Ένα βράδυ στο Ντακάρ, την πρωτεύουσα της Σενεγάλης, ο ιμάμης Ιμπραχίμα Ντιανέ εξηγούσε σε μια ομάδα ανδρών γιατί πρέπει να συμμετέχουν περισσότερο στις δουλειές του σπιτιού.

«Ο ίδιος ο Προφήτης λέει ότι ένας άνδρας που δεν στηρίζει τη γυναίκα και τα παιδιά του δεν είναι καλός Μουσουλμάνος», είπε ο 53χρονος, περιγράφοντας πώς κάνει μπάνιο το μωρό του και βοηθά τη σύζυγό του με τις καθημερινές υποχρεώσεις.

Μερικοί από τους 14 άνδρες γέλασαν αμήχανα, άλλοι χειροκρότησαν.

Ο Ντιανέ συμμετέχει σε ένα «σχολείο για συζύγους», μια πρωτοβουλία με τη στήριξη των Ηνωμένων Εθνών, όπου σεβαστά μέλη της κοινότητας εκπαιδεύονται πάνω στη λεγόμενη «θετική αρρενωπότητα» σε ζητήματα υγείας και κοινωνίας και στη συνέχεια μεταφέρουν το μήνυμα στις κοινότητές τους.

Στη Σενεγάλη, όπως και σε πολλές άλλες χώρες της Δυτικής Αφρικής με έντονο τοπικό και συντηρητικό στοιχείο, οι άνδρες έχουν συχνά τον τελευταίο λόγο σε κρίσιμες οικογενειακές αποφάσεις – ακόμα και σε αυτές που σχετίζονται με την υγεία. Οι γυναίκες μπορεί να χρειαστούν την άδεια των συζύγων τους για να έχουν πρόσβαση σε οικογενειακό προγραμματισμό, προγεννητική φροντίδα ή ακόμα και για να γεννήσουν σε νοσοκομείο.

Μετά τις εκπαιδεύσεις του, ο Ντιανέ συχνά μιλά στα κηρύγματα της Παρασκευής για ζητήματα φύλου και αναπαραγωγικής υγείας – από τη βία κατά των γυναικών έως την καταπολέμηση του στίγματος γύρω από τον HIV.

«Πολλές γυναίκες εκτιμούν τα κηρύγματά μου», λέει. «Μου λένε ότι οι άντρες τους άλλαξαν συμπεριφορά μετά που τα παρακολούθησαν». Ο ίδιος έχει ακούσει άνδρες να παραδέχονται ότι εμπνεύστηκαν να γίνουν πιο στοργικοί σύζυγοι και πατέρες.

Ο Χαμπίμπ Ντιάλο, πρώην κομάντο του στρατού, λέει ότι μέσω αυτών των συζητήσεων κατάλαβε τους κινδύνους των κατ’ οίκον τοκετών. «Όταν η νύφη του γιου μου έμεινε έγκυος, τον προέτρεψα να την πάει στο νοσοκομείο για τη γέννα», λέει. «Στην αρχή δίσταζε, φοβόταν το κόστος και δεν εμπιστευόταν το νοσοκομείο. Όταν όμως του εξήγησα πόσο πιο ασφαλές είναι για τη γυναίκα και το παιδί, πείστηκε».

Μια νέα αντίληψη για τον ρόλο του άνδρα

Το πρόγραμμα ξεκίνησε στη Σενεγάλη το 2011, όμως τα τελευταία χρόνια έχει τραβήξει την προσοχή του Υπουργείου Γυναικών, Οικογένειας, Φύλου και Προστασίας του Παιδιού, το οποίο το θεωρεί στρατηγικό όπλο στη μάχη κατά της μητρικής και βρεφικής θνησιμότητας.

«Χωρίς τη συμμετοχή των ανδρών, η στάση γύρω από την υγεία των μητέρων δεν θα αλλάξει», σημειώνει η νοσηλεύτρια Αΐντα Ντιούφ, που συνεργάζεται με το πρόγραμμα. Όπως εξηγεί, πολλοί σύζυγοι δεν επιτρέπουν στις γυναίκες τους να εξεταστούν από άνδρες γιατρούς.

Παρόμοιες δράσεις έχουν γίνει και σε άλλες αφρικανικές χώρες, όπως ο Νίγηρας, το Τόγκο και η Μπουρκίνα Φάσο, όπου – σύμφωνα με το Ταμείο Πληθυσμού του ΟΗΕ – αυξήθηκε η χρήση αντισυλληπτικών, βελτιώθηκε η πρόσβαση στην προγεννητική φροντίδα και στις υπηρεσίες τοκετού με ειδικευμένο προσωπικό.

Οι συζητήσεις με άνδρες εστιάζουν επίσης στα δικαιώματα των κοριτσιών, στην ισότητα και στις βλαβερές συνέπειες του ακρωτηριασμού των γεννητικών οργάνων.

Σήμερα λειτουργούν πάνω από 20 τέτοια «σχολεία» στη Σενεγάλη, με περισσότερους από 300 άνδρες να έχουν εκπαιδευτεί. Σε κοινότητες όπου άλλοτε κυριαρχούσαν οι πατριαρχικοί κανόνες, τώρα προωθείται η ισότητα, με αποτέλεσμα λιγότερους καταναγκαστικούς γάμους και μεγαλύτερη αποδοχή του οικογενειακού προγραμματισμού.

Οι άνδρες που συμμετέχουν επιλέγονται με βάση την αξιοπιστία, την ηγετική τους θέση και τη δέσμευση στην υποστήριξη των δικαιωμάτων των γυναικών. Πρέπει να είναι παντρεμένοι και σεβαστοί στην τοπική κοινωνία. Μετά την εκπαίδευση, γίνονται «πρεσβευτές» της αλλαγής, επισκέπτονται σπίτια και οργανώνουν ανεπίσημες συζητήσεις.

«Ο άντρας μου παλιά δεν έκανε σχεδόν τίποτα στο σπίτι, μόνο έδινε εντολές. Τώρα μαγειρεύει και με βοηθά στις καθημερινές δουλειές», λέει η 52χρονη Χάρι Νντέγιε.

Οι αριθμοί παραμένουν ανησυχητικοί

Παρά τη μείωση της μητρικής και βρεφικής θνησιμότητας την τελευταία δεκαετία, η Σενεγάλη έχει ακόμη δρόμο. Το 2023 καταγράφηκαν 237 θάνατοι μητέρων ανά 100.000 γεννήσεις και 21 νεογνά στα 1.000 πέθαναν μέσα στον πρώτο τους μήνα. Ο στόχος του ΟΗΕ είναι να μειωθούν οι θάνατοι μητέρων σε 70 ανά 100.000 γεννήσεις και οι θάνατοι νεογνών σε κάτω από 12 στα 1.000 έως το 2030.

Ένα βασικό πρόβλημα είναι οι πολλοί κατ’ οίκον τοκετοί, εξηγεί ο συντονιστής του προγράμματος, Ελ Χατζ Μάλικ. «Όταν εκπαιδεύεις τους άνδρες για το πόσο σημαντικό είναι να στηρίζουν τις γυναίκες τους στην εγκυμοσύνη, να τις πηγαίνουν στο νοσοκομείο και να βοηθούν με τις δουλειές του σπιτιού, στην πραγματικότητα προστατεύεις ζωές», τονίζει.

Ωστόσο, η αλλαγή νοοτροπίας δεν είναι εύκολη. «Όταν μιλάμε γενικά για ζητήματα φύλου, μερικές φορές δημιουργείται ένταση, γιατί κάποιοι τα θεωρούν αφηρημένα ή ακόμα και ξένα», λέει ο Μάλικ. «Μερικοί πιστεύουν λανθασμένα ότι συνδέονται με θέματα ΛΟΑΤΚΙ, που παραμένουν ταμπού στη Δυτική Αφρική. Όταν όμως το θέτεις ως δικαίωμα της γυναίκας να είναι υγιής, αποκτά ανθρώπινη διάσταση και γίνεται καθολικά αποδεκτό».

Πληροφορίες από Associated Press