Η Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ αντιμετωπίζει κρίσιμες προκλήσεις, καθώς οι αυξημένες τιμές ενέργειας και οι νέες γεωπολιτικές εξελίξεις θέτουν σε κίνδυνο τη στρατηγική για την κλιματική ουδετερότητα.
O πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, σε άρθρο με τίτλο «Πέντε χρυσοί κανόνες για την πράσινη μετάβαση της Ευρώπης» στους Financial Times που δημοσιεύτηκε τη Δευτέρα, προτείνει πέντε κεντρικούς κανόνες για την επίτευξη της «πράσινης» μετάβασης, εστιάζοντας στην αποδοτικότητα, την τεχνολογική ουδετερότητα, την ενσωμάτωση των αγορών, τη διακυβέρνηση και την ισορροπία ανάμεσα στην αποανθρακοποίηση και σε άλλους στρατηγικούς στόχους.
Στο άρθρο του στους Financial Times, ο πρωθυπουργός επισημαίνει: «Η Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Οι υψηλές τιμές ενέργειας αφήνουν λίγα περιθώρια να επιβαρύνουμε τις οικονομίες μας με πρόσθετα κόστη. Παράλληλα, το νέο γεωπολιτικό περιβάλλον έχει μειώσει την όρεξη της Ευρώπης να αναπτύξει νέες εξαρτήσεις από καύσιμα, μέταλλα ή τεχνολογίες. Και η ΕΕ αντιμετωπίζει πλήθος άλλων προκλήσεων -η ενεργειακή μας μετάβαση πρέπει να ενισχύσει ένα ευρύτερο στρατηγικό πλαίσιο για το πού θέλει να βρίσκεται η Ευρώπη στον κόσμο».
Αναγνωρίζοντας τις δυσκολίες, δηλώνει: «Με δεδομένες αυτές τις προκλήσεις, θα ήθελα να προτείνω πέντε χρυσούς κανόνες για την πράσινη μετάβαση».
Στον πρώτο κανόνα, υπογραμμίζει την ανάγκη για αποδοτικότητα κόστους. Παρά τη συνεχιζόμενη χρήση άνθρακα και πετρελαίου σε ορισμένες μονάδες παραγωγής και για θέρμανση, προχωρούμε στην αποανθρακοποίηση των πλοίων, αεροπλάνων και απαιτητικών βιομηχανικών διεργασιών. Η ταυτόχρονη αντιμετώπιση όλων των εκπομπών απαιτεί προσεκτικό βήμα, ενισχύοντας τις ανταγωνιστικές τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών και προάγοντας σταδιακά τις υπόλοιπες.
Ο δεύτερος κανόνας αφορά την τεχνολογική ουδετερότητα: «Για πολύ καιρό συμπεριφερόμασταν σαν να είναι η ενεργειακή μετάβαση ένα παιχνίδι ηθικής. Ήρθε η ώρα να αποχωρήσουμε από τον κήπο της καλής και κακής ηθικής». Πρέπει να επενδύουμε στις τεχνολογίες που μειώνουν πραγματικά τις εκπομπές, χωρίς να καθοδηγούμαστε από εντυπώσεις ή ηθικές προκαταλήψεις.
Ο τρίτος κανόνας εστιάζει στην εσωτερική αγορά. Οι διαφορές τιμών ηλεκτρικής ενέργειας είναι τεράστιες και η ενσωμάτωση των αγορών προχωρά αργά. «Η ενσωμάτωση δεν συμβαίνει από μόνη της. Είναι πολιτικό έργο. Πρέπει να το προωθήσουμε στις υψηλότερες βαθμίδες».
Ο τέταρτος κανόνας αφορά τη διακυβέρνηση της αγοράς: Οι αγορές ενέργειας γίνονται όλο και πιο πολύπλοκες και αδιαφανείς, με κίνδυνο για τη ζωή και την ανταγωνιστικότητα. Απαιτείται επαναξιολόγηση του τρόπου καθορισμού τιμών και παρακολούθησής τους σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Ο πέμπτος και τελευταίος κανόνας υπογραμμίζει ότι η πράσινη μετάβαση δεν είναι αυτοσκοπός: «Η αποανθρακοποίηση είναι ζωτικής σημασίας, αλλά δεν είναι ο μόνος στόχος». Πρέπει να λαμβάνονται υπόψη η απασχόληση, η βιομηχανική παραγωγή και η κοινωνική συνοχή, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει προσωρινή αποδοχή κάποιων εκπομπών.
Καταλήγει ότι η εφαρμογή αυτών των πέντε κανόνων θα δημιουργήσει μια νέα, ριζική στρατηγική για την ΕΕ: «Πιθανώς, από μόνοι τους, να μην είναι αμφιλεγόμενοι. Αλλά αν τους πάρουμε σοβαρά -αν καθορίσουμε στρατηγική με βάση αυτούς τους κανόνες- αναπτύσσουμε μια πολύ διαφορετική ατζέντα για την ΕΕ, και μια ριζική. Πιστεύω ότι είναι αυτό που χρειαζόμαστε το 2025. Διαφορετικά, μπορεί να κερδίσουμε τον αγώνα για την κλιματική ουδετερότητα και να ανακαλύψουμε ότι τρέχαμε στον λάθος αγώνα. Δεν μπορούμε να το επιτρέψουμε αυτό να συμβεί».
Ολόκληρο το άρθρο του πρωθυπουργού
«Η Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Οι υψηλές τιμές ενέργειας αφήνουν λίγα περιθώρια για πρόσθετη επιβάρυνση των οικονομιών μας. Παράλληλα, το νέο γεωπολιτικό περιβάλλον έχει μειώσει την όρεξη της Ευρώπης να αναπτύξει νέες εξαρτήσεις από καύσιμα, μέταλλα ή τεχνολογίες. Επιπλέον, η ΕΕ αντιμετωπίζει πλήθος άλλων προκλήσεων — η ενεργειακή μας μετάβαση πρέπει να ενισχύσει ένα ευρύτερο στρατηγικό πλαίσιο σχετικά με το πού θέλει να βρίσκεται η Ευρώπη στον κόσμο.
Δεδομένων αυτών των προκλήσεων, θα ήθελα να προτείνω πέντε χρυσούς κανόνες για την πράσινη μετάβαση.
Πρώτον, πρέπει να επικεντρωθούμε στην αποδοτικότητα κόστους. Ενώ οι ευρωπαϊκές χώρες συνεχίζουν να καίνε άνθρακα στις μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και πετρέλαιο για τη θέρμανση των σπιτιών και των εργοστασίων, προχωρούμε στην αποανθρακοποίηση των πλοίων, των αεροπλάνων και των πιο απαιτητικών βιομηχανικών διεργασιών. Αυτή η ταυτόχρονη αντιμετώπιση όλων των εκπομπών είναι βραχυπρόθεσμη. Πρέπει να ενισχύσουμε τις ανταγωνιστικές τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών, ενώ συνεχίζουμε να αναπτύσσουμε εκείνες που δεν είναι — αλλά με λογικό ρυθμό.
Είναι επίσης ολοένα και πιο προφανές ότι τα τελευταία βήματα για την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας θα είναι πολύ ακριβά. Πρέπει να προχωρήσουμε με προσοχή, να διατηρήσουμε ευελιξία και να βεβαιωθούμε ότι τα νούμερα συμφωνούν.
Δεύτερον, πρέπει να εκτιμήσουμε την τεχνολογική ουδετερότητα. Για πολύ καιρό συμπεριφερόμασταν σαν να είναι η ενεργειακή μετάβαση ένα παιχνίδι ηθικής. Ήρθε η ώρα να αποχωρήσουμε από «τον κήπο της καλής και κακής ηθικής». Η Ευρώπη υπογράφει συμφωνίες για αγορά φυσικού αερίου από την Αμερική, αλλά δεν στηρίζει την παραγωγή αερίου εντός ΕΕ. Υπάρχει αρκετό χρήμα για να χρηματοδοτηθεί το υδρογόνο ως πηγή ενέργειας, αλλά πολύ λίγα για την πυρηνική ενέργεια.
Δεν μπορούμε να διαθέτουμε χρήματα με βάση τις εντυπώσεις. Πρέπει να επενδύσουμε στις τεχνολογίες που μπορούν να προσφέρουν ό,τι πραγματικά έχει σημασία: τη μείωση των εκπομπών.
Τρίτον, πρέπει να αφιερωθούμε ξανά στην εσωτερική αγορά. Υπάρχουν τεράστιες διαφορές τιμών στην Ευρώπη, ειδικά στην ηλεκτρική ενέργεια. Η ενσωμάτωση των αγορών προχωρά σταγόνα-σταγόνα και λίγοι θέλουν να μοιραστούν την φθηνή ηλεκτρική τους ενέργεια. Έτσι καταλήγουμε με αρνητικές τιμές σε μια χώρα, ενώ σε άλλη οι τιμές φτάνουν τα τριψήφια νούμερα. Αυτό είναι παράνοια. Η ιστορία διδάσκει ότι η ενσωμάτωση δεν συμβαίνει από μόνη της. Είναι πολιτικό έργο. Πρέπει να το προωθήσουμε στις υψηλότερες βαθμίδες.
Τέταρτον, χρειάζεται ισχυρότερη διακυβέρνηση της αγοράς. Οι αγορές ενέργειας, και ιδιαίτερα οι αγορές ηλεκτρικής ενέργειας, γίνονται όλο και πιο πολύπλοκες, αλληλένδετες και αδιαφανείς. Πρόκειται για ένα επικίνδυνο κοκτέιλ για ένα προϊόν ζωτικής σημασίας για τη ζωή και την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης. Οι δομές της αγοράς επιδιώκουν την ορισμένη από το εγχειρίδιο αποδοτικότητα. Όμως έτσι, το σύστημα και οι επιπτώσεις του στο κοινό γίνονται πολιτικά μη ανεκτά. Πρέπει να ξεκινήσουμε ξανά τη συζήτηση για τη διακυβέρνηση της αγοράς — πώς καθορίζονται οι τιμές, σε ποιες αγορές και ποιος είναι πραγματικά σε θέση να παρακολουθεί αυτές τις τιμές και να αποτρέπει τη χειραγώγηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Πέμπτον και τελευταίο, η πράσινη μετάβαση δεν μπορεί να είναι σκοπός από μόνη της. Για πολλά χρόνια, η Ευρώπη ανέβαζε την αποανθρακοποίηση πάνω από όλα. Άλλοι στόχοι —η απασχόληση, η βιομηχανική παραγωγή, η στρατηγική αυτονομία— χάνονταν όταν συγκρίνονταν με την αποανθρακοποίηση. Δεν μπορούμε να αντέξουμε να παραμείνουμε σε αυτόν τον δρόμο. Η αποανθρακοποίηση είναι ζωτικής σημασίας, αλλά δεν είναι ο μόνος στόχος. Αν πρέπει να αποδεχθούμε κάποιες εκπομπές για λίγο περισσότερο για να σώσουμε τις βιομηχανίες μας ή να διατηρήσουμε την κοινωνική συνοχή, ας το κάνουμε. Πρέπει να έχουμε αυτές τις συζητήσεις με ειλικρίνεια. Δεν μπορούμε να ξεκινήσουμε με κλιματική ουδετερότητα και να ελπίζουμε ότι όλα τα υπόλοιπα θα μπουν στη θέση τους.
Αυτοί οι πέντε κανόνες είναι απλοί. Πιθανόν, από μόνοι τους, να μην είναι αμφιλεγόμενοι. Αλλά αν τους πάρουμε σοβαρά —αν καθορίσουμε στρατηγική με βάση αυτούς τους κανόνες— αναπτύσσουμε μια πολύ διαφορετική και ριζική ατζέντα για την ΕΕ. Πιστεύω ότι είναι αυτό που χρειαζόμαστε το 2025. Διαφορετικά, μπορεί να κερδίσουμε τον αγώνα για την κλιματική ουδετερότητα και να ανακαλύψουμε ότι τρέχαμε στον λάθος αγώνα. Δεν μπορούμε να το επιτρέψουμε αυτό να συμβεί».
