Ένα «κλικ» στο καλάθι αγορών ή μια βόλτα στα μαγαζιά αρκούν κάποιες φορές για να νιώσουμε ένα ξαφνικό κύμα ευχαρίστησης. Τα ψώνια μπορούν πράγματι να ανεβάσουν τη διάθεση, να μειώσουν το άγχος και να μας κάνουν να αισθανθούμε ξανά τον έλεγχο της ζωής μας, έστω για λίγο. Δεν είναι τυχαίο που αποκαλείται «shopping therapy», έστω κι αν ο όρος χρησιμοποιείται ως αστεϊσμός.
Η ψυχολόγος Susan Albers, μιλώντας στο Cleveland Clinic, εξηγεί τι ακριβώς συμβαίνει στον εγκέφαλό μας όταν ψωνίζουμε και πότε το «shopping therapy» λειτουργεί ως ανάσα και πότε γίνεται παγίδα.
Γιατί τα ψώνια λειτουργούν θεραπευτικά
Ο όρος «shopping therapy» περιγράφει την πράξη της κατανάλωσης με σκοπό τη βελτίωση της διάθεσης ή την αποφυγή δύσκολων συναισθημάτων. Συνήθως, αφορά αγορές που κάνουμε επειδή τις θέλουμε και όχι επειδή τις χρειαζόμαστε. Μπορεί να είναι κοσμήματα ή τεχνολογικά gadgets, αλλά και κάτι μικρό, όπως μια σοκολάτα ή ένα περιοδικό.
Σύμφωνα με την Dr. Albers, η επιστήμη δείχνει ότι υπάρχει πραγματική ψυχολογική και θεραπευτική αξία στο shopping — όταν γίνεται με μέτρο. Και αυτό συμβαίνει με τα ψώνια για τους παρακάτω λόγους:
1. Ενεργοποιούν τις «ορμόνες της χαράς»
Ντοπαμίνη, σεροτονίνη, ενδορφίνες. Αυτές οι χημικές ουσίες απελευθερώνονται στον εγκέφαλό μας όταν κάνουμε κάτι που μας ευχαριστεί — και τα ψώνια δεν αποτελούν εξαίρεση. Και το καλύτερο; Η διαδικασία ξεκινά από τη στιγμή που αρχίζουμε να φανταζόμαστε τι θα αγοράσουμε.
2. Δημιουργούν αίσθηση ελέγχου
Μελέτες δείχνουν ότι η πράξη της επιλογής και της απόφασης κατά την αγορά μας δίνει την αίσθηση ότι έχουμε έλεγχο στο περιβάλλον μας. Αυτό μπορεί να μειώσει αισθήματα λύπης και ανημπόριας.
3. Ενισχύουν τη φαντασία
Φαντάζεστε το δέρμα σας να λάμπει με τα νέα καλλυντικά ή την εμφάνισή σας με τα καινούργια σας ρούχα. Αυτές οι σκέψεις ενεργοποιούν θετικά συναισθήματα και προσδοκίες – κάτι που λειτουργεί αγχολυτικά.
4. Διεγείρουν τις αισθήσεις
Η εμπειρία του καταστήματος – οι μυρωδιές, τα φώτα, η μουσική, η περιπλάνηση στις βιτρίνες – για κάποιους ανθρώπους λειτουργεί αγχολυτικά, καθώς αποσπάει την προσοχή από την πίεση της καθημερινότητας.
5. Μας κινητοποιούν σωματικά
Ακόμα και η περιήγηση σε ένα εμπορικό κέντρο μπορεί να γίνει μια μικρή γυμναστική: περπάτημα, δοκιμές ρούχων, μεταφορά αντικειμένων. Αυτή η κίνηση ενισχύει τη διάθεση μέσω της φυσικής παραγωγής ενδορφινών.
6. Προάγουν την κοινωνικότητα
Τα ψώνια συχνά γίνονται παρέα – σε καφέ, εστιατόρια, μπαρ. Η κοινωνική επαφή απελευθερώνει επίσης ορμόνες χαράς, ενισχύοντας το θετικό συναίσθημα.
Ηλεκτρονικό shopping therapy
Η κουλτούρα της κατανάλωσης εξελίσσεται. Πλέον, η διαδικτυακή περιήγηση, τα likes και τα καλάθια αγορών, ακόμη και όταν δεν ολοκληρώνονται, προσφέρουν ψυχολογικά οφέλη χωρίς καν δαπάνη. Η ίδια η προσμονή και η αναζήτηση αρκεί για να απελευθερωθεί ντοπαμίνη. Οι αγορές με «έκπληξη» ή τα πακέτα δώρων προσφέρουν ένα ακόμη στοιχείο που εντείνει την απόλαυση.
Πότε γίνεται πρόβλημα
Όταν το shopping γίνεται συνεχώς το κύριο εργαλείο για να αντιμετωπίζουμε άγχος, θλίψη ή απώλεια, μπορεί να εξελιχθεί σε εθισμό. Αν νιώθετε ότι δεν μπορείτε να σταματήσετε ή ότι οι αγορές γίνονται εις βάρος της οικονομικής ή ψυχικής σας υγείας, είναι ώρα να επανεκτιμήσετε την προσέγγισή σας για τα ψώνια.
Η Dr. Albers προτείνει εναλλακτικές θετικές δραστηριότητες: άσκηση, δημιουργία, διαλογισμός. Επίσης, το να αποταμιεύετε για να αγοράσετε κάτι που θέλετε πολύ μπορεί να σας φέρει εξίσου μεγάλη ικανοποίηση — με μεγαλύτερη διάρκεια και λιγότερες ενοχές.
Το shopping μπορεί όντως να προσφέρει μια αίσθηση ανακούφισης, ελέγχου και ευχαρίστησης. Όταν γίνεται με επίγνωση, μπορεί να είναι μια ακίνδυνη και αποτελεσματική μορφή «ψυχοθεραπείας». Το κλειδί όμως είναι το «μέτρο», ώστε να αποφύγουμε τον εθισμό και τις «παγίδες», έχοντας πάντα στο μυαλό μας πως τα ψώνια δεν είναι η μοναδική μας διέξοδος.
