Σαν σήμερα 28 Αυγούστου: Το κάψιμο των φακέλων πολιτικών φρονημάτων

Στις 29 Αυγούστου 1989 η Ελλάδα έζησε μία από τις πιο εμβληματικές στιγμές της μεταπολεμικής ιστορίας της. Στις υψικαμίνους της Χαλυβουργικής στον Ασπρόπυργο και της Σιδενόρ στη Θεσσαλονίκη παραδόθηκαν στις φλόγες πάνω από 17,5 εκατομμύρια φάκελοι πολιτικών φρονημάτων. Με πρωτοβουλία της οικουμενικής κυβέρνησης Τζαννή Τζαννετάκη, έσβηνε έτσι ένα από τα μακροβιότερα εργαλεία κοινωνικού ελέγχου και διώξεων στη χώρα, που λειτούργησε από τον Μεσοπόλεμο έως και τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης.

Οι φάκελοι αυτοί καταγράφανε τις πολιτικές πεποιθήσεις εκατομμυρίων Ελλήνων, συχνά με χαλκευμένες πληροφορίες από ασφαλίτες, πληροφοριοδότες και γείτονες. Με βάση τους πολίτες απολύονταν, αποκλείονταν από δουλειές ή διώκονταν ως «επικίνδυνοι». Η καταστροφή τους παρουσιάστηκε τότε ως «τέλος μιας μαύρης σελίδας» και ως πράξη εθνικής συμφιλίωσης, 40 χρόνια μετά τον Εμφύλιο και μόλις 14 χρόνια μετά τη Χούντα.

Δεν έλειψαν όμως οι ενστάσεις. Πολλοί ιστορικοί προειδοποίησαν ότι μαζί με τον συμβολισμό χάνονταν και ανεκτίμητα τεκμήρια. Όπως τόνισε ο ιστορικός Βαγγέλης Καραμανωλάκης, «η καταστροφή των φακέλων το 1989 αποτελεί μια μοναδική πράξη διεθνώς – πουθενά αλλού μια δημοκρατική κυβέρνηση δεν προχώρησε σε ολοσχερή εξαφάνιση τέτοιου αρχειακού υλικού».

Η αμφισημία παραμένει. Από τη μία το «κλείσιμο ενός τραύματος», από την άλλη η οριστική απώλεια της ιστορικής μνήμης. Κι όμως, περίπου 2.110 φάκελοι εξαιρέθηκαν από την καταστροφή «για ιστορικούς λόγους». Ανάμεσά τους ο φάκελος του Κώστα Λαλιώτη, τον οποίο ο ίδιος απέκτησε το 2021 και δημοσιεύτηκε σε ένθετο της Εφημερίδας των Συντακτών. Σε αυτόν υπήρχε μάλιστα και η πρώτη αναφορά στο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα, με ημερομηνία 19 Φεβρουαρίου 1973, μόλις δύο μέρες πριν από την πρώτη κατάληψη της Νομικής.

Ο Δημήτρης Πλουμπίδης, γιος του εκτελεσμένου αγωνιστή Νίκου Πλουμπίδη, σημείωσε εύστοχα: «Όταν καταστράφηκαν οι φάκελοι το 1989, είχαν χάσει την πολιτική τους αξία, αλλά όχι την αξία του τεκμηρίου». Άλλοι μίλησαν για ένα είδος συλλογικής λήθης, απαραίτητης για την κοινωνία που προσπαθούσε να σταθεί σε «ασφαλές έδαφος» μετά από δεκαετίες εμφυλιακών πληγών.

Η υπόθεση των φακέλων δεν έκλεισε εκεί. Το 2016, με κοινή υπουργική απόφαση, ανακοινώθηκε η μερική πρόσβαση σε ό,τι είχε διασωθεί. Το υλικό, ωστόσο, είναι ελάχιστο και συχνά «πετσοκομμένο», χωρίς αναφορές σε πληροφοριοδότες ή κρίσιμα στοιχεία.

Η εικόνα των εκατομμυρίων φακέλων που καίγονταν στις υψικαμίνους του 1989 παραμένει διπλά συμβολική: για άλλους ήταν το οριστικό τέλος ενός σκοτεινού κεφαλαίου, για άλλους η βίαιη λήθη που στέρησε από την ιστορία ένα πολύτιμο αρχείο. Και μέχρι σήμερα, το ερώτημα παραμένει ανοιχτό: συμφιλίωση ή απώλεια μνήμης;

Τα σημαντικότερα γεγονότα της ημέρας στην Ελλάδα και τον κόσμο

1826: Η μάχη του Πολυαράβου στη Μάνη. Οι οπλαρχηγοί των Μανιατών καταφέρνουν να αποκρούσουν τον κύριο όγκο των δυνάμεων του Ιμπραήμ, αφήνοντας την περιοχή ελεύθερη ως το τέλος της Επανάστασης. Οι απώλειες των Αράβων ήταν τεράστιες, ενώ οι Έλληνες θρήνησαν ελάχιστους νεκρούς.

1898: Ο Κάλεμπ Μπράνταμ μετονομάζει το ανθρακούχο αναψυκτικό του από Brad’s Drink σε Pepsi-Cola.

1904: Ο Παύλος Μελάς ξεκινά τον αγώνα του κατά των κομιτατζήδων στη Δυτική Μακεδονία. Η δράση του γίνεται θρυλική και ανοίγει τον δρόμο για τον Μακεδονικό Αγώνα.

1962: Ισχυρός σεισμός πλήττει την Κορινθία και γίνεται αισθητός σε όλη την Ελλάδα. Ο απολογισμός είναι ένας νεκρός, πέντε τραυματίες και σοβαρές υλικές ζημιές σε Κόρινθο, Ναύπλιο και Τρίπολη.

1963: Στην Ουάσινγκτον, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ εκφωνεί τον ιστορικό του λόγο «I have a dream» μπροστά σε 200.000 διαδηλωτές που ζητούν ίσα δικαιώματα για τους Αφροαμερικανούς. Ο λόγος αυτός γίνεται ορόσημο στον αγώνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

1987: Η Ελλάδα αίρει επισήμως την εμπόλεμη κατάσταση με την Αλβανία, έπειτα από δεκαετίες ψυχρότητας. Την πρόταση φέρνει στο Υπουργικό Συμβούλιο ο τότε ΥΠΕΞ Κάρολος Παπούλιας, ανοίγοντας τον δρόμο για ομαλοποίηση σχέσεων.

1989: Καίγονται οι φάκελοι πολιτικών φρονημάτων με κυβερνητική απόφαση, βάζοντας τέλος σε μία μαύρη σελίδα παρακολούθησης και στιγματισμού πολιτών που διήρκεσε δεκαετίες στην Ελλάδα.

1995: Ένας όλμος πέφτει στην αγορά του Σαράγεβο σκοτώνοντας 38 ανθρώπους. Το μακελειό αυτό γίνεται αφορμή για τους ΝΑΤΟϊκούς βομβαρδισμούς κατά των Σερβοβοσνίων, αν και αργότερα ακούστηκαν φωνές ότι επρόκειτο για προβοκάτσια.

1996: Ο πρίγκιπας Κάρολος και η πριγκίπισσα Νταϊάνα παίρνουν επίσημα διαζύγιο, έπειτα από 15 χρόνια γάμου. Το γεγονός συνταράσσει τη Βρετανία και τροφοδοτεί παγκόσμιο ενδιαφέρον για τη ζωή της πριγκίπισσας του λαού.

1999: Η Μιρέλλα Μανιάνι κερδίζει χρυσό μετάλλιο στον ακοντισμό με 67,09 μ. στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Στίβου στη Σεβίλλη. Η διάκρισή της γράφει ιστορία για τον ελληνικό αθλητισμό.

2003: Η Μπρίτνεϊ Σπίαρς και η Μαντόνα φιλιούνται κατά τη διάρκεια των MTV Video Music Awards.

2016: Σε ανεπίσημη συνάντηση στην Κρήτη, οι υπουργοί Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς και Μεβλούτ Τσαβούσογλου τονίζουν τη βούλησή τους να ενισχύσουν τις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας. Αν και δεν θίγεται το θέμα της έκδοσης των Τούρκων στρατιωτικών, συμφωνούν ότι πρέπει να τηρηθεί η συμφωνία για το προσφυγικό.

Γεννήσεις

Θάνατοι

Εορτολόγιο

Δάμων, Εζεκίας