Ζούμε σε μια εποχή όπου η ψυχική υγεία επιτέλους αναγνωρίζεται και συζητιέται. Ζούμε επίσης σε μια εποχή υπερπληροφορίας, συνεχούς σύνδεσης και αμέτρητων τρόπων επικοινωνίας. Και παρ’ όλα αυτά, ποτέ ξανά δεν ένιωσαν τόσοι πολλοί άνθρωποι τόσο μόνοι.
Στέλνουμε «like», «καρδούλες» και emoji, γεμίζουμε τα social media με αναρτήσεις, μιλάμε και στέλνουμε καθημερινά μηνύματα, αλλά οι ουσιαστικές σχέσεις, η ποιοτική σύνδεση – το πιο βασικό μας στήριγμα και θεμέλιο της ψυχικής μας υγείας – διαρκώς υποχωρεί μέσα σε αυτήν την φρενίτιδα.
Πόσο πραγματικά επενδύουμε στις σχέσεις μας ως αναπόσπαστο μέρος της ψυχικής μας υγείας; Και πόσο τις αντιλαμβανόμαστε ως κάτι τέτοιο;
Και το ερώτημα δεν αφορά μόνο τις ερωτικές ή οικογενειακές σχέσεις, αλλά ολόκληρο το δίκτυο της ανθρώπινης σύνδεσης που μας κρατά όρθιους ή μας αφήνει μόνους, να παλεύουμε στη δουλειά, στο σπίτι και μέσα μας.
Επιδημία μοναξιάς – Τα στοιχεία για την Ελλάδα
Σήμερα, πάρα πολλοί από εμάς είμαστε υποσυνδεδεμένοι, υπεραπομονωμένοι, και σιωπηλά αναρωτιόμαστε γιατί τίποτα δεν φαίνεται να λειτουργεί. Πρόσφατη έρευνα, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Aging & Mental Health δείχνει πως οι Έλληνες, μέσης και μεγαλύτερης ηλικίας, είναι «πρωταθλητές» της μοναξιάς ανάμεσα σε πολίτες 29 χωρών στην Ευρώπη και στον υπόλοιπο κόσμο.
Επίσης, σύμφωνα με μελέτη του Κοινού Κέντρου Ερευνών (Joint Research Centre-JRC) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ένας στους δέκα Έλληνες (το 10%) δηλώνει πως βιώνει μοναξιά, ενώ περισσότεροι από τέσσερις στους δέκα (το 43%) συναντιούνται με την οικογένεια ή τους φίλους τους το πολύ μια φορά το μήνα.
Το άγχος και η κατάθλιψη βρίσκονται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Δεδομένα της Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Έρευνας, τα οποία παρουσιάστηκαν από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, δείχνουν ότι η Ελλάδα καταγράφει και τον υψηλότερο μέσο όρο καταθλιπτικών συμπτωμάτων στην Ευρώπη. Βάσει στοιχείων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το ποσοστό των Ελλήνων που βιώνουν τις επιπτώσεις της κατάθλιψης ανέρχεται σε 7,6%.
Είμαστε φτιαγμένοι για σύνδεση
Τι σημαίνουν όλα αυτά; Στην πραγματικότητα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια επιδημία μοναξιάς και το σημείο που οι περισσότεροι δεν βλέπουν, όπως επισημαίνεται σε άρθρο του PsychologyToday, είναι πως όταν επικεντρωνόμαστε αποκλειστικά σε ατομικές λύσεις, αγνοούμε μια βασική αλήθεια της ανθρώπινης φύσης: είμαστε «φτιαγμένοι» για συν-ρύθμιση (co-regulation).
Το νευρικό μας σύστημα χρειάζεται άλλους ανθρώπους για να ηρεμήσει, να ισορροπήσει και να επουλωθεί. Η κοινωνική αποσύνδεση αυξάνει τις ορμόνες του στρες, προκαλεί φλεγμονή και ενισχύει τον κίνδυνο για άγχος, κατάθλιψη και ακόμα και πρόωρο θάνατο. Η μοναξιά, στην πραγματικότητα, είναι εξίσου επιβλαβής για την υγεία όσο το να καπνίζεις 15 τσιγάρα την ημέρα.
Ακόμα και η καλύτερη θεραπεία, ο διαλογισμός ή η φαρμακευτική αγωγή έχουν περιορισμένα αποτελέσματα όταν προσπαθείς να αντέξεις τη ζωή μόνος σου. Οι στιγμές αυθεντικής σύνδεσης – όταν κάποιος σε βλέπει, σε ακούει, γελά μαζί σου ή ακόμη και διαφωνεί με σεβασμό – τρέφουν την ψυχική υγεία με τρόπο που καμία yoga, συνεδρία ή αποτοξίνωση δεν μπορεί να αντικαταστήσει.
Οι σχέσεις μετράνε περισσότερο απ’ όσο νομίζεις
Οι σχέσεις δεν είναι πολυτέλεια. Είναι βιολογική ανάγκη. Οι υποστηρικτικές σχέσεις ρυθμίζουν την αντίδρασή μας στο στρες, κατευνάζουν τους φόβους μας και μας υπενθυμίζουν ότι δεν είμαστε μόνοι. Είναι οι καθρέφτες μέσα από τους οποίους βλέπουμε τον εαυτό μας, οι ασφαλείς βάσεις μας και οι ρίζες της ανθεκτικότητάς μας.
Και το πιο σημαντικό: Δεν έχει να κάνει με το πόσους ανθρώπους γνωρίζεις. Έχει να κάνει με την ποιότητα της σύνδεσης που βιώνεις. Μπορεί να είσαι περιτριγυρισμένος από κόσμο και να νιώθεις μόνος. Μπορεί να είσαι σε μακροχρόνια σχέση και να νιώθεις αόρατος, χωρίς την ασφάλεια να είσαι ευάλωτος, ατελής και να ξέρεις ότι θα σε φροντίσουν.
Οι ποιοτικές σχέσεις βασίζονται στην συναισθηματική παρουσία, την εμπιστοσύνη και την αίσθηση ότι μπορείς να εμφανιστείς όπως είσαι – ακατάστατος, αληθινός, ανθρώπινος – και παρ’ όλα αυτά να γίνεις αποδεκτός. Και το καλό νέο; Μπορείς να καλλιεργήσεις αυτή τη σύνδεση σε περισσότερες σχέσεις απ’ ό,τι νομίζεις. Είναι δεξιότητα, όχι χάρισμα.
Γιατί το χάσαμε (και πώς το ξαναβρίσκουμε)
Η σύγχρονη ζωή μας ωθεί προς την υψηλή επίδοση και την υπερδραστηριότητα. Μας επιβραβεύει για όσα κάνουμε, όχι για το πόσο βαθιά συνδεόμαστε. Γεμίζουμε τα προγράμματά μας και παραμελούμε τις σχέσεις μας, υποσχόμενοι ότι «κάποια στιγμή» θα βρούμε χρόνο.
Περνάμε γρήγορα από αλληλεπιδράσεις, κάνουμε πολλά πράγματα ταυτόχρονα, χωρίς όμως πραγματική σύνδεση. Σε έναν κόσμο που τρέχει, τρέχουμε και εμείς, αλλά «διψάμε» για βάθος. Και δεν υπάρχει «κάποια στιγμή» που… «θα ξεδιψάσουμε». Αυτό πρέπει να συμβεί τώρα, σε μικρές στιγμές, μέσα από καθημερινές πράξεις. Δεν χρειάζονται ριζικές αλλαγές, μόνο μικρές ουσιαστικές κινήσεις:
- Ενσυνειδητότητα: Διάλεξε μία σημερινή αλληλεπίδραση – με σύντροφο, φίλο, συνάδελφο ή και άγνωστο – και πρόσφερε λίγο περισσότερη ενσυνειδητότητα, επικεντρώσου στο παρόν και στη σύνδεση. Κοίτα τον άλλο και άκουσέ τον με προσοχή. Πάρε μια ανάσα. Αυτές οι μικροστιγμές λένε και δύο νευρικά συστήματα: «Είσαι εδώ και είσαι ασφαλής.»
- Πες αυτό που έχει σημασία: Πες σε κάποιον ότι τον εκτιμάς. Ευχαρίστησε, δείξε αγάπη. Δεν χρειάζεται να είναι θεαματικό. Ένα απλό «Χαίρομαι που είσαι στη ζωή μου» ή «Εκτιμώ πολύ τη στήριξή σου» ενισχύει τους αόρατους δεσμούς ανάμεσα σας.
- Διόρθωσε μικρές ρωγμές: Αναγνώρισε πού απομακρύνθηκες ή σώπασες. Ζήτησε συγγνώμη. Διευκρίνισε. Μαλάκωσε. Οι σχέσεις δεν χρειάζονται τελειότητα – χρειάζονται αποκατάσταση. Κάθε βήμα πίσω προς τη σύνδεση αυξάνει την ασφάλεια.
- Ρώτα τον εαυτό σου: Πώς νιώθω αυτή τη στιγμή; Τι χρειάζομαι; Πού μπορώ να μαλακώσω ή να ανοιχτώ; Η σύνδεση με τους άλλους ξεκινά από τη σύνδεση με τον εαυτό. Αυτό σε ελευθερώνει ψυχικά και συναισθηματικά για να είσαι πιο αυθεντικά στη σύνδεση με τους άλλους.
Η σύνδεση είναι επιβίωση
Ο Μάιος είναι ο «Μήνας Ευαισθητοποίησης για την Ψυχική Υγεία», οπότε ας διευρύνουμε τη συζήτηση. Ναι, η θεραπεία είναι σημαντική. Ναι, η αυτοφροντίδα έχει αξία. Αλλά η ψυχική υγεία δεν αναπτύσσεται στο κενό. Χτίζεται μέσα από τις σχέσεις, με συντρόφους, φίλους, οικογένεια, συναδέλφους, κοινότητα, και με τον ίδιο μας τον εαυτό.
Οι σχέσεις που φροντίζουμε σήμερα είναι η ανθεκτικότητα που θα μας στηρίξει αύριο. Γιατί δεν είμαστε φτιαγμένοι να περνάμε τη ζωή μόνοι μας.
