Γιατί οι περίοδοι των γυναικών συγχρονίζονταν κάποτε με το φεγγάρι – Τι άλλαξε στη σύγχρονη εποχή

Μια πρόσφατη μελέτη που συγκέντρωσε και ανέλυσε 176 αρχεία γυναικών, με παρακολούθηση από 2 έως 37 χρόνια, υποστηρίζει ότι υπάρχει ένα εσωτερικό κυκλοσεληνιακό ρολόι που κάνει τους εμμηνορροϊκούς κύκλους να ευθυγραμμίζονται, περιοδικά, με σύντομους σεληνιακούς κύκλους. Ωστόσο, από τα μέσα της εποχής του σύγχρονου νυχτερινού φωτισμού (μετά το ~2010) η σχέση φωταύγειας–περιόδου έχει εξασθενήσει. Η βαρυτική συνιστώσα της Σελήνης φαίνεται να παίζει πλέον σχετικό (και σε κάποιες περιπτώσεις ενισχυμένο) ρόλο.

Πού ξεκινά η υπόθεση — φυλές, ζώα, άνθρωποι

Η ιδέα ότι η σελήνη και ο γυναικείος κύκλος συνδέονται δεν είναι καινούργια: σε πολλά είδη ζώων, οι ρυθμοί ζευγαρώματος συγχρονίζονται με συγκεκριμένες φάσεις της σελήνης (π.χ. πανσέληνος ή νέα σελήνη), ένα πιθανό βιολογικό πλεονέκτημα που αυξάνει την πιθανότητα ταυτόχρονης γονιμότητας. Στον άνθρωπο, η διάρκεια του κύκλου (~29,5 ημέρες) «συμπίπτει» με τον συνοδικό σεληνιακό μήνα, ενώ ιστορικές μελέτες και παρατηρήσεις έχουν δείξει μοτίβα έναρξης της εμμήνου ρύσεως κοντά στην πανσέληνο ή τη νέα σελήνη σε ορισμένες ομάδες.

Η μελέτη — δεδομένα και μέθοδος σε σύντομο περίγραμμα

• Δείγμα: 176 αρχεία γυναικών – το κάθε αρχείο κάλυπτε από 2 έως 37 χρόνια.
• Χρονική κάλυψη: 60 αρχεία ξεκινούσαν πριν από το 2000, 111 ξεκινούσαν μετά το 2000, και πέντε κάλυπταν και τις δύο περιόδους.
• Γεωγραφία: κυρίως Ιταλία και Γερμανία, με επιπλέον δείγματα από Ισραήλ και Βόρεια Αμερική.
• Μορφή αρχείων: παλαιότερα δεδομένα σε χαρτί – νεότερα κυρίως καταγεγραμμένα μέσω εφαρμογών κινητών.
• Ανάλυση: έλεγχος της χρονικής θέσης έναρξης της εμμήνου ρύσης σε σχέση με: (α) φάσεις σελήνης (πανσέληνος/νέα), (β) σεληνιακές στασιμότητες (τροπικές μετατοπίσεις), (γ) περιήλιο/απόγειο, και (δ) μεγαλύτερους (~18ετείς) βαρυτικούς ρυθμούς που προκύπτουν από αλληλεπιδράσεις τροχιάς. Οι συγγραφείς χρησιμοποίησαν κυκλικές αναλύσεις για να εντοπίσουν συστάδες/κορυφώσεις έναρξης γύρω από συγκεκριμένες σεληνιακές φάσεις. Σημείωση των συγγραφέων: τα συμπεράσματα βασίζονται σε παρατηρητικά δεδομένα. Η έλλειψη άμεσων μετρήσεων εξατομικευμένης έκθεσης στο νυχτερινό φως περιορίζει τη βεβαιότητα για τον ρόλο της φωταύγειας.

Οι σεληνιακοί «χρόνοι» που εξετάστηκαν — τι σημαίνουν πρακτικά

Οι ερευνητές διαχώρισαν την επίδραση σε τρεις σύντομους σεληνιακούς κύκλους και δύο μεγαλύτερους:

• Συνοδικός μήνας (συνηθ.: ~29,5 ημέρες): ο κλασικός σεληνιακός μήνας, από νέα σελήνη σε πανσέληνο και πίσω – επηρεάζει τόσο το φως όσο και τη βαρυτική συνιστώσα.
• Ανώμαλος μήνας (~27,6 ημέρες): σχετίζεται με την κίνηση ανάμεσα στο περίγειο (πλησιέστερο σημείο στη Γη) και το απόγειο (το πιο μακρινό). Επηρεάζει κυρίως βαρυτικές μεταβολές.
• Τροπικός μήνας (~27,3 ημέρες): συναρτάται με τη σχετική γωνία της σεληνιακής τροχιάς ως προς τον γήινο ισημερινό – προκαλεί μετατόπιση της θέσης της σελήνης βόρεια–νότια κατά τη διάρκεια του έτους.
• Μεγαλύτεροι κύκλοι (~18 χρόνια): προκύπτουν από αλληλεπιδράσεις τροχιάς Σελήνης–Γης και έχουν περισσότερο απομακρυσμένες, αλλά ανιχνεύσιμες, επιδράσεις.

Οι ανώμαλοι και τροπικοί κύκλοι επηρεάζουν κυρίως τη βαρύτητα (και όχι τόσο την ένταση του φωτός), γι’ αυτό και η διατήρηση συγχρονισμού σε αυτούς τους κύκλους υποδεικνύει ρόλο πέρα από την απλή φωταύγεια.

Κύρια ευρήματα — λεπτομερώς Συνοδικός μήνας και εύρος συγχρονισμού

• Οι γυναίκες με κύκλους 26–36 ημερών είχαν μεγαλύτερη τάση να ευθυγραμμίζονται (τουλάχιστον κατά διαστήματα) με τον συνοδικό κύκλο — δηλαδή οι περίοδοί τους συχνότερα άρχιζαν γύρω από την πανσέληνο ή τη νέα σελήνη.
• Οι πολύ βραχείς κύκλοι (<27 ημέρες) και οι πολύ μακρινοί (>33 ημέρες) παρουσίασαν μόνο “σχετικό συντονισμό”: περιοδικές, μη σταθερές ταυτίσεις με τις σεληνιακές φάσεις, ενώ κατά το μεγαλύτερο μέρος κινούνταν ανεξάρτητα.

Ανώμαλοι & τροπικοί κύκλοι — βαρυτική επιρροή

• Ο συγχρονισμός με τους ανώμαλους και τροπικούς κύκλους διατηρήθηκε και σε ορισμένες αναλύσεις φάνηκε ελαφρώς ισχυρότερος μετά το 2000, γεγονός που υποδηλώνει ότι βαρυτικές επιδράσεις της Σελήνης μπορεί να παίζουν πιο σταθερό ρόλο όταν η φωτεινή επιρροή εξασθενεί.

Εποχική ενίσχυση — ηλιοστάσια και περιήλιο

• Στην ομαδοποίηση των δεδομένων (παλαιά + νέα), οι ενάρξεις της εμμήνου ρύσης συγκεντρώνονταν γύρω από πανσέληνο ή νέα σελήνη κυρίως κατά τα χειμερινά ηλιοστάσια και σε περιόδους σεληνιακών στασιμοτήτων, δηλαδή όταν οι φωτεινές και βαρυτικές επιδράσεις είναι συνδυαστικά ισχυρότερες.
• Η μέγιστη κορύφωση του συγχρονισμού σημειώθηκε στο χειμερινό ηλιοστάσιο, ιδιαίτερα όταν η Γη βρισκόταν κοντά στο περίηλιο (2–6 Ιανουαρίου), οπότε η ηλιακή βαρυτική επίδραση προστίθεται στη σεληνιακή.

Διάκριση πριν/μετά ~2010 — ο ρόλος του τεχνητού φωτός

• Πριν το 2010, ο συγχρονισμός εμμήνου–συνοδικού μήνα ήταν πιο εμφανής.
• Μετά το 2010, καθώς το νυχτερινό τεχνητό φως έγινε ευρύτερο και ισχυρότερο, η σχέση με τη φάση της σελήνης εξασθένησε αλλά ο συγχρονισμός με ανώμαλους και τροπικούς κύκλους παρέμεινε ή ακόμη και ενισχύθηκε.
• Ερμηνεία: η φωταύγεια της πανσελήνου αποδυναμώθηκε στην «φωτισμένη» εποχή. Οι βαρυτικές, πιο ανεξάρτητες από το φως, εμφανίζονται πιο καθαρές.

Τοπικές διαφορές — Ιταλία vs Γερμανία

• Ιταλία: διτροπικό μοτίβο — δύο κορυφές έναρξης, περίπου 2 ημέρες πριν από την πανσέληνο και τη νέα σελήνη.
• Γερμανία: μία κορυφή, ~1.5 ημέρα πριν από την πανσέληνο. Οι συγγραφείς θεωρούν πιθανή αιτία τη διαφορετική φωτορύπανση (π.χ. υψηλότερη στη βόρεια Ιταλία όπου συλλέχθηκαν τα περισσότερα δεδομένα), αλλά τονίζουν ότι αυτό παραμένει υπόθεση χωρίς μετρήσεις έκθεσης στο φως.

Μεγαλύτεροι κύκλοι και η σειρά Saros #137

• Κατά τις φάσεις που αντιστοιχούν σε μικρές σεληνιακές στασιάσεις (συγκεκριμένη ρύθμιση τροχιακών στοιχείων), η έναρξη της εμμήνου ρύσης έδειξε έντονο συγχρονισμό με την πανσέληνο.
• Η περίοδος αυτή συνέπεσε με την ακολουθία εκλείψεων της σειράς Saros #137, που, όπως παρατήρησαν οι ερευνητές, πιθανόν ενίσχυσε τις βαρυτικές επιδράσεις. Αντίθετα, μεγάλες σεληνιακές στασιμότητες παρουσίασαν ασθενέστερο συγχρονισμό, με μετατόπιση προς τη νέα σελήνη.

Συμπληρωματική ένδειξη — τι έδειξαν οι αναζητήσεις στο διαδίκτυο

Χρησιμοποιώντας δεδομένα όπως αυτά των Google Trends, οι ερευνητές βρήκαν ότι οι αναζητήσεις για όρους όπως «πόνος περιόδου» κορυφώθηκαν γύρω από το περίηλιο σε αρκετές χώρες, υποδεικνύοντας ενδεχομένως μια σύνδεση μεταξύ σεληνιακών–ηλιακών βαρυτικών διακυμάνσεων και συμπτωμάτων. Το μοτίβο όμως δεν εμφανίστηκε σε κάποιες χώρες (π.χ. Ιταλία, Γαλλία, Νέα Ζηλανδία), και σημαντικά, παρατηρήθηκε στο νότιο ημισφαίριο κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, παρά τις μεγάλες ώρες ημέρας. Αυτό υποδηλώνει ότι η σεληνιακή φωταύγεια από μόνη της δεν εξηγεί πλήρως τα ευρήματα εάν δηλαδή οι βαρυτικές/γεωφυσικές επιδράσεις μπορεί να παίζουν ρόλο.

Ερμηνείες — πώς «δουλεύει» ο συγχρονισμός

Οι συγγραφείς προτείνουν την ύπαρξη ενός εσωτερικού βιολογικού ρολογιού στον άνθρωπο που ανταποκρίνεται σε σεληνιακούς ρυθμούς, μια μηχανή που μπορεί να ενσωματώνει τόσο φωτεινές ενδείξεις (φάση σελήνης) όσο και βαρυτικές/γεωφυσικές επιδράσεις. Πιο συγκεκριμένα:

• Το φως της σελήνης λειτουργεί ως εξωτερικό σήμα (zeitgeber) που μπορεί να συγχρονίσει βιολογικούς ρυθμούς, αλλά η δύναμή του μπορεί να μειωθεί από το πολύ ισχυρότερο τεχνητό φως της σύγχρονης νύχτας.
• Η βαρύτητα της Σελήνης (μέσω μεταβολών που σχετίζονται με περίγειο/απόγειο, σεληνιακές στασιμότητες και μεγαλύτερες τροχιακές αλληλεπιδράσεις) πιθανόν να επηρεάζει έμμεσα βιολογικές διαδικασίες, όχι απαραίτητα άμεσα, αλλά μέσω ευρύτερων γεωφυσικών αλλαγών (π.χ. παλιρροιακές/μηχανικές επιδράσεις, μικρές αλλαγές σε περιβαλλοντικές δυνάμεις) που το βιολογικό σύστημα μπορεί να ανιχνεύσει.

Οι συγγραφείς τονίζουν ότι οι παραπάνω μηχανισμοί παραμένουν υπό διερεύνηση και πως τα δεδομένα είναι συνεπαγωγικά, όχι αποδεικτικά αιτιώδους σχέσης.

Περιορισμοί της μελέτης — τι πρέπει να κρατήσουμε με επιφύλαξη

• Ετερογένεια δεδομένων: ανάμεικτα αρχεία χαρτιού και εφαρμογών κινητών άρα πιθανότητες μεροληψίας και σφάλματος καταγραφής.
• Γεωγραφική/δημογραφική συγκέντρωση: πλειοψηφία δεδομένων από Ιταλία και Γερμανία και ανάγκη για μεγαλύτερη ποικιλία (άλλες ηπείρους, διαφορετικά κοινωνικά/οικονομικά περιβάλλοντα).
• Έλλειψη άμεσης μέτρησης φωτεινής έκθεσης: οι διαφορές στη φωτορύπανση θεωρούνται ως υπόθεση και δεν επιβεβαιώνονται χωρίς εξατομικευμένες μετρήσεις.
• Παρατηρητική φύση: οι συσχετίσεις δεν αποδεικνύουν αιτιότητα. Άλλοι παράγοντες (συμπεριφορικοί, περιβαλλοντικοί, ιατρικοί) ενδέχεται να συνεισφέρουν.
• Πιθανή επίδραση χρήσης τεχνολογίας: η μετάβαση σε εφαρμογές κινητού αλλάζει όχι μόνο τη μορφή των δεδομένων αλλά πιθανώς και συμπεριφορές (π.χ. αλλαγές ύπνου, φωτισμού).

Τι μέλλει γενέσθαι — προτάσεις για μελλοντική έρευνα και πρακτικές εφαρμογές

Οι συγγραφείς και παρατηρητές του πεδίου προτείνουν:

• Στοχευμένες μελέτες με μέτρηση φωτός: φορητοί μετρητές φωτισμού και ημερολόγια συμπτωμάτων για να διακριβωθεί το πραγματικό επίπεδο νυχτερινού φωτισμού σε σχέση με συγχρονιστικά μοτίβα.
• Πειραματικές προσεγγίσεις: εργαστηριακά πειράματα που θα ελέγχουν έκθεση σε μειωμένο ή ενισχυμένο σεληνιακό φως, ή προσομοιώσεις βαρυτικών διακυμάνσεων (όπου αυτό είναι εφικτό/ηθικά αποδεκτό).
• Διευρυμένα, διεθνή δείγματα: συμπερίληψη διαφορετικών κλιμάτων, πολιτισμών, και κοινωνικο-οικονομικών πλαισίων.
• Κλινικές εφαρμογές: διερεύνηση αν ο συγχρονισμός με τη σελήνη έχει επιπτώσεις στη γονιμότητα, στο σχεδιασμό IVF ή στη διαχείριση συμπτωμάτων περιόδου.
• Δημόσια πολιτική φωτισμού: δεδομένης της πιθανής επίδρασης της φωτορύπανσης στους βιορυθμούς, υπάρχουν ενδείξεις ότι η πολιτική για το νυχτερινό φωτισμό μπορεί να έχει απρόβλεπτες βιολογικές συνέπειες.

Συμπέρασμα: τι αλλάζει και τι μένει

Η μελέτη προσθέτει νέο, λεπτομερές βάρος στην ιδέα ότι ο ανθρώπινος εμμηνορροϊκός κύκλος δεν είναι απολύτως «αυθύπαρκτος» αλλά, σε μεγάλο βαθμό, αλληλεπιδρά με σεληνιακούς ρυθμούς. Η κύρια μετάβαση που καταγράφουν οι ερευνητές είναι ότι:

• Σε «χαμηλό-φως» (προ-βιομηχανική) εποχές, η σεληνιακή φωταύγεια πιθανώς έπαιζε μεγαλύτερο ρόλο ως zeitgeber.
• Στη σύγχρονη εποχή με έντονο τεχνητό φως, η φωτο-σύνδεση αποδυναμώνεται. Αντίθετα, πιο «αθόρυβες» βαρυτικές/γεωφυσικές επιδράσεις της Σελήνης παραμένουν ανιχνεύσιμες και σε ορισμένες αναλύσεις, πιο εμφανείς.

Όπως συνοψίζουν οι συγγραφείς, οι άνθρωποι συνεχίζουν να επηρεάζονται από τους κύκλους φωταύγειας και βαρύτητας της Σελήνης. Η ισορροπία, όμως, ανάμεσα σε αυτούς τους δύο εξωτερικούς ρυθμιστές έχει μετατοπιστεί από την πανσέληνο στο αστρικό βάρος της Σελήνης, τουλάχιστον εν μέρει λόγω της επέκτασης του νυχτερινού τεχνητού φωτισμού.