Οι επανειλημμένες παραβιάσεις του εναέριου χώρου του ΝΑΤΟ από τη Ρωσία τις τελευταίες εβδομάδες θέτουν ένα δύσκολο ερώτημα για τη συμμαχία, αν θα πρέπει να απαντήσει καταρρίπτοντας ρωσικά αεροσκάφη.
Την Παρασκευή, τρία ρωσικά MiG-31 παραβίασαν τον εναέριο χώρο της Εσθονίας για 12 λεπτά πριν αναχαιτιστούν από μαχητικά αεροσκάφη του ΝΑΤΟ, μεταξύ των οποίων και ιταλικά F-35 που συμμετέχουν στην ενισχυμένη αποστολή εναέριας αστυνόμευσης της Βαλτικής. Νωρίτερα μέσα στον μήνα, ρωσικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη εισήλθαν στο έδαφος της Πολωνίας και τουλάχιστον τρία καταρρίφθηκαν μετά την αντίδραση πολωνικών F-16 και ολλανδικών F-35.
«Η Ρωσία δεν πρέπει να έχει καμία αμφιβολία. Το ΝΑΤΟ και οι σύμμαχοι θα χρησιμοποιήσουν, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, όλα τα απαραίτητα στρατιωτικά και μη εργαλεία για να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας», ανέφεραν οι πρέσβεις του ΝΑΤΟ σε δήλωση που εκδόθηκε την Τρίτη.
Η Μόσχα επιμένει ότι δεν έχει κάνει κάτι λάθος, όπως αναφέρει το Politico.
Πολλές χώρες του ΝΑΤΟ, μεταξύ των οποίων η Πολωνία και η Σουηδία, προειδοποιούν τώρα ότι είναι έτοιμες να καταρρίψουν ρωσικά αεροσκάφη που εισέρχονται στον εναέριο χώρο τους.
Όμως, σύμφωνα με τον Charly Salonius-Pasternak, διευθύνοντα σύμβουλο του ερευνητικού ινστιτούτου Nordic West Office που εδρεύει στο Ελσίνκι, υπάρχει θεμελιώδης διαφορά μεταξύ Μόσχας και ΝΑΤΟ. «Η Ρωσία έχει δηλώσει ότι θεωρεί πως βρίσκεται σε στρατιωτική σύγκρουση μαζί μας και τη Δύση. Εμείς δεν το βλέπουμε έτσι και γι’ αυτό οι κανόνες εμπλοκής μας είναι διαφορετικοί», εξήγησε.
Ακολουθεί όσα πρέπει να γνωρίζετε για την αντίδραση του ΝΑΤΟ μέχρι στιγμής.
1. Ποιοι είναι οι κανόνες εμπλοκής του ΝΑΤΟ;
Οι κανόνες εμπλοκής της συμμαχίας είναι απόρρητοι.
Ορίζουν «τα όρια του τι μπορεί να κάνει ο στρατός σε κάθε δεδομένη κατάσταση, πράγμα που σημαίνει ότι διαφέρουν σημαντικά ανάλογα με την αποστολή ή την επιχείρηση», εξήγησε η Oana Lungescu, πρώην εκπρόσωπος τύπου του ΝΑΤΟ και νυν μέλος του Royal United Services Institute στο Λονδίνο.
Οι κανόνες εμπλοκής πρέπει να εναρμονίζονται με τις πολιτικές κατευθύνσεις της συμμαχίας, πρόσθεσε. «Για το ΝΑΤΟ, η κύρια πολιτική κατεύθυνση είναι ότι πρόκειται για αμυντική συμμαχία, με στόχο την αποτροπή της επιθετικότητας και την πρόληψη κάθε σύγκρουσης, και αν αυτό αποτύχει, την άμυνα και την ήττα της επιθετικότητας.»
Εγκρίνονται από το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο (NAC), το οποίο συγκεντρώνει όλους τους συμμάχους του ΝΑΤΟ. Υλοποιούνται από τον Ανώτατο Συμμαχικό Διοικητή Ευρώπης (SACEUR), σήμερα τον στρατηγό Alexus Grynkewich, γενικό της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ, ο οποίος επίσης διοικεί τις αμερικανικές δυνάμεις στην Ευρώπη. Όπως κάθε πολιτική απόφαση στη συμμαχία, απαιτούν συναίνεση.
2. Τι ισχύει για τις εθνικές ένοπλες δυνάμεις;
Οι κανόνες εμπλοκής του ΝΑΤΟ δεν εμποδίζουν τις εθνικές ένοπλες δυνάμεις να λαμβάνουν αποφάσεις επί του εδάφους τους όταν βρίσκονται υπό εθνική διοίκηση.
Την Τρίτη, η Λιθουανία υιοθέτησε νέους κανόνες που επιτρέπουν στον στρατό της να αντιδρά πιο γρήγορα σε παραβιάσεις του εναέριου χώρου. Η Ρουμανία, της οποίας ο εναέριος χώρος παραβιάστηκε πολλές φορές από ρωσικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη τους προηγούμενους μήνες, συγκαλεί την Πέμπτη το Ανώτατο Συμβούλιο Άμυνας για να ορίσει κανόνες εμπλοκής σε περίπτωση νέων εισβολών από drones ή επανδρωμένα αεροσκάφη.
Ωστόσο, υπάρχουν κίνδυνοι αν η μονομερής δράση μιας χώρας οδηγήσει σε κλιμάκωση, όπως υπαινίχθηκε τη Δευτέρα ο Πολωνός πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ.
«Είμαστε έτοιμοι για οποιαδήποτε απόφαση που στοχεύει στην καταστροφή αντικειμένων που μπορεί να μας απειλήσουν, όπως ρωσικά μαχητικά», είπε σε συνέντευξη Τύπου, προσθέτοντας ότι πρέπει να επιτευχθεί και κάποιας μορφής συναίνεση μεταξύ των συμμάχων του ΝΑΤΟ.
«Πρέπει να είμαι 100% σίγουρος… ότι όλοι οι σύμμαχοί μας θα αντιμετωπίσουν το ζήτημα με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως κι εμείς. Πρέπει να είμαι 100% σίγουρος ότι όταν η σύγκρουση φτάσει σε τόσο οξεία φάση, δεν θα είμαστε μόνοι», συνέχισε ο Πολωνός πρωθυπουργός. «Πρέπει να σκεφτούμε δύο φορές πριν αποφασίσουμε ενέργειες που μπορεί να πυροδοτήσουν μια πολύ οξεία φάση της σύγκρουσης.»
Όμως αυτό το σενάριο δεν ίσχυε για το περιστατικό της Παρασκευής πάνω από την Εσθονία, καθώς τα βαλτικά κράτη δεν διαθέτουν δικά τους μαχητικά αεροσκάφη και στηρίζονται στις αποστολές εναέριας αστυνόμευσης του ΝΑΤΟ.
Σύμφωνα με πρώην αξιωματούχο του ΝΑΤΟ, ακριβώς επειδή η Εσθονία δεν διαθέτει δικά της μαχητικά, η Ρωσία παραβίασε τον εναέριο χώρο της χώρας: «Αν η παραβίαση είχε γίνει πάνω από τη Φινλανδία, οι Φινλανδοί θα μπορούσαν να αποφασίσουν να το καταρρίψουν. Στον εναέριο χώρο της Βαλτικής, πρέπει να ακολουθήσουμε την αλυσίδα διοίκησης του ΝΑΤΟ.»
3. Γιατί το ΝΑΤΟ δεν κατέρριψε τα ρωσικά μαχητικά;
Υπάρχουν πολλοί λόγοι, πολιτικοί και στρατιωτικοί, για τους οποίους τα μαχητικά του ΝΑΤΟ δεν κατέρριψαν τα ρωσικά MiG-31 την περασμένη εβδομάδα.
«Οι αποφάσεις για το αν θα εμπλακούμε με πυροβολισμούς εναντίον αεροσκαφών… βασίζονται πάντα στις διαθέσιμες πληροφορίες για την απειλή που ενέχουν τα αεροσκάφη», δήλωσε την Τρίτη ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, υποστηρίζοντας ότι «δεν ανιχνεύθηκε άμεση απειλή» στην Εσθονία.
Στηρίζει τη θέση του ο πρωθυπουργός της Εσθονίας, Κρίστεν Μιχάλ, ο οποίος είπε ότι «σίγουρα υπάρχουν διάφορες παράμετροι για τη χρήση βίας», υπονοώντας ότι το περιστατικό της Παρασκευής δεν το δικαιολογούσε, παρά τον προφανώς εσκεμμένο χαρακτήρα του.
Η αντίδραση του ΝΑΤΟ ήταν σύμφωνη με τη διαδικασία, δήλωσε στο τοπικό μέσο ο πρώην αρχηγός της εσθονικής αεροπορίας, Γιακ Ταριέν, προσθέτοντας ότι η βία δεν χρησιμοποιείται άμεσα σε καιρό ειρήνης, με την υπόθεση ότι οι παραβιάσεις μπορεί να οφείλονται σε λάθος.
Σύμφωνα με τον Μικόλα Μπιελίεσκοφ, ουκρανό στρατιωτικό αναλυτή και ερευνητή στο Εθνικό Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών της Ουκρανίας, τόσο ο κίνδυνος κλιμάκωσης όσο και η αβεβαιότητα για τη στάση του Ντόναλντ Τραμπ επηρέασαν την αντίδραση του ΝΑΤΟ.
«Υπό όρους, κανείς δεν θα ξεκινήσει τον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο γι’ αυτό», είπε. Οι ευρωπαϊκές χώρες «θεωρούν ότι το ΝΑΤΟ συγκρατείται από το γεγονός ότι δεν υπάρχει βεβαιότητα για την αντίδραση και τη θέση των ΗΠΑ υπό την κυβέρνηση Τραμπ.»
4. Εξετάζουν τα κράτη του ΝΑΤΟ να αλλάξουν τους κανόνες εμπλοκής;
Δεν είναι σαφές αν οι τρέχοντες κανόνες εμπλοκής επιτρέπουν στους πιλότους του ΝΑΤΟ να καταρρίπτουν ρωσικά πολεμικά αεροσκάφη — και υπό ποιες συνθήκες.
Στο εσωτερικό της συμμαχίας, η γενική αίσθηση είναι ότι οι αμυντικές δυνατότητες του ΝΑΤΟ είναι επαρκείς.
«Θα γίνουν πολλές συζητήσεις» μετά την Εσθονία, είπε διπλωμάτης του ΝΑΤΟ που ζήτησε να διατηρήσει την ανωνυμία του, «αλλά δεν υπήρχε η αίσθηση ότι ήμασταν πίσω από τις εξελίξεις.»
Υπάρχει ongoing συζήτηση για το αν πρέπει να σφίξουν οι κανόνες στις αποστολές εναέριας αστυνόμευσης του ΝΑΤΟ. «Οι συζητήσεις θα συνεχιστούν στο ΝΑΤΟ σχετικά με τα κατάλληλα μέτρα και αντιδράσεις. Είναι σημαντικό η Ρωσία να αλλάξει συμπεριφορά», είπε ανώτερος διπλωμάτης.
Υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι από την Εσθονία, τη Λιθουανία και την Τσεχία ζητούν πιο αυστηρή αντίδραση την επόμενη φορά που η Ρωσία θα δοκιμάσει το ΝΑΤΟ, συγκεκριμένα την κατάρριψη ρωσικών αεροσκαφών. «Πρέπει να απαντήσουμε κατάλληλα, συμπεριλαμβανομένης πιθανώς της κατάρριψης ρωσικών αεροσκαφών», δήλωσε ο πρόεδρος της Τσεχίας, Πέτρ Παβέλ.
Ο Αμερικανός πρόεδρος, μιλώντας στα παρασκήνια της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ την Τρίτη, ρωτήθηκε αν πιστεύει ότι τα κράτη του ΝΑΤΟ μπορούν να καταρρίψουν ρωσικά αεροσκάφη που εισβάλλουν. «Ναι, το πιστεύω», απάντησε.
«Κατάλαβα», απάντησε ο Πολωνός ΥΠΕΞ Ράντοσλαβ Σικόρσκι.
5. Πώς θα μπορούσε να αλλάξει το ΝΑΤΟ τους κανόνες εμπλοκής;
Στις περισσότερες περιπτώσεις, η αλλαγή των κανόνων εμπλοκής θα πρέπει να περάσει από το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο (NAC), όπου οι σύμμαχοι λαμβάνουν αποφάσεις με συναίνεση, βασιζόμενοι σε στρατιωτικές συμβουλές και διαβουλεύσεις με τον SACEUR Grynkewich.
Ωστόσο, από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, ο SACEUR έχει μεγαλύτερη εξουσία να κάνει προσαρμογές χωρίς να χρειάζεται να περάσει από το NAC — όπως η αποστολή περισσότερων πλοίων ή αεροσκαφών σε συγκεκριμένες περιοχές.
«Τα σχέδια άμυνας του ΝΑΤΟ ενεργοποιήθηκαν στις 24 Φεβρουαρίου 2022. Αυτά τα σχέδια συνεχίζουν να προσαρμόζονται, γεγονός που δίνει στον SACEUR σημαντική εξουσία στον τρόπο χρήσης των μέσων και των δυνάμεων», είπε η Lungescu, η πρώην εκπρόσωπος του ΝΑΤΟ.
6. Τι έγινε την τελευταία φορά που χώρα του ΝΑΤΟ κατέρριψε ρωσικό αεροσκάφος;
Το 2015, η Τουρκία κατέρριψε ένα ρωσικό Sukhoi-24M κοντά στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας, μετά από παραβίαση του εναέριου χώρου της διάρκειας 17 δευτερολέπτων και μετά από πολλές προειδοποιήσεις.
Ωστόσο, αυτό δεν ήταν μέρος αποστολής του ΝΑΤΟ — σε αντίθεση με το περιστατικό της Παρασκευής — αλλά υπό εθνική αρμοδιότητα. «Διέθεταν τη δική τους αεροπορία και πήραν την απόφαση σε εθνικό επίπεδο, ενημερώνοντας τους συμμάχους (σε λεπτομέρειες) μετά. Αποδείχθηκε πολύ αποτελεσματικό», είπε ο προαναφερθείς ανώτερος διπλωμάτης του ΝΑΤΟ.
Η Άγκυρα ενεργοποίησε το Άρθρο 4 του ΝΑΤΟ και έπαιξε το ηχητικό της προειδοποίησης στο NAC, που στη συνέχεια εξέδωσε δήλωση. Μετά από αυτό, η στρατιωτική συμμαχία βοήθησε την Τουρκία να παρακολουθεί τον εναέριο χώρο της με περισσότερα αεροσκάφη AWACS πρώιμης προειδοποίησης.
Σύμφωνα με τον Ταριέν της Εσθονίας, το περιστατικό είχε συνέπειες: η Μόσχα επέβαλε οικονομικές κυρώσεις στην Άγκυρα και ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ζήτησε τελικά συγγνώμη.
