Με τον Ντόναλντ Τραμπ να αποκλείει οποιαδήποτε περαιτέρω στρατιωτική βοήθεια από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τις φονικές επιθέσεις της Ρωσίας να συνεχίζονται, οι Ευρωπαίοι ηγέτες αναζητούν έναν νέο τρόπο να χρηματοδοτήσουν την άμυνα της Ουκρανίας. Πλέον θεωρούν ότι βρήκαν τη λύση: τη χρήση δισεκατομμυρίων ευρώ από τα ρωσικά κρατικά περιουσιακά στοιχεία που έχουν «παγώσει» στη Δύση.
Οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναμένεται να εγκρίνουν την ιδέα στη σύνοδο κορυφής των Βρυξελλών, αν και πολλές σημαντικές λεπτομέρειες θα πρέπει να συμφωνηθούν αργότερα, ώστε το σχέδιο να καταστεί πραγματικότητα.
Το σχέδιο
Η Ουκρανία θα λάβει ένα δάνειο, πιθανόν ύψους 140 δισ. ευρώ σε διάστημα τριών ετών, με εγγύηση τα περιουσιακά στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας, τα οποία δεσμεύτηκαν με τις ευρωπαϊκές κυρώσεις λίγο μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής τον Φεβρουάριο του 2022. Περίπου τα δύο τρίτα από τα εκτιμώμενα 290 δισ. ευρώ ρωσικών περιουσιακών στοιχείων που βρίσκονται στη Δύση, κυρίως χρεόγραφα υπό μορφή κρατικών ομολόγων, φυλάσσονται στη Euroclear, έναν κεντρικό αποθετήριο τίτλων με έδρα τις Βρυξέλλες.
Σύμφωνα με αξιωματούχους της Ε.Ε., δεν πρόκειται να γίνει κατάσχεση των ρωσικών κρατικών περιουσιακών στοιχείων. Αντίθετα, η Ε.Ε. θα συνάψει σύμβαση με τη Euroclear ώστε να χορηγηθεί στην Ουκρανία το δάνειο, με εξασφάλιση στα εν λόγω κεφάλαια. Όταν τελειώσει ο πόλεμος, η Ουκρανία θα αποπληρώσει την Ε.Ε. χρησιμοποιώντας θεωρητικές αποζημιώσεις που θα λάβει από τη Ρωσία για την εισβολή.
Μόλις η Μόσχα καταβάλει τις επανορθώσεις, μια βασική αλλά όχι εγγυημένη προϋπόθεση του σχεδίου, η Ε.Ε. θα άρει τις κυρώσεις και η Ρωσία θα μπορεί να ανακτήσει τα παγωμένα περιουσιακά της στοιχεία. Η Euroclear θα έχει τότε τα διαθέσιμα κεφάλαια για να τα επιστρέψει στη Ρωσία, ολοκληρώνοντας τον κύκλο. Ωστόσο, κανείς δεν γνωρίζει τι θα συμβεί εάν η Ρωσία αρνηθεί να πληρώσει αποζημιώσεις ή αν ο πόλεμος παραταθεί επ’ αόριστον.
Θα υλοποιηθεί το σχέδιο;
Το Βέλγιο εκφράζει σοβαρές επιφυλάξεις για το σχέδιο, καθώς φοβάται ότι μπορεί να μείνει μόνο του να καλύψει το κόστος, για παράδειγμα, εάν η Ρωσία απαιτήσει τα χρήματά της μετά την άρση των κυρώσεων. Οι περισσότερες άλλες χώρες της Ε.Ε. δηλώνουν έτοιμες να προσφέρουν εγγυήσεις ώστε να μοιραστεί ο κίνδυνος, ενώ αξιωματούχοι θεωρούν ότι ο κίνδυνος να κινηθεί επιτυχώς νομική διαδικασία κατά της Euroclear, ένα ακόμη σημείο ανησυχίας για το Βέλγιο, είναι ελάχιστος.
Παρά τις επιφυλάξεις αυτές, οι ηγέτες της Ε.Ε. που συνεδριάζουν σήμερα αναμένεται να υποστηρίξουν την ιδέα χρήσης των παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων υπέρ της Ουκρανίας, χωρίς ωστόσο να εγκρίνουν ακόμη κάποιο συγκεκριμένο ποσό. Στη συνέχεια θα πρέπει να συμφωνήσουν επί μιας αναλυτικής νομικής πρότασης για να καταστεί εφικτή η εφαρμογή του σχεδίου, όπως αναφέρει ο Guardian.
Ένα κρίσιμο και άλυτο ζήτημα είναι η διασφάλιση ότι τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία θα παραμείνουν δεσμευμένα. Επί του παρόντος, οι κυρώσεις της Ε.Ε. κατά της Ρωσίας πρέπει να ανανεώνονται ομόφωνα κάθε έξι μήνες, γεγονός που δημιουργεί τον κίνδυνο μιας πρόωρης και δαπανηρής «αποδέσμευσης». Η Ουγγαρία έχει επανειλημμένα καθυστερήσει την ανανέωση των κυρώσεων, αν και δεν έχει φτάσει ποτέ στο σημείο να τις μπλοκάρει.
Οι νομικοί της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θεωρούν ότι βρήκαν μια λύση μέσω μιας ελάχιστα γνωστής διάταξης της Συνθήκης της Ε.Ε. (άρθρο 31(2)), που θα αποτρέπει οποιαδήποτε χώρα από το να άρει τις κυρώσεις με βέτο. Ωστόσο, άλλοι νομικοί της Ε.Ε. εκφράζουν αμφιβολίες. Το σχέδιο βασίζεται επίσης στη συναίνεση της Ουγγαρίας και της Σλοβακίας, δύο κυβερνήσεων φιλικά προσκείμενων στη Ρωσία, για την αλλαγή της νομικής βάσης των κυρώσεων, ένα ζήτημα που θα εξεταστεί αργότερα. Οι αξιωματούχοι ελπίζουν ότι το νομικό κείμενο θα συμφωνηθεί έως το τέλος του έτους, ανοίγοντας τον δρόμο για να αρχίσει η Ουκρανία να λαμβάνει κεφάλαια από τον Απρίλιο του 2026, όταν αναμένεται να εξαντλούνται οι υφιστάμενοι πόροι της. Υπολογίζεται ότι η Ουκρανία θα έχει αρκετά κεφάλαια για να χρηματοδοτεί την πολεμική της προσπάθεια και να διατηρεί την οικονομία της έως το δεύτερο τρίμηνο του 2026.
Τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία εκτός Βελγίου
Το Βέλγιο διακρατεί τα δύο τρίτα των ρωσικών κρατικών περιουσιακών στοιχείων παγκοσμίως και το 86% των αντίστοιχων κεφαλαίων εντός της Ε.Ε., γεγονός που το καθιστά το φυσικό σημείο εκκίνησης του σχεδίου. Οι αξιωματούχοι της Ε.Ε. εκτιμούν ότι περίπου 25 δισ. ευρώ βρίσκονται σε άλλες χώρες της Ένωσης, διασκορπισμένα σε διάφορες τράπεζες με διαφορετικές συμβάσεις με τη Ρωσία. Μέχρι στιγμής, η δυνατότητα αξιοποίησης αυτών των κεφαλαίων δεν έχει αξιολογηθεί.
Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, εκτός Ε.Ε. υπάρχουν περίπου 80 δισ. ευρώ ρωσικών κρατικών περιουσιακών στοιχείων, με την Ιαπωνία να κατέχει 28 δισ. ευρώ, το Ηνωμένο Βασίλειο 27 δισ. ευρώ και τον Καναδά 15 δισ. ευρώ.
Θα συμμετάσχουν άλλες χώρες;
Διαπραγματεύσεις βρίσκονται σε εξέλιξη εντός της G7, και αναμένεται ότι ο Καναδάς και το Ηνωμένο Βασίλειο θα συμμετάσχουν στη διαδικασία. Οι αξιωματούχοι της Ε.Ε. εμφανίζονται απαισιόδοξοι ως προς τη συμμετοχή των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες διαθέτουν μόλις 4 δισ. ευρώ ρωσικών περιουσιακών στοιχείων.
Πού θα χρησιμοποιηθούν τα χρήματα;
Οι χώρες της Ε.Ε. έχουν διαφορετικές απόψεις σχετικά με το πώς θα πρέπει να αξιοποιηθούν τα κεφάλαια. Η Γερμανία, ένας ισχυρός υποστηρικτής του σχεδίου, έχει δηλώσει ότι τα χρήματα πρέπει να χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά για την άμυνα της Ουκρανίας και όχι για γενικές δημοσιονομικές δαπάνες. Η Γαλλία επιθυμεί να διασφαλίσει ότι τα κεφάλαια θα διατεθούν για την αγορά ευρωπαϊκών όπλων, αντί για εξοπλισμό που κατασκευάζεται εκτός Ευρώπης. Αντίθετα, η Σουηδία, η Ολλανδία και οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης υποστηρίζουν ότι η Ουκρανία είναι η πλέον αρμόδια να αποφασίσει πώς θα δαπανήσει τα χρήματα.
Για να επιτευχθεί συμβιβασμός, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε το μεγαλύτερο μέρος των κεφαλαίων να κατευθυνθεί στην αγορά όπλων που παράγονται στην Ευρώπη ή στην Ουκρανία, ενώ ένα μικρότερο ποσό να διατεθεί για τον ουκρανικό προϋπολογισμό, επιτρέποντας έτσι στο Κίεβο να αγοράσει και μη ευρωπαϊκά όπλα.
Θα είναι αρκετά;
Σύμφωνα με το σχέδιο της Επιτροπής, το δάνειο των επανορθώσεων θα μπορούσε να αποφέρει στην Ουκρανία περίπου 45 δισ. ευρώ ετησίως την περίοδο 2026–2028. Ωστόσο, αυτό δεν καλύπτει το κενό που αφήνει η απόσυρση της αμερικανικής υποστήριξης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες διέκοψαν τη νέα στρατιωτική βοήθεια μετά την επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο. Οι αποστολές που είχαν εγκριθεί επί διοίκησης Μπάιντεν συνεχίστηκαν εν μέρει, αν και η παροχή συστημάτων Patriot σταμάτησε τον Ιούλιο λόγω ανησυχιών για χαμηλά αμερικανικά αποθέματα. Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να προμηθεύουν την Ουκρανία με όπλα που χρηματοδοτούνται από ευρωπαϊκές κυβερνήσεις.
Σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου Κιέλ, για να αντικατασταθεί πλήρως η αμερικανική συνδρομή, η Ευρώπη συνολικά θα πρέπει να δαπανά 82 δισ. ευρώ ετησίως, δηλαδή περίπου το 0,21% του ΑΕΠ της. Επιπλέον, το τεράστιο κόστος ανοικοδόμησης της Ουκρανίας, όταν τελειώσει ο πόλεμος, εκτιμάται από την Παγκόσμια Τράπεζα στα 524 δισ. δολάρια (506 δισ. ευρώ, υπολογισμός που δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο, πριν από τους τελευταίους μήνες έντονων καταστροφών.
