Η Κίνα έχει ήδη καταγράψει σημαντικές επιτυχίες στον ανταγωνισμό της με τις Ηνωμένες Πολιτείες για την προσέλκυση επιστημονικών ταλέντων. Έχει προσελκύσει μερικούς από τους κορυφαίους ερευνητές του κόσμου στα πανεπιστήμιά της, άτομα βραβευμένα με Νόμπελ, με τα περίφημα βραβεία MacArthur «Genius» και κάθε άλλο ακαδημαϊκό τίτλο κύρους.
Όπως αναφέρουν οι New York Times, οι πολιτικές της κυβέρνησης Τραμπ ίσως ενισχύσουν περαιτέρω τις προσπάθειες της Κίνας.
Κατά τη διάρκεια της θητείας του, ο πρόεδρος Τραμπ περιέκοψε σημαντικά τη χρηματοδότηση έρευνας, η οποία είχε συμβάλει ώστε οι Ηνωμένες Πολιτείες να καθιερωθούν ως παγκόσμιος ηγέτης στην επιστήμη και την τεχνολογία. Παράλληλα, επιτέθηκε στα κορυφαία πανεπιστήμια της χώρας και προσπάθησε να περιορίσει την εισαγωγή διεθνών φοιτητών.
Ιδιαίτερα οι επιστήμονες κινεζικής καταγωγής βρέθηκαν στο στόχαστρο, καθώς Αμερικανοί αξιωματούχοι δήλωσαν πως αποτελούν πιθανή απειλή για την εθνική ασφάλεια, διοχετεύοντας πολύτιμες γνώσεις στην Κίνα. Κινέζοι επιστήμονες ερευνήθηκαν ή ακόμα και συνελήφθησαν. Την περασμένη εβδομάδα, η κυβέρνηση Τραμπ ανακοίνωσε πως θα κινηθεί «επιθετικά» για την ακύρωση των φοιτητικών θεωρήσεων Κινέζων σπουδαστών σε «κρίσιμους τομείς».
Ως αποτέλεσμα, πολλοί επιστήμονες αναζητούν εναλλακτικές.
Τα κινεζικά πανεπιστήμια αντέδρασαν γρήγορα. Ιδρύματα στο Χονγκ Κονγκ και την πόλη Σιάν ανακοίνωσαν πως θα διευκολύνουν τη μεταγραφή φοιτητών από το Χάρβαρντ. Διαφήμιση από φορέα που συνδέεται με την Κινεζική Ακαδημία Επιστημών καλεί «ταλέντα που αποπέμφθηκαν από το NIH των ΗΠΑ».
«Οι Ηνωμένες Πολιτείες πυροβολούν τα πόδια τους», δήλωσε ο Ζανγκ Σιαομίνγκ, ειδικός στην ανατομία, που εγκατέλειψε το Baylor College of Medicine στο Τέξας, για να διευθύνει το πρόγραμμα ιατρικής εκπαίδευσης στο Westlake University, στην τεχνολογική πρωτεύουσα της Χανγκζού.
«Από τότε που πήγα στις ΗΠΑ πριν από περισσότερα από 30 χρόνια, η έρευνα βασιζόταν σε ξένους, πολλοί εκ των οποίων ήταν Κινέζοι», δήλωσε ο καθηγητής Ζανγκ, τονίζοντας πως εκφράζει προσωπική άποψη. «Χωρίς ξένους, τουλάχιστον στον τομέα της έρευνας, δεν μπορούν να συνεχίσουν».
Η Κίνα ήδη έχει γίνει πιο ελκυστική για επιστήμονες χάρη στις τεράστιες επενδύσεις της στην έρευνα. Το Westlake αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Ιδρύθηκε το 2018 από διακεκριμένους επιστήμονες που είχαν επιστρέψει στην Κίνα από τη Δύση. Οι υποδομές του αντανακλούν τεχνολογική υπεροχή: ένας πύργος που θυμίζει διαστημόπλοιο δεσπόζει πάνω από εργαστήρια, υπολογιστικά κέντρα και δομές πειραμάτων, όλα οργανωμένα γύρω από έναν κεντρικό χλοοτάπητα, σχεδιασμένα ώστε να θυμίζουν βιολογικό κύτταρο.
Στο κεντρικό κτίριο παρουσιάζονται τα πορτρέτα δεκάδων καθηγητών, όλοι τους προσλήφθηκαν από το εξωτερικό. Μεταξύ αυτών, ο Γκουάν Κουνλιάνγκ, βιοχημικός βραβευμένος με το MacArthur «Genius» στο Μίσιγκαν, ο Τσενγκ Τζιαντζούν, μηχανικός υλικών με διακρίσεις από το National Science Foundation και ο Γιου Χονγκτάο, κυτταρικός βιολόγος εκπαιδευμένος στο Χάρβαρντ με σημαντική χρηματοδότηση από το Howard Hughes Medical Institute.
Οι αγγελίες θέσεων υπόσχονται αμοιβές αντίστοιχες με κορυφαία ξένα πανεπιστήμια.
Το Westlake έχει καταφέρει να προσελκύσει τον μεγαλύτερο αριθμό ξένων επιστημόνων, αλλά δεν είναι το μόνο. Μεταξύ 2010 και 2021, περίπου 12.500 επιστήμονες κινεζικής καταγωγής εγκατέλειψαν τις ΗΠΑ για την Κίνα, σύμφωνα με έρευνα στο Proceedings of the National Academy of Sciences. Πάνω από τους μισούς έφυγαν μεταξύ 2017 και 2021.
Η τάση αυτή συνεχίζεται, σύμφωνα με τον Γιου Σιε, καθηγητή στο Princeton University και συν-συγγραφέα της μελέτης.
Δεν είναι μόνο επιστήμονες κινεζικής καταγωγής που εγκαταλείπουν τις ΗΠΑ. Ο Τσαρλς Λίμπερ, πρώην χημικός του Χάρβαρντ, καταδικασθείς το 2023 για απόκρυψη αμοιβών από κινεζικό πανεπιστήμιο, πρόσφατα εντάχθηκε στο προσωπικό του Πανεπιστημίου Τσινγκχούα.
Κατά τις δεκαετίες του 1980 και 1990, Κινέζοι επιστήμονες πήγαιναν στις ΗΠΑ για την κορυφαία εκπαίδευση και τους πόρους των ΗΠΑ. Ο Ράο Γι, νευροβιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Πεκίνου, θυμάται πως τότε οι επιστήμονες μάζευαν αναλώσιμα στις ΗΠΑ για να τα χρησιμοποιήσουν στην Κίνα.
Η τάση συνεχίστηκε και μετέπειτα: το 2020, σχεδόν το 20% των διδακτορικών σε STEM κλάδους στις ΗΠΑ απονεμήθηκε σε Κινέζους φοιτητές. Από αυτούς, το 87% παρέμενε στις ΗΠΑ (2005-2015), αποκτώντας υπηκοότητα και συνεισφέροντας σε πατέντες, δημοσιεύσεις και βραβεία Νόμπελ.
Πλέον, όλο και περισσότεροι επιστήμονες επιστρέφουν στην Κίνα, δελεασμένοι από κρατικά προγράμματα που προσφέρουν εκατομμύρια δολάρια, στέγαση και προνόμια. Οι επενδύσεις της Κίνας στην Έρευνα και Ανάπτυξη είναι πλέον δεύτερες παγκοσμίως, ενώ πανεπιστήμια όπως τα Τσινγκχούα και Zhejiang συγκαταλέγονται στα κορυφαία παγκοσμίως.
Η στρατηγική αυτή εντάσσεται στο σχέδιο της Κίνας να καταστεί επιστημονική υπερδύναμη, ιδίως σε τομείς όπως η τεχνητή νοημοσύνη, οι ημιαγωγοί και η βιοτεχνολογία.
«Η επιστημονική και τεχνολογική επανάσταση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον ανταγωνισμό των υπερδυνάμεων», δήλωσε πέρσι ο Σι Τζινπίνγκ.
Παράλληλα, οι ΗΠΑ απομακρύνουν επί χρόνια επιστήμονες, ειδικά μέσω ερευνών για σχέσεις με την Κίνα.
Ο Λου Ουγιουάν, χημικός πρωτεϊνών στο Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ, ερευνήθηκε για μη γνωστοποιημένες συνεργασίες, σχέσεις που όπως λέει, γνώριζε το πανεπιστήμιο. Παραιτήθηκε το 2020, ύστερα από 20 χρόνια.
Πολλές από τις υποθέσεις του προγράμματος «China Initiative» κατέρρευσαν, ενώ ερευνητές το χαρακτήρισαν ρατσιστικό.
Ο καθηγητής Λου, σήμερα στο Πανεπιστήμιο Fudan στη Σαγκάη, αναφέρει πως πολλοί συνάδελφοί του σκέφτηκαν να φύγουν, αλλά παρέμειναν λόγω οικογενειακών δεσμεύσεων.
Η μείωση της χρηματοδότησης επί Τραμπ ίσως αλλάξει τα δεδομένα.
«Αν περικόψουν τόσο πολύ τη χρηματοδότηση, αυτό ίσως είναι η σταγόνα που ξεχειλίζει το ποτήρι», δήλωσε.
Ωστόσο, η Κίνα αντιμετωπίζει δικά της εμπόδια στην προσέλκυση ταλέντων.
Οι κινεζικές πανεπιστημιακές αποστολές στο εξωτερικό δυσκολεύονται, ενώ Κινέζοι ερευνητές δυσκολεύονται επίσης να λάβουν βίζα για τις ΗΠΑ. Στις ΗΠΑ, πολιτείες όπως το Τέξας απαγορεύουν σε εργαζόμενους πανεπιστημίων να ταξιδέψουν στην Κίνα.
Οι επιστήμονες που επέστρεψαν στην Κίνα ανήκουν κυρίως σε τρεις κατηγορίες: στα πρώτα βήματα της καριέρας τους, κοντά στη συνταξιοδότηση ή εκείνοι που ένιωσαν πίεση από τις έρευνες. Οι σταθεροί, καριερίστες ερευνητές διστάζουν ακόμη.
Ο καθηγητής Ράο, συνιδρυτής του Westlake, δήλωσε πως η πρόοδος στην προσέλκυση ταλέντων παρεμποδίζεται από ζήλια ντόπιων συναδέλφων.
«Η χρηματοδότηση πρέπει να αυξηθεί, αλλά το κλειδί είναι η αξιοκρατία», είπε. «Η στήριξη πρέπει να βασίζεται στην αξία των επιστημόνων και την ποιότητα της επιστήμης τους», συμπλήρωσε.
Ακόμη και εντός Κίνας, οι επιστήμονες υπόκεινται σε πολιτικό έλεγχο. Τα πανεπιστήμια αντιμετωπίζουν περιορισμούς στην ελευθερία έκφρασης, ενώ το υπουργείο Κρατικής Ασφάλειας προειδοποιεί ότι επιστρέφοντες επιστήμονες ίσως είναι κατάσκοποι.
Πολλοί Κινέζοι επιστήμονες, εντός και εκτός Κίνας, τόνισαν πως αποφεύγουν την πολιτική και επιδιώκουν απλώς καλή επιστήμη.
Η κοινή διαπίστωση ήταν ότι σήμερα, αυτό είναι ευκολότερο στην Κίνα.
«Είναι δύσκολο να επιβιώσεις στην Αμερική. Και η Κίνα αναπτύσσεται τόσο γρήγορα», είπε ο Φου Τιενφάν, 32 ετών, ερευνητής τεχνητής νοημοσύνης που άφησε το Rensselaer Polytechnic Institute για το Πανεπιστήμιο της Ναντζίνγκ.
«Αν ήταν η καλύτερη επιλογή ή όχι, θα φανεί με τον χρόνο», πρόσθεσε.
