Δεν είναι πάντα εύκολο να αναγνωρίσεις έναν ναρκισσιστή. Στην αρχή φαίνεται γοητευτικός, έξυπνος, επιτυχημένος. Στην πορεία, όμως, νιώθεις ότι η πραγματικότητα «διαλύεται» γύρω του, τα όρια σου δοκιμάζονται και η ψυχική σου υγεία διαρκώς φθείρεται.
Η συνεχής επαφή με έναν ναρκισσιστή δεν είναι απλώς κουραστική – μπορεί να είναι ψυχικά και συναισθηματικά εξουθενωτική. Η ψυχολόγος Dr. Michele Goldman, σύμβουλος του οργανισμού Hope for Depression Research Foundation, εξηγεί στο Parade γιατί είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τι πραγματικά σημαίνει ναρκισσισμός, πώς να αναγνωρίζουμε τα σημάδια και – κυρίως – πώς να προστατεύουμε τον εαυτό μας.
Κοινά σημάδια ναρκισσισμού
Η Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας (NPD) είναι μια διαγνώσιμη ψυχική διαταραχή. Όμως η διάγνωση πρέπει να γίνεται αποκλειστικά από ειδικευμένο επαγγελματία ψυχικής υγείας, καθώς ένα από τα φαινόμενα που παρατηρούνται στη σημερινή εποχή είναι η υπερβολική και αβάσιμη επίκληση του ναρκισσισμού.
Η τάση να χαρακτηρίζουμε διαρκώς άλλους ανθρώπους ως ναρκισσιστές, απλώς επειδή μπορεί να εκδηλώνουν για παράδειγμα μια περιοδική αλαζονεία, δεν είναι μόνο λάθος είναι και επικίνδυνη. Με αυτόν τον τρόπο δεν αφήνουμε περιθώρια για ανθρώπινες αδυναμίες ή και για λάθη, εμποδίζοντας την ανάπτυξη των σχέσεων, κοινωνικών ή ερωτικών.
Για να ξεφύγουμε από την παγίδα του «viral» ναρκισισμού, το σημαντικότερο είναι να γνωρίζουμε τα βασικά σημάδια. «Υπάρχει ένα φάσμα έντασης στον ναρκισσισμό — κάποιοι έχουν απλώς χαρακτηριστικά, ενώ άλλοι εμφανίζουν πιο βαθιά και χρόνια διαμορφωμένη ναρκισσιστική προσωπικότητα», εξηγεί η Goldman.
Τα συνηθισμένα σημάδια που λαμβάνουν υπόψη οι ειδικοί περιλαμβάνουν:
- Μεγαλομανία και υπερφίαλη εικόνα του εαυτού – όπως υπερβολή επιτευγμάτων και αίσθηση ανωτερότητας.
- Πίστη ότι οι άλλοι θα έπρεπε να τους ζηλεύουν.
- Ανάγκη για θαυμασμό – επιθυμούν συνεχώς εξωτερική επιβεβαίωση.
- Φαντασιώσεις επιτυχίας και εξουσίας.
- Αίσθηση προνομιακής μεταχείρισης – πιστεύουν ότι οι κανόνες δεν ισχύουν για αυτούς.
- Χρόνια ζήλια όταν άλλοι τραβούν την προσοχή ή πετυχαίνουν.
- Έλλειψη ενσυναίσθησης – δυσκολία στην κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων ή των επιπτώσεων της δικής τους συμπεριφοράς.
Όπως επισημαίνει η Godlman, είναι συνηθισμένο να εμφανίζονται κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά κατά καιρούς σε ανθρώπους. Δεν σημαίνει ότι κάποιος είναι ναρκισσιστής μόνο και μόνο επειδή έχει υψηλές φιλοδοξίες ή νιώθει ζήλια. «Πολλά άτομα μπορεί να έχουν ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά. Το να έχει κάποιος τέτοια σημάδια δεν είναι εξ ορισμού κακό», όμως όταν αυτά τα στοιχεία είναι ακραία, μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τις προσωπικές και επαγγελματικές σχέσεις, σημειώνει.
Πώς να αντιμετωπίσετε έναν ναρκισσιστή
Το επόμενο κρίσιμο ζήτημα είναι πως μπορεί κάποιος να αντιμετωπίσει έναν ναρκισσιστή. Η Michele Goldman παρουσιάζει 5 στρατηγικές για αυτόν τον σκοπό, αλλά κάνει και μια ξεκάθαρη επισήμανση για το τι δεν πρέπει ποτέ να προσπαθήσετε με έναν ναρκισσιστή.
1. Θέστε, διεκδικήστε και διατηρήστε όρια
Τα όρια είναι ο καλύτερός σας σύμμαχος όταν έχετε να κάνετε με ναρκισσιστή – είτε στη δουλειά είτε στην προσωπική ζωή. «Η θέσπιση και διατήρηση ορίων είναι πιθανότατα το πιο σημαντικό βήμα για να ξεκινήσει κανείς», λέει η Goldman. «Οι ναρκισσιστές συχνά αμφισβητούν ή αγνοούν τα όρια, γιατί ενδιαφέρονται κυρίως για τις δικές τους ανάγκες».
Είναι εξίσου κρίσιμο να ξέρετε τα δικά σας όρια – και να είστε ειλικρινείς για το αν μπορείτε να τα τηρήσετε. «Δεν θέλετε να θέσετε ένα όριο και μετά να το παραβιάσετε εσείς οι ίδιοι», προειδοποιεί. «Αυτό δίνει το μήνυμα στον ναρκισσιστή ότι μπορεί να το κάνει κι εκείνος. Πρέπει να προστατεύετε διαρκώς τα όρια σας – γιατί θα προσπαθήσουν να τα παρακάμψουν».
2. Κρατήστε επαφή με την πραγματικότητα
Ένας ναρκισσιστής μπορεί να διαστρεβλώσει την αλήθεια για να επιβάλει τη δική του εκδοχή. «Οι ναρκισσιστές μπορούν να είναι εξαιρετικά χειριστικοί και ελεγκτικοί. Μπορεί να προσπαθήσουν να σας πείσουν ότι η δική τους εκδοχή είναι η σωστή. Είναι σημαντικό να παραμείνετε συνδεδεμένοι με τη δική σας αίσθηση της πραγματικότητας και, αν χρειαστεί, να ζητήσετε βοήθεια από τρίτους – π.χ. συναδέλφους».
3. Αποφύγετε τις συγκρούσεις και τα παιχνίδια εξουσίας
Ίσως να θέλετε να φωνάξετε ή να αποδείξετε ότι έχετε δίκιο. Μην το κάνετε. «Οι ναρκισσιστές μπορεί να γίνουν ιδιαίτερα εχθρικοί και, επειδή κάποιοι στερούνται ενσυναίσθησης γίνονται και εκδικητικοί με σκοπό να τιμωρήσουν τον άλλον», τονίζει η Goldman και προσθέτει: «Μην μπείτε σε “παιχνίδι δύναμης” μαζί τους. Ακόμα και αν έχετε αποδείξεις, καλύτερα να μην επιμείνετε. Αν δεν εμπλακείτε, τους αφαιρείτε τη δύναμη που έχουν στη σχέση».
4. Θυμηθείτε: Δεν φταίτε εσείς
Οι ναρκισσιστές έχουν την τάση να κατηγορούν τους άλλους. «Η συμπεριφορά ενός ναρκισσιστή έχει να κάνει με τον ίδιο, όχι με εσάς». «Μην εσωτερικεύετε την ιδέα ότι κάτι δεν πάει καλά με εσάς ή ότι είναι δικό σας το φταίξιμο. Αυτή η σχέση είναι προβληματική λόγω της δικής τους συμπεριφοράς».
5. Τεκμηριώστε και προτιμήστε γραπτή επικοινωνία
Οι ναρκισσιστές μπορούν να διαστρεβλώσουν τα γεγονότα σαν σε σενάριο ταινίας. Η τεκμηρίωση των αλληλεπιδράσεων σάς προστατεύει. «Αν πρόκειται για συνεργάτη ή προϊστάμενο, βεβαιωθείτε ότι η βασική σας επικοινωνία γίνεται μέσω γραπτού λόγου. Έτσι διατηρείτε την ψυχραιμία σας, θέτετε σαφή όρια και ταυτόχρονα σέβεστε την ιεραρχία στον χώρο εργασίας».
Τι δεν πρέπει να κάνετε με έναν ναρκισσιστή
Μην παρατείνετε τις αλληλεπιδράσεις μαζί τους. «Πολλές φορές, μπορούμε να διακρίνουμε τις τακτικές ενός ναρκισσιστή. Όμως, όσο δελεαστικό κι αν είναι, ποτέ μην προσπαθήσετε να τον ξεμπροστιάσετε δημόσια», τονίζει η Michele Goldman, εξηγώντας πως αυτό μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες.
«Δεν θέλουμε ποτέ να δώσουμε συναισθηματική πληροφορία σε έναν ναρκισσιστή — μπορεί να τη χρησιμοποιήσει εναντίον μας, τώρα ή στο μέλλον. Μπορούν να μας βγάλουν τον χειρότερο εαυτό μας. Ακόμη και αν μας υποτιμούν, δεν θέλουμε να μπούμε στη διαδικασία να κάνουμε το ίδιο. Θα θελήσουν να “νικήσουν” και θα προχωρήσει σε αντίποινα».
Αν και είναι δύσκολο να μην πείτε τη γνώμη σας, υπάρχει ένα κόλπο που μπορεί να βοηθήσει: «Θυμίστε στον εαυτό σας ότι ο ναρκισσιστής αισθάνεται εσωτερικά εύθραυστος και ανεπαρκής, κάτω από την επιφανειακή του υπεροψία. Όταν το συνειδητοποιήσετε αυτό, είναι πιο δύσκολο να νιώσετε την επιθυμία να τον προσβάλετε ή να τον ντροπιάσετε δημόσια — και ίσως νιώσετε και λίγη ενσυναίσθηση», σημειώνει καταλήγοντας η Goldman.
