Ξυπνάς μέσα στη νύχτα ανήμπορος να κινηθείς, με την αίσθηση ότι κάτι βαρύ σε πιέζει στο στήθος. Κάποιοι μιλούν ακόμα και για «σκιές» ή «παρουσίες» στο δωμάτιο. Στη λαϊκή παράδοση το φαινόμενο αυτό αποδίδεται στη «Μόρα», μια «δαιμονική μορφή» που στοιχειώνει τις νύχτες. Όμως η επιστήμη το ονομάζει «υπνική παράλυση».

Πρόκειται για μια ιδιόμορφη εμπειρία που μπορεί να προκαλέσει τρόμο, αλλά δεν είναι επικίνδυνη. Στην πραγματικότητα, συμβαίνει όταν ο εγκέφαλος ξυπνά αλλά το σώμα παραμένει «παγιδευμένο» στην κατάσταση του ύπνου. Το άτομο δεν μπορεί να κινηθεί ή να μιλήσει και σε κάποιες περιπτώσεις συνοδεύεται από βάρος στο στήθος και έντονες παραισθήσεις, που προκαλούν συναισθήματα φόβου και έντονου άγχους.

Κατανοώντας τι είναι η υπνική παράλυση και τι την προκαλεί, μπορούμε να μειώσουμε τη συχνότητά της και να βελτιώσουμε τη γενική μας ευεξία.

Πώς συμβαίνει η υπνική παράλυση;

Κατά τη διάρκεια του ύπνου, το σώμα χαλαρώνει πλήρως και οι εκούσιοι μύες «απενεργοποιούνται». Αυτό, όπως επισημαίνεται από το Medical News Today, γίνεται για να μην τραυματιζόμαστε όταν ονειρευόμαστε. Όταν όμως κάποιος ξυπνήσει ενώ το σώμα του είναι ακόμα σε αυτή την κατάσταση, βιώνει υπνική παράλυση.

Το φαινόμενο εμφανίζεται συνήθως είτε καθώς αποκοιμιόμαστε, είτε καθώς ξυπνάμε, δηλαδή σε ένα μεταβατικό στάδιο όπου ο εγκέφαλος και το σώμα δεν είναι συγχρονισμένα. Κατά τη διάρκεια του επεισοδίου, ο άνθρωπος μπορεί να έχει οπτικές, ακουστικές ή σωματικές παραισθήσεις, κάτι που το κάνει ακόμα πιο τρομακτικό.

Η υπνική παράλυση δεν είναι απειλητική για τη ζωή, αλλά σχετίζεται με άλλες διαταραχές ύπνου, όπως η ναρκοληψία. Μπορεί να ξεκινήσει από την εφηβεία και να είναι πιο συχνή στα 20 και 30. Περίπου το 7,6% των ανθρώπων την έχουν βιώσει τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους. Κατατάσσεται στις παραϋπνίες, τα ανεπιθύμητα φαινόμενα που σχετίζονται με τον ύπνο.

Πιθανές αιτίες της υπνικής παράλυσης

Η υπνική παράλυση σχετίζεται με τον μη συγχρονισμό μεταξύ των φάσεων REM (ύπνος με γρήγορες κινήσεις ματιών) και NREM (βαθύς ύπνος χωρίς κινήσεις ματιών). Το σώμα εναλλάσσεται ανάμεσα στις δύο αυτές φάσεις σε κύκλους των 90 λεπτών. Στο REM βλέπουμε όνειρα και οι μύες παραμένουν ακίνητοι.

Σε περιόδους υπνικής παράλυσης, το σώμα μένει «κολλημένο» στη φάση χαλάρωσης του REM, ενώ το μυαλό είναι σε εγρήγορση. Μάλιστα, τα μέρη του εγκεφάλου που ανιχνεύουν απειλές είναι πιο ενεργά απ’ ό,τι συνήθως, ενισχύοντας τις παραισθήσεις.

Παράγοντες που αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης:

  • Ναρκοληψία
  • Ακανόνιστο πρόγραμμα ύπνου (π.χ. λόγω βαρδιών ή jet lag)
  • Κληρονομικότητα
  • Μπορεί επίσης να σχετίζεται με ιατρικά προβλήματα, όπως:
  • Κατάθλιψη
  • Ημικρανίες
  • Άπνοια ύπνου
  • Υπέρταση
  • Αγχώδεις διαταραχές

Βασικά συμπτώματα

Το βασικό σύμπτωμα είναι η αδυναμία κίνησης κατά την αφύπνιση ή την είσοδο στον ύπνο. Μπορεί επίσης να περιλαμβάνει:

  • Αδυναμία ομιλίας
  • Παραισθήσεις (οπτικές, ακουστικές ή σωματικές)
  • Πίεση στο στήθος
  • Δυσκολία στην αναπνοή
  • Εφίδρωση
  • Πονοκεφάλους ή μυϊκούς πόνους

Διάγνωση και πρόληψη της υπνικής παράλυσης

Οι περισσότεροι βιώνουν την υπνική παράλυση μόνο μία ή δύο φορές στη ζωή τους. Αν όμως τα επεισόδια είναι συχνά, αυτό προκαλεί άγχος και επηρεάζει την καθημερινότητα, οπότε ίσως χρειάζεται ιατρική αξιολόγηση. Ο γιατρός θα εξετάσει το ιστορικό και τα συμπτώματα, εξετάζοντας και το ενδεχόμενο να υπάρχουν άλλες διαταραχές, όπως η ναρκοληψία.

Παρότι δεν υπάρχει συγκεκριμένη θεραπεία, υπάρχουν ορισμένες ενέργειες που μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη. Η διαχείριση του στρες, η σταθερή ρουτίνα ύπνου και η καλή υγιεινή ύπνου, είναι οι τρεις βασικοί άξονες.

Συμβουλές για βελτίωση του ύπνου:

  • Ύπνος 6–8 ώρες καθημερινά
  • Ίδιο ωράριο ύπνου και ξυπνήματος
  • Σκοτεινό και ήρεμο περιβάλλον
  • Αποφυγή έντονου φωτός το βράδυ
  • Φυσικό φως την ημέρα
  • Όχι βαριά γεύματα ή κατανάλωση καφέ πριν τον ύπνο
  • Καθημερινή άσκηση (όχι κοντά στην ώρα του ύπνου)

Συμβουλές για να αντιμετωπίσετε την υπνική παράλυση

Αν και τρομακτική, η υπνική παράλυση διαρκεί συνήθως λίγα δευτερόλεπτα έως 2 λεπτά. Αν βρεθείτε σε τέτοιο επεισόδιο, σύμφωνα με ειδικούς στο Health Line, δοκιμάστε τα εξής:

► Κίνηση μικρών σημείων του σώματος: Εστιάστε στην προσπάθεια να κουνήσετε κάτι μικρό στο σώμα σας, όπως δάχτυλα χεριών και ποδιών ή δοκιμάστε γρήγορο ανοιγοκλείσιμο των ματιών. Αυτές οι ενέργειες μπορούν να «ξεκλειδώσουν» την κινητικότητα του σώματος.

► Έντονη προσπάθεια κίνησης: Ορισμένοι αναφέρουν ότι μια έντονη κίνηση – όπως τίναγμα, βήχας ή σπασμός – βοηθά στην έξοδο από την παράλυση. Δεν είναι πάντα εφικτό για όλους, αλλά αξίζει να το δοκιμάσετε.

► Βαθιές αναπνοές: Το αίσθημα πίεσης στο στήθος μπορεί να προκαλέσει πανικό. Εστιάστε στην αργή και βαθιά αναπνοή. Υπενθυμίστε στον εαυτό σας ότι είναι προσωρινό.

► Ζητήστε βοήθεια: Αν τα επεισόδια είναι συχνά ή προκαλούν φόβο, μιλήστε με γιατρό. Επίσης, αν κοιμάστε με κάποιον άλλον, μπορείτε να του εξηγήσετε πώς εκδηλώνεται η υπνική σας παράλυση (π.χ. ανοιχτά μάτια χωρίς δυνατότητα λόγου) και να του ζητήσετε να σας αγγίξει απαλά ή να σας βοηθήσει να καθίσετε για να ξυπνήσετε.

Η γνώση και η κατανόηση της υπνικής παράλυσης είναι το πρώτο βήμα για να την αντιμετωπίσετε. Δεν είναι μεταφυσικό φαινόμενο – είναι μια κατάσταση του ύπνου που μπορείτε να τη διαχειριστείτε με σωστές πρακτικές και ψυχραιμία.