Το «χρυσό αίμα»: Ο σπάνιος τύπος που έχουν λιγότεροι από 50 άνθρωποι σε όλο τον κόσμο

Λιγότερα από 50 άτομα σε ολόκληρο τον κόσμο φέρουν το σπάνιο Rh-null αίμα, γνωστό και ως «χρυσό αίμα», ένα υπερσπάνιο τύπο που, σύμφωνα με ειδικούς, θα μπορούσε να σώσει αμέτρητες ζωές. Οι επιστήμονες τώρα επιταχύνουν τις προσπάθειες να το αναπαράγουν στο εργαστήριο, ανοίγοντας το δρόμο για μια επανάσταση στις μεταγγίσεις αίματος παγκοσμίως.

Ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός θεωρεί έναν τύπο αίματος «σπάνιο» όταν εμφανίζεται σε λιγότερο από 1 στα 1.000 άτομα. Το Rh-null, με περίπου 1 στα 6 εκατομμύρια, είναι ο πιο σπάνιος από όλους. Για να κατανοήσει κανείς γιατί είναι τόσο εξαιρετικός, χρειάζεται πρώτα να γνωρίζει πώς ταξινομούνται οι ομάδες αίματος.

Οι ομάδες αίματος καθορίζονται από τα αντιγόνα, πρωτεΐνες και σάκχαρα που βρίσκονται στα ερυθρά αιμοσφαίρια και υποδεικνύουν στο ανοσοποιητικό σύστημα ποιο αίμα ανήκει στον οργανισμό και ποιο όχι. «Αν σας μεταγγίσουν αίμα δότη που περιέχει διαφορετικά αντιγόνα από το δικό σας, θα δημιουργήσετε αντισώματα εναντίον αυτού του αίματος και θα του επιτεθούν», εξήγησε ο Άσ Τόι, καθηγητής κυτταρικής βιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, στο BBC. «Αν σας ξαναμεταγγίσουν αυτό το αίμα, μπορεί να είναι απειλητικό για τη ζωή».

Τα δύο συστήματα ομάδων αίματος που προκαλούν την ισχυρότερη ανοσολογική αντίδραση είναι τα ABO και Ρέζους (Rh). Το σύστημα ABO καθορίζει αν κάποιος έχει το αντιγόνο Α, Β, και τα δύο ή κανένα στα ερυθρά αιμοσφαίριά του, ενώ το σύστημα Rh ελέγχει αν είναι «θετικός» ή «αρνητικός» για την πρωτεΐνη RhD. Μαζί, αυτά τα συστήματα καθορίζουν αν ένα άτομο έχει μία από τις οκτώ κύριες ομάδες αίματος: A+, A-, B+, B-, AB+, AB-, O+ ή O-.

Τα χαρακτηριστικά του Rh-null

Το αίμα O- θεωρείται καθολικός δότης, καθώς δεν περιέχει τα αντιγόνα A, B και Rh-D, καθιστώντας το ασφαλές για τις περισσότερες μεταγγίσεις. Ωστόσο, το σύστημα Rh περιλαμβάνει περισσότερα από το αντιγόνο D, με πάνω από 50 διαφορετικά αντιγόνα. «Κάνουμε δοκιμές για το RhD επειδή είναι το πιο πιθανό να προκαλέσει ανοσολογική αντίδραση», δήλωσε ο Δρ Ζάχερ Ότροκ, γιατρός μεταγγισιολογίας στο Cleveland Clinic. «Από αυτή την άποψη είναι το πιο σημαντικό και κλινικά σημαντικό αντιγόνο Rh, αλλά σίγουρα δεν είναι το μόνο που πρέπει να εξετάσουμε», τόνισε.

Τα άτομα με Rh-null αίμα δεν έχουν κανένα από αυτά τα αντιγόνα, γεγονός που σημαίνει ότι ακόμη και μια μεταγγίση O- μπορεί να προκαλέσει επικίνδυνη ανοσολογική αντίδραση. Ως αποτέλεσμα, μπορούν να δεχθούν μεταγγίσεις μόνο από δότες με τον ίδιο σπάνιο τύπο, περιορίζοντας σημαντικά την ομάδα των δοτών τους. Παράλληλα, όμως, το Rh-null θεωρείται εξαιρετικά πολύτιμο, καθώς μπορεί να μεταγγιστεί με ασφάλεια σε οποιονδήποτε έχει σπάνιο τύπο Rh, συμπεριλαμβανομένων ατόμων με σπάνιες διαταραχές αίματος. Γι’ αυτό και έχει κερδίσει το προσωνύμιο «χρυσό αίμα».

Λόγω του ότι ελάχιστοι άνθρωποι φέρουν φυσικά το Rh-null, οι επιστήμονες προσπαθούν να το καλλιεργήσουν στο εργαστήριο ώστε να αυξηθεί η διαθεσιμότητα για μεταγγίσεις. Το 2018, ο Τόι και η ομάδα του κατάφεραν να αναπαράγουν τον σπάνιο τύπο αίματος χρησιμοποιώντας την τεχνική επεξεργασίας γονιδίων CRISPR-Cas9. Ωστόσο, η τεχνολογία αυτή είναι αμφιλεγόμενη και αυστηρά ρυθμιζόμενη, με αποτέλεσμα να χρειαστούν χρόνια μέχρι το εργαστηριακό Rh-null να χρησιμοποιηθεί σε ανθρώπους.

Στο μεταξύ, ο Τόι συμμετέχει στην ηγεσία της δοκιμής RESTORE, της πρώτης μελέτης που εξετάζει τη μεταγγίση εργαστηριακά παραγόμενων ερυθρών αιμοσφαιρίων από βλαστοκύτταρα δότη σε ανθρώπους. «Προς το παρόν, η λήψη αίματος από το χέρι κάποιου είναι πολύ πιο αποδοτική και οικονομικά συμφέρουσα, και θα χρειαζόμαστε δότες για το προβλεπτό μέλλον», ανέφερε στο BBC. «Αλλά για άτομα με σπάνιες ομάδες αίματος, όπου υπάρχουν πολύ λίγοι δότες, αν καταφέρουμε να καλλιεργήσουμε περισσότερο αίμα, αυτό θα ήταν πραγματικά εντυπωσιακό», ανέφερε χαρακτηριστικά.