Όλοι οι άνθρωποι τυχαίνει να ξεχνάμε ασήμαντα πράγματα, όπως πού αφήσαμε τα κλειδιά ή το κινητό μας, τι φάγαμε χθες το μεσημέρι, ή αν σβήσαμε το μάτι της κουζίνας ή το θερμοσίφωνο πριν φύγουμε από το σπίτι. Αυτές οι καταστάσεις είναι φυσιολογικές και μπορεί να συμβούν σε οποιονδήποτε, ειδικά αν βρίσκεται για παράδειγμα σε περίοδο έντονου στρες.
Οι άνθρωποι που παραπονιούνται για απώλεια μνήμης έχουν συχνά προβλήματα με άλλες γνωστικές ικανότητες όπως η προσοχή ή η συγκέντρωση ή η γλώσσα. Όποιο και αν είναι το πραγματικό πρόβλημα, μας δημιουργεί σχεδόν πάντα αίσθημα ανησυχίας ειδικά όταν επηρεάζει προς το χειρότερο τη λειτουργικότητά μας.
Συχνά η διαταραχή της συγκέντρωσης είναι η αιτία που ξεχνάμε, κάτι που ενίοτε παρερμηνεύεται ως μια σοβαρή διαταραχή μνήμης. Σε μια εποχή που τα ερεθίσματα που δεχόμαστε είναι ιδιαίτερα αυξημένα, η προσοχή μας δεν είναι εστιασμένη επαρκώς στις καθημερινές μας δραστηριότητες με αποτέλεσμα ορισμένες εξ’ αυτών να γίνονται μηχανικά. Επόμενο είναι λοιπόν αυτές να μην καταγράφονται επαρκώς στη μνήμη μας.
Για παράδειγμα μελέτες καταδεικνύουν ότι η βαριά χρήση των τεχνολογικών μέσων επικοινωνίας μπορεί να οδηγεί σε περιορισμούς της ιεράρχησης της προσοχής μας. Δηλαδή πληροφορίες που μπορεί να μην έχουν σχέση με το εκάστοτε αντικείμενο/στόχο που μας απασχολεί παρεμβάλλονται και ανταγωνίζονται εκείνες που είναι όντως απαραίτητες, με αποτέλεσμα την επιβάρυνση της μνήμης εργασίας και εντέλει τη μειωμένη απόδοση.
Τι γίνεται όμως όταν η απώλεια βραχυπρόθεσμης μνήμης γίνεται όλο και συχνότερη και μάλιστα σε επικίνδυνο για την καθημερινότητά μας σημείο και τι μπορεί να υποδηλώνει για την υγεία μας; Ας δούμε ποια είναι η λεπτή γραμμή που διαχωρίζει την απλή αφηρημάδα, από τα δυνητικά ανησυχητικά συμπτώματα, προκειμένου να τα αναγνωρίσετε εγκαίρως.
Βραχυπρόθεσμη μνήμη
Η βραχυπρόθεσμη μνήμη είναι ο τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλός σας αποθηκεύει μικρές ποσότητες πληροφοριών που έχει μόλις λάβει. Γενικά ο όρος περιγράφει την περίπτωση κατά την οποία ξεχνάτε πράγματα που ακούσατε, είδατε ή κάνατε πρόσφατα.
Η βραχυπρόθεσμη μνήμη και η μνήμη εργασίας μερικές φορές θεωρούνται το ίδιο πράγμα, αλλά δεν είναι. Η βραχυπρόθεσμη μνήμη αφορά στα συστήματα μνήμης που εμπλέκονται στην προσωρινή αποθήκευση τμημάτων πληροφοριών. Η μνήμη εργασίας αναφέρεται στις εγκεφαλικές διεργασίες που επιτρέπουν τον χειρισμό και τη χρήση αποθηκευμένων πληροφοριών.
Νευροαπεικονιστικές μελέτες με MRI δείχνουν την ενεργοποίηση του προμετωπιαίου λοβού του εγκεφάλου όταν οι άνθρωποι εκτελούν εργασίες που απαιτούν τη συγκράτηση πληροφορίας στη βραχυπρόθεσμη μνήμη τους, όπως το να θυμηθούν ένα νούμερο ή τη θέση ενός αντικειμένου. Φαίνεται μάλιστα ότι η αριστερή και δεξιά μεριά του προμετωπιαίου λοβού επιτελούν διαφορετική λειτουργία με την πρώτη να εμπλέκεται περισσότερο στη λεκτική μνήμη εργασίας, ενώ η δεύτερη ενεργοποιείται στη μνήμη του χώρου, όπως η ανάμνηση του σημείου που εμφανίστηκε η λάμψη φωτός.
Γενικά, η βραχυπρόθεσμη απώλεια μνήμης γίνεται αισθητή όταν το άτομο
- κάνει τις ίδιες ερωτήσεις επανειλημμένα
- ξεχνάει συνέχεια πού έβαλε προσωπικά του αντικείμενα
- ξεχνάει πρόσφατα γεγονότα
- ξεχνάει κάτι που είδε ή διάβασε πρόσφατα
Αίτια διαταραχών μνήμης
Γενικά η βραχυπρόθεσμη μνήμη μπορεί να επηρεαστεί από διάφορες καταστάσεις αλλά και ασθένειες. Είναι ένα φυσιολογικό μέρος της γήρανσης για πολλούς ανθρώπους, ωστόσο μπορεί επίσης να είναι σημάδι ενός βαθύτερου προβλήματος, όπως η άνοια, ένας εγκεφαλικός τραυματισμός ή ένα πρόβλημα ψυχικής υγείας. Αναφέρονται συνοπτικά οι πιο συνηθισμένες αιτίες.
- Γήρανση
- Ανεπαρκής ύπνος π.χ. αϋπνία, στέρηση ύπνου
Ασθένειες ή καταστάσεις που βλάπτουν τον εγκεφαλικό ιστό, όπως
- η νόσος του Πάρκινσον
- η νόσος του Χάντινγκτον
- άνοια, π.χ. νόσος αλτσχάιμερ
- ήπια γνωστική διαταραχή
- όγκοι εγκεφάλου
- αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια
- εγκεφαλίτιδες
- κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις & διάσειση
- επιληψία
Στρες και προβλήματα ψυχικής υγείας
- κατάθλιψη
- άγχος
- δεπυ
- αλκοολισμός
- διαταραχή χρήσης ουσιών
- μετατραυματικές διαταραχές
- αποσυνδετική αμνησία
Διάφορες
- Διαταραχές θυρεοειδή
- Ανεπάρκεια βιταμινών/μετάλλων π.χ. B12 ή υπονατριαιμία λόγω ανεπαρκούς πρόσληψης, μειωμένης απορρόφησης ή μη κάλυψη αυξημένων αναγκών οργανισμού
Φάρμακα
- Ηρεμιστικά
- Αντιεπιληπτικά
- Στατίνες
- Αντιχολινεργικά
- Χημειοθεραπεία
Πώς γίνεται η διάγνωση
Προκειμένου ο γιατρός σας να εντοπίσει κάποια προβληματική κατάσταση σχετικά με την βραχυπρόθεσμη μνήμη, θα σας κάνει ορισμένες ερωτήσεις, σχετικά με τον τρόπο ζωής και διατροφής σας, το οικογενειακό και ιατρικό σας ιστορικό και κάποια φαρμακευτική αγωγή που τυχόν λαμβάνετε. Στη συνέχεια μπορεί να σας συστήσει μαγνητική τομογραφία ή αξονική τομογραφία εγκεφάλου, προκειμένου να εντοπίσει πιθανά ιατρικά αίτια για την απώλεια μνήμης.
Συνήθως σε νεαρές ηλικίες η κατάσταση αυτή μπορεί να είναι απόρροια έντονου χρόνιου στρες ή κατάθλιψης και σε αυτές τις περιπτώσεις, αν δεν υποβόσκει ιατρικό αίτιο, τότε η αντιμετώπιση με εξειδικευμένο ψυχίατρο μπορεί να αποδειχθεί πολύ αποτελεσματική.
Σπύρος Καλημέρης, Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής
