Πάνω σε ένα τραπέζι, καλυμμένο από ένα λευκό ύφασμα, υπάρχουν περισσότερα από 72 αντικείμενα. Κάποια από αυτά συνδέονται με την ευχαρίστηση, όπως τρόφιμα, λουλούδια, μια χτένα, ένα κραγιόν. Άλλα έχουν κατασκευαστεί για να προκαλούν πόνο: Ένα όπλο, αλυσίδες, τσεκούρι, πριόνι, διάφορα μαχαίρια.
Ανάμεσα στα αντικείμενα υπάρχει μια επιγραφή που αναφέρει: «Οδηγίες: Υπάρχουν 72 αντικείμενα στο τραπέζι τα οποία κάποιος μπορεί να τα χρησιμοποιήσει επάνω μου όπως επιθυμεί. Εγώ είμαι το αντικείμενο. Κατά τη διάρκεια της περφόρμανς παίρνω την πλήρη ευθύνη».
Την παραπάνω σύνθεση μπορεί να τη βρει κανείς στη Βασιλική Ακαδημία στο Λονδίνο. Είναι το «Rhythm 0» της Μαρίνα Αμπράμοβιτς από τη Σερβία. Δεν πρόκειται για ένα απλό έργο τέχνης, αλλά για ένα συγκλονιστικό κοινωνικό πείραμα, που έλαβε χώρα στο Studio Morra, στη Νάπολη, το 1974. Αν κάποιος σου δώσει την εξουσία να κάνεις οτιδήποτε πάνω του, τι θα πράξεις; Η απάντηση δόθηκε μέσω της performance, αποκαλύπτοντας την πιο φρικτή πλευρά των ανθρώπων.
Η Μαρίνα Αμπράμοβιτς εξέθεσε τον εαυτό της ως «αντικείμενο». Για έξι ώρες αφέθηκε στα χέρια του κοινού, επιτρέποντας στον κόσμο να χρησιμοποιήσει πάνω της οποιοδήποτε από τα αντικείμενα επιθυμούσε. Μπορούσε να κάνει ότι ήθελε.
Αρχικά το κοινό ήταν ήρεμο, παθητικό και ιδιαίτερα ευγενικό. Κάποιοι της πρόσφεραν ένα τριαντάφυλλο ή ένα φιλί. Άλλοι της σήκωσαν τα χέρια στον αέρα ή την γυρνούσαν ή την αγκάλιαζαν. Όσο όμως κυλούσε ο χρόνος η κατάσταση άρχισε να ξεφεύγει, φέρνοντας στην επιφάνεια τα πιο αποτρόπαια ένστικτα. Ήταν η ώρα των μαχαιριών, οι λεπίδες βρέθηκαν στο σώμα της και η ίδια δεμένη με αλυσίδες. Ο ένας ακολουθούσε τον άλλον σε ένα νοσηρό «γαϊτανάκι» κακοποίησης.
Ο κριτικός τέχνης Thomas McEvilley , που ήταν παρών, διηγείται: «Την τρίτη ώρα της έσκισαν τα ρούχα με ξυραφάκια. Την τέταρτη ώρα άρχισαν να γδέρνουν το δέρμα της με λεπίδες. Κάποιος της έσκισε το λαιμό για να ρουφήξει το αίμα. Δέχτηκε διάφορες σεξουαλικές επιθέσεις. Ήταν τόσο αφοσιωμένη σε αυτό που έκανε που δεν θα αντιστεκόταν ακόμη και σε βιασμό ή φόνο. Μια προστατευτική ομάδα έκανε την εμφάνισή της στο κοινό. Και όταν ένα γεμάτο όπλο στράφηκε προς το κεφάλι της Μαρίνας με το δάχτυλό της στη σκανδάλη ξέσπασε ένταση και συμπλοκή μεταξύ των παρευρισκόμενων».
Πολλές από τις απεχθείς πράξεις των συμμετεχόντων έχουν καταγραφεί σε φωτογραφίες, οι οποίες συνοδεύουν σήμερα το έκθεμα στη Βασιλική Ακαδημία στο Λονδίνο. Όπως αναφέρει ο Guardian υπάρχουν εικόνες – κυρίως με άνδρες – να κρατούν τα αντικείμενα του πόνου, να αγγίζουν το σώμα της Αμπράμοβιτς και να τη χλευάζουν, καθώς στέκεται μόνη, ακίνητη, με δάκρυα στα μάτια. Όταν μετά από έξι ώρες η γκαλερί ανακοίνωσε πως η performance είχε ολοκληρωθεί και η Αμπράμοβιτς άρχισε να κινείται ξανά, το κοινό αποχώρησε γρήγορα, αποφεύγοντας να την αντιμετωπίσει κατά πρόσωπο.
Το «Rhythm 0» κατέλαβε την ένατη θέση σε μια σύνθετη λίστα με τα μεγαλύτερα έργα performance που έγιναν ποτέ και η Μαρίνα Αμπράμοβιτς περιέγραψε αργότερα την εμπειρία της: «Αυτό που έμαθα ήταν αν αφεθείς στο κοινό, μπορεί να σε σκοτώσουν… Ένιωσα πραγματικά κακοποιημένη: μου έσκισαν τα ρούχα, μου κάρφωσαν αγκάθια τριαντάφυλλου στο στομάχι, ένα άτομο έστρεψε το όπλο στο κεφάλι μου και άλλος το πήρε. Δημιουργήθηκε μια επιθετική ατμόσφαιρα. Μετά από ακριβώς 6 ώρες, όπως είχα προγραμματίσει, σηκώθηκα όρθια και άρχισα να περπατάω προς το κοινό. Όλοι έφυγαν τρέχοντας για να ξεφύγουν από μια πραγματική σύγκρουση».
Το «Rhythm 0» ήταν μέρος μιας ευρύτερης σειράς έργων «Rhythm» που παρουσιάστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1970, διερευνώντας την έννοια του ελέγχου και τα όρια μιας αυταρχικής κοινωνίας. Εξελίχθηκε σε ένα έργο – μνημείο της ανθρώπινης κτηνωδίας. Οι συμμετέχοντες μπορούσαν να προσφέρουν ομορφιά, όμως επέλεξαν την εκμετάλλευση και την κακοποίηση.
«Το Rhythm 0 είναι μια συντριπτική υπενθύμιση των ανθρώπων που ζουν με τον φόβο της κακοποίησης καθημερινά», σχολιάζει το δημοσίευμα του Guardian. Ένα κοινωνικό πείραμα που θέτει ένα ανυπόφορο και διαχρονικό ερώτημα: Μέχρι που μπορεί να φτάσει ένας άνθρωπος όταν αναλαμβάνει τον απόλυτο έλεγχο και την εξουσία;
