«Η τηλεόραση είναι ένα ενδιαφέρον καθρέφτισμα της κοινωνίας μας. Αλλά όπως ξέρουμε, οι καθρέφτες δεν είναι πάντα πιστοί στην αντανάκλαση που μας δίνουν. Καμιά φορά είναι παραμορφωτικοί», σημειώνει στο Newsbeast ο Βασίλης Βαμβακάς.
Ο καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης είναι ο καλεσμένος στο podcast του Newsbeast και αφορμή είναι το βιβλίο «Το Κουτί» (Εκδόσεις Brainfood), το οποίο επιμελήθηκε μαζί με τον καθηγητή Γρηγόρη Πασχαλίδη.
«Η τηλεόραση μπορεί να μας δώσει πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες για το πώς η εκάστοτε κοινωνία φαντασιώνεται τον εαυτό της», σημειώνει ο κύριος Βαμβακάς. «Για το πώς προβάλλει συγκεκριμένα πρότυπα που θέλει ν’ ακολουθήσει ή πώς πολλές φορές σατιρίζει ή αποδοκιμάζει άλλα χαρακτηριστικά και πρακτικές που δεν τα θεωρεί για κάποιους λόγους νόμιμα ή αποδεκτά».
Τα σημαντικότερα σημεία της συζήτησης με τον Βασίλη Βαμβακά:
-Τι θα χάναμε αν δεν έμπαινε στις ζωές μας το 1989 η ιδιωτική τηλεόραση; «Θα χάναμε τη δεδομένη και σίγουρη πολυφωνία του μέσου. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μέχρι και τα τέλη του ’80, η Ελλάδα είχε μόνο τη δημόσια κρατική τηλεόραση, αρά από εκεί προέρχονταν όλες οι πληροφορίες, όλη η ψυχαγωγία. Ελεγχόταν ως έναν βαθμό από το εκάστοτε κυβερνών κόμμα, με τραγελαφικές πολλές φορές ιστορίες. Από εκεί και πέρα ανοίγει το παιχνίδι, αν και πολλοί θα πούνε πως λόγω του εμπορικού προσανατολισμού, το μέσο φτιάχνει πανομοιότυπα προϊόντα, είτε στο ειδησεογραφικό κομμάτι είτε στο ψυχαγωγικό. Παρ’ όλα αυτά, σε σχέση με το παρελθόν, ο πλουραλισμός που προκύπτει σε όλα τα επίπεδα είναι κάτι που θα το χάναμε. Άλλωστε ήταν από τα λίγα πράγματα στην Ελλάδα που ιδιωτικοποιήθηκε και δεν προκάλεσε καμία αντίδραση από κανέναν».
-Όταν η ποιότητα της τηλεόρασης δεν είναι καλή, φταίει η ίδια η τηλεόραση ή ο τηλεθεατής την οδηγεί εκεί; «Η τηλεόραση για πολλά χρόνια θεωρήθηκε το μαύρο κουτί πολλών πραγμάτων. Αυτό προσπαθούμε να το αντιμετωπίσουμε στο βιβλίο μας. Το στερεότυπο που δημιουργήθηκε από την κριτική που αναπτύχθηκε στην Ελλάδα, ότι για όλα τα κακά λίγο πολύ φταίει η τηλεόραση. Παρ’ όλα αυτά, το πιο ωραίο που αναδεικνύεται μέσα από το βιβλίο είναι πως η τηλεόραση είναι ένα αμφίσημο μέσο, όπως και η κοινωνία σε πολύ μεγάλο βαθμό. Έχει και πολλές αρνητικές πτυχές, που οδήγησαν το κομμάτι της ενημέρωσης και της ψυχαγωγίας σε μάλλον είτε ευτελείς επιλογές, είτε σε σκανδαλοθηρικές επιλογές, είτε σε πολλά και διάφορα που γνωρίζουμε ότι είναι προβλήματα για τη σύγχρονη δημοκρατία, για την πλουραλιστική φιλελεύθερη κοινωνία. Αλλά δημιούργησε παρά πολλές νέες δυνατότητες σε επίπεδο επικοινωνίας και ενημέρωσης, αλλά και μέσα από τα πολλά και διαφορετικά προϊόντα που παρήγαγε».
-Είναι τα ριάλιτι παιχνίδια η χειρότερη στιγμή της ιδιωτικής τηλεόρασης; Κι αν ισχύει κάτι τέτοιο, γιατί δημιουργούνται και καταναλώνονται ανελλιπώς τέτοιες εκπομπές εδώ και περίπου 2,5 δεκαετίες; «Είναι ένα πολύ σταθερό είδος της τηλεοπτικής ψυχαγωγίας με πολύ μικρά διαλείμματα. Ένα από τα μεγάλα του ατού είναι ότι μεταβάλλεται, ότι βρίσκει συνέχεια τρόπους να εξελίσσεται και άρα να παρακινεί την περιέργεια του κοινού, παρότι υπάρχουν κάποιες μεγάλες εκπομπές σημεία αναφοράς -από το Big Brother στην πρώτη φάση, το Fame Story μετέπειτα, τώρα το Survivor-, αν το δει κανείς διαχρονικά, θα δει πως εξελίσσεται αυτό το είδος. Είναι πολύ καινοτόμο. Ταυτόχρονα, βεβαίως, φέρνει για πρώτη φορά, σε τέτοιο μεγάλο βαθμό, ώσμωση της δημόσιας με την ιδιωτική ζωή. Μέχρι τότε αυτό ήταν μόνο στη φαντασία μας, τώρα το βλέπουμε παντού».
-Η ιδιωτική τηλεόραση με τα άσχημα και τα καλά της έχει συνεισφέρει στο να γίνει καλύτερη η δημόσια τηλεόραση; «Είναι αμφιλεγόμενο αυτό. Σε έναν βαθμό η ιδιωτική τηλεόραση κατάφερε να ισοπεδώσει τη δημόσια, για πολλά χρόνια. Έχουμε μια ιδιαιτερότητα σε αυτό. Εξαφανίστηκε η δυναμική της δημόσιας, επειδή εμφανίστηκε η ιδιωτική τηλεόραση, κάτι που δεν έχει συμβεί στον ίδιο βαθμό στις άλλες χώρες. Η δημόσια τηλεόραση κρατάει έναν ρόλο διακριτό και σημαντικό, παρότι μπορεί να μην έχει τις μεγαλύτερες τηλεθεάσεις».
-Όταν σταματήσουμε να βλέπουμε ειδήσεις, θα σταματήσει και η τηλεόραση; «Είναι πολύ πιθανό ν’ αλλάξουν τα περιεχόμενα της τηλεόρασης. Η ίδια η τηλεόραση δεν θα τελειώσει. Η ψηφιακή εποχή βοηθάει να εξελιχθούν και ν’ αλλάξουν τα παλαιότερα μέσα. Το μέσο θα επιβιώσει με καινούργιο περιεχόμενο, με άλλες εκπομπές».
-Η φράση του Ουμπέρτο Έκο, «Σήμερα μόνο οι ηλίθιοι κάνουν δικτατορίες με τανκς, από τη στιγμή που υπάρχει η τηλεόραση», έχει ακόμα ισχύ; «Είναι πολύ πιο δύσκολο τώρα να κάνει κανείς, όπως μπορούμε να φανταστούμε ότι συνέβαινε στο παρελθόν, προπαγάνδα μέσα από την τηλεόραση, όπως και από οποιοδήποτε άλλο μέσο. Πρώτον, γιατί η ίδια η τηλεόραση δεν είναι πια το μοναδικό ισχυρό μέσο, ενώ υπάρχουν το διαδίκτυο και τόσα άλλα. Και κυρίως γιατί η τηλεόραση έχει πλέον πάρα πολύ μεγάλο κατακερματισμό. Ο καθένας μπορεί να βρει την τηλεόραση που του αρέσει».
Ακούστε το podcast με τον Βασίλη Βαμβακά
