Η επανεφεύρεση της Νέας Τάξης Πραγμάτων στον 21ο αιώνα

Ήδη από τη σύλληψή του, υπήρξαν επίμονες συζητήσεις για τη αναμόρφωση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, τόσο εντός όσο και εκτός του θεσμού. Τα Ηνωμένα Έθνη ιδρύθηκαν εξάλλου το 1945 από τους νικητές του Β’ Παγκοσμίου με σκοπό την παγκόσμια συνεργασία, όπως είχε ιδρυθεί άλλωστε και ο πρόδρομός τους, η Κοινωνία των Εθνών, στον απόηχο των θηριωδιών του Α’ Παγκοσμίου. Οι 51 χώρες-μέλη του δεσμεύτηκαν στις 24 Οκτωβρίου 1945 να διατηρήσουν την ειρήνη μέσα από τη διεθνή συνεργασία και τη συλλογική ασφάλεια. Σήμερα κάθε σχεδόν έθνος του κόσμου είναι μέλος του ΟΗΕ, κάτω από την ευρύχωρη ομπρέλα του οποίου στεγάζονται όχι λιγότερα από 192 κράτη. Κάθε χώρα συμφωνεί να αποδεχθεί τις υποχρεώσεις που προβλέπονται από τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ, τη διεθνή σύμβαση δηλαδή που περιγράφει τις βασικές αρχές των διεθνών σχέσεων και σκαρώθηκε για να φέρει την Παγκόσμια Τάξη Πραγμάτων. Την καλώς εννοούμενη! Η οποία, σύμφωνα με το καταστατικό του, περιλαμβάνει τους εξής πυλώνες: τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, την ανάπτυξη φιλικών σχέσεων μεταξύ των εθνών, τη συνεργασία για την επίλυση των διεθνών προβλημάτων, την προώθηση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την εναρμόνιση των δράσεων των κρατών. Ένα Συμβούλιο Ασφαλείας γεννήθηκε στις πρώτες αυτές στιγμές του με μονάχα πέντε μέλη. Κι αν αναρωτιέστε, ήταν οι μεγάλοι νικητές του Β’ Παγκοσμίου, στους οποίους και εκχωρήθηκε η προνομιακή μεταχείριση να θέτουν βέτο σε οποιαδήποτε απόφαση του Οργανισμού δεν είναι της αρεσκείας τους. Σήμερα, περισσότερα από 70 χρόνια μετά την ίδρυσή τους, η σύνθεση και η λειτουργία των Ηνωμένων Εθνών συνεχίζουν να αντανακλούν τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούσαν κατά τη γέννησή τους, παρά το γεγονός ότι εντωμεταξύ ο κόσμος άλλαξε δραματικά. Όπως μας έχει διδάξει εξάλλου η σύγχρονη ιστορία, ο διεθνής οργανισμός έχει μετατραπεί σε βασικό μοχλό ενός συστήματος διαχείρισης παγκόσμιων κρίσεων, αν και το ερώτημα παραμένει αμείλικτο: πόσο αποδοτικός υπήρξε ο ΟΗΕ ως προμαχώνας της Νέας Τάξης Πραγμάτων όλα αυτά τα χρόνια; Την παγκόσμια ειρήνη δεν κατάφερε να τη διατηρήσει ούτε λεπτό. Τα έθνη δεν έχουν γίνει φιλικότερα ούτε συνεργάζονται στενότερα, παρά τις εμφατικές διακηρύξεις. Αλλά και η παγκόσμια κατανομή δύναμης και εξουσίας δεν αναδιανεμήθηκε, κάνοντας τον κόσμο μας δικαιότερο. Κάτι που κάνει πολλούς να αναρωτιούνται για τον λόγο ύπαρξης του ΟΗΕ, δίπλα φυσικά σε όλους τους άλλους διεθνείς οργανισμούς που στήθηκαν στα γρήγορα μετά τη δεύτερη παγκόσμια σύρραξη για να επουλώσουν τις πληγές της ανθρωπότητας. Ο ΟΗΕ δεν είναι παγκόσμια κυβέρνηση και δεν νομοθετεί, αναδιπλώνονται οι υπερασπιστές του. Παρέχει ωστόσο τα μέσα για την επίλυση διεθνών συγκρούσεων και διαμορφώνει πολιτικές που άπτονται της οικουμένης. Μέσω των προβεβλημένων υπηρεσιών του, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η UNICEF και η UNESCO, επηρεάζει εξάλλου την κοινωνική πραγματικότητα παντού στον κόσμο. Όπως μας λέει στο Καταστατικό του, «στα Ηνωμένα Έθνη, όλα τα κράτη-μέλη, μεγάλα και μικρά, πλούσια και φτωχά, με διαφορετικές πολιτικές απόψεις και κοινωνικά συστήματα, έχουν μια φωνή και μια ψήφο σε αυτή τη διαδικασία». Παρά ταύτα, ο ΟΗΕ απέτυχε να αποτρέψει τουλάχιστον εκατό αιματηρές συγκρούσεις στις εφτά αυτές δεκαετίες, εχθροπραξίες που κατέληξαν στον θάνατο περισσότερων από 25 εκατ. ανθρώπων. Οι Κυανόκρανοί του αποστέλλονται παντού στην ταραγμένη οικουμένη και βλέπουν τις ειρηνευτικές δράσεις τους να αποτυγχάνουν παταγωδώς. Ποια αφρικανική γενοκτονία κατάφερε να αποτρέψει ο ΟΗΕ; Της Ρουάντας; Του Κονγκό; Του Σουδάν; Της Λιβερίας; Της Σιέρα Λεόνε; Καμία, είναι η άβολη αλήθεια. Ή απέτρεψε τον Στάλιν και τον Πολ Ποτ να βυθίσουν τους λαούς τους στον όλεθρο και το αίμα; Ή μήπως κατάφερε να σταματήσει τις ΗΠΑ και τους συμμάχους της από την αδικαιολόγητη εισβολή στο Ιράκ; Ο ΟΗΕ δεν έπαιξε κανέναν ουσιαστικό ρόλο σε καμιά μεγάλη κρίση όλα αυτά τα χρόνια, από την Πυραυλική Κρίση της Κούβας μέχρι και τον Πόλεμο του Βιετνάμ. Και βέβαια δεν τον είδαμε πουθενά όταν άλλος ένας διεθνής όμιλος κρατών, το NATO, ισοπέδωνε την πρώην Γιουγκοσλαβία. Ούτε πολέμους σταμάτησε, ούτε την ειρήνη προώθησε, ούτε τις δημοκρατικές αξιώσεις των χωρών-μελών του μπόρεσε να δικαιώσει. Γι’ αυτό και η κριτική που διατυπώνεται εναντίον του τον θέλει απλώς έναν όμιλο προβληματισμού στον όποιο προσέρχονται οι ισχυροί για να δείξουν την αποφασιστική πυγμή τους. Αυτοί οι παντοδύναμοι πολιτικοί και τα συμφέροντα που εκπροσωπούν έχουν μετατρέψει τα Ηνωμένα Έθνη σε μηχανισμό χειραγώγησης και καταπίεσης, ένα βολικό εργαλείο για την εξυπηρέτηση ιδιοτελών σκοπών και την αναδιανομή του πλούτου. Αυτή η ιδιότυπη κατάσταση ομηρίας στην οποία κρατά τις χώρες-μέλη του είναι το αρχιμήδειο σημείο για την εξυπηρέτηση των σκοπιμοτήτων της Νέας Τάξης Πραγμάτων. Όχι της παλιάς αθώας, αλλά της νέας και φαρμακερής! Ο ΟΗΕ προώθησε όμως την παγκόσμια συνεργασία, αν και με τρόπο ελαφρώς διαφορετικό από τις αρχικές του διακηρύξεις. Σε μια γεωπολιτική σκακιέρα που το εμπόριο, η βιομηχανία, η παραγωγή, η χρηματοπιστωτική και η ροή της πληροφορίας περνούν από χώρα σε χώρα κάτω από την παγκοσμιοποιημένη πια οικονομία, τα κράτη παραμένουν αναγκαστικά εξαρτώμενα από τα διεθνή τραστ που ελέγχουν το παιχνίδι. Είναι αυτή η διαπλοκή εμπορίου και χρηματοπιστωτικού κλάδου που καθορίζει την παγκόσμια οικονομία, σκιαγραφώντας τη σημερινή κατάσταση που κάποιοι αποκαλούν συνωμοτικά Νέα Τάξη Πραγμάτων. Και με τέτοια αλληλοδιασταύρωση οικονομίας, πολιτικής, θρησκείας, νομικών πλαισίων και πολιτισμών, η καινούρια αυτή τάξη πραγμάτων είναι ένας σωστός λαβύρινθος από τον οποίο δεν μπορεί κανείς να αποδράσει. H περίοδος που ακολούθησε την ίδρυση του ΟΗΕ το 1945 χαρακτηρίστηκε όχι μόνο από τον χωρισμό της οικουμένης σε δυο αντίπαλα στρατόπεδα, την καπιταλιστική Δύση και την κομμουνιστική Ανατολή, αλλά και από μια νέα μάχη που δινόταν στο περιθώριο, εκεί όπου ο παραμερισμένος Νότος κέρδιζε επιτέλους μια θέση στον κόσμο και η φωνή του μπορούσε πια να εισακουστεί. Από τότε η κατάσταση άλλαξε βέβαια καθοριστικά και η Ιστορία είδε με τα μάτια της κολοσσιαία πολιτικά γεγονότα και ραγδαίες κοινωνικές αλλαγές, όπως η πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού ή η σχετικά πρόσφατη Αραβική Άνοιξη. Η αρχική μετα-αποικιοκρατική εποχή στην οποία βασίλευαν τα έθνη-κράτη έδωσε προοδευτικά τη θέση της σε ένα παγκοσμιοποιημένο τοπίο όπου τα κρατικά μορφώματα είναι ανίσχυρα να τα βάλουν με τους μεγάλους παίκτες της αγοράς. Η οικονομική, πολιτική και κοινωνική αυτή μετατόπιση από το τοπικό στο γενικό (και απόλυτα ελεγχόμενο) αποστέρησε από τα έθνη-κράτη την ικανότητά τους να διαχειρίζονται τους πολίτες και τα αγαθά τους. Η ευκολία με την οποία δημιουργούνται και διοχετεύονται τεράστια κεφάλαια, η παγκοσμιοποιημένη δράση των πολυεθνικών και η διεθνοποιημένη αγορά δημιουργούν νέες και πρωτόγνωρες ανισότητες, όσο οι ισχυροί αναγκάζουν τους αναπτυσσόμενους της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής να παίζουν σε μια σκακιέρα που διαθέτουν μόνο πιόνια όταν οι άλλοι έχουν βασίλισσες, άλογα και πύργους. Κι έτσι μονολιθικοί οικονομικοί θεσμοί, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ, είναι η Οικονομική Τάξη Πραγμάτων των ημερών μας, ένας τρομακτικός γίγαντας που τσαλαπατά έθνη, τάξεις και λαούς. Ο πρωτοφανής διεθνισμός του 21ού αιώνα είναι άμεσο απότοκο και αυτών των δύο μεγάλων παικτών, με τα πλοκάμια τους να φτάνουν παντού στον πλανήτη. Μέσα σε ένα τέτοιο εξόχως αντιδημοκρατικό και κατάφωρα άνισο σύστημα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου είναι πια δυνατότερος από τον ΟΗΕ, διαδραματίζοντας σαφώς πιο σημαντικό ρόλο στα τεκταινόμενα της υφηλίου. Ο Κόφι Ανάν δεν είχε κρύψει εξάλλου την ανησυχία του: «Πρέπει να μην κρυβόμαστε από την ανάγκη να βελτιώσουμε και, όπου είναι απαραίτητο, να αλλάξουμε τη δομή και τη λειτουργία των Ηνωμένων Εθνών και των άλλων διεθνών θεσμών». Κι αν η καλώς εννοούμενη Νέα Τάξη Πραγμάτων του 1945 αποδείχθηκε χίμαιρα, η συνωμοτική Νέα Τάξη Πραγμάτων του σήμερα αποδεικνύεται πολύ επίμονη και εξόχως αληθινή. Ακόμα και τώρα που μιλάμε τα φτωχότερα έθνη του πλανήτη συνεχίζουν να μην έχουν φωνή και να μη λαμβάνουν ποτέ ενεργό ρόλο στα κέντρα αποφάσεων. Κι αν ο κόσμος έχει μετακινηθεί πολύ παρακάτω απ’ όσο υπολόγιζαν οι ηγέτες το 1945, αυτό δεν μπορεί να είναι δικαιολογία για ένα σύστημα που το μόνο που κάνει είναι να μεταφέρει τον πλούτο από τους αδύναμους στους δυνατούς, από τους φτωχούς στους πλούσιους. Δεν είναι λάθος στρατηγικής ή ψεγάδι του συστήματος, είναι η Νέα Τάξη Πραγμάτων αυτή που μεθοδεύει την εξαθλίωση των λαών και ποτέ δεν ήταν πιο έκδηλο αυτό από την αυγή του νέου αιώνα…