Οι «θησαυροί» που κρύβει η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας

Φωνές από το παρελθόν ή η εικόνα ενός επιβλητικού κτιρίου; Συλλογή πληροφοριών ή αποτίμηση των ελληνικών γραμμάτων στο πέρασμα των αιώνων; Η αλήθεια είναι πως όταν μπήκα στην Εθνική Βιβλιοθήκη δεν περίμενα να συναντήσω την ατμόσφαιρα που είδα να απλώνεται μπροστά μου. Γράφει ο Γιώργος Λαμπίρης – Φωτογραφίες: Γιάννης Κέμμος Αμέσως χαμήλωσα τον τόνο της φωνής μου, έβαλα το κινητό μου στο αθόρυβο και ζήτησα από τη γυναίκα που βρισκόταν στην είσοδο να με οδηγήσει το γραφείο του διευθυντή της, Φίλιππου Τσιμπόγλου. Σε λίγους μήνες η Εθνική Βιβλιοθήκη θα διανύσει τη δική της διαδρομή, μήκους 3,5 χιλιομέτρων. Αυτή είναι η απόσταση που τη χωρίζει από τις νέες εγκαταστάσεις, δωρεά του ιδρύματος Σταύρου Νιάρχου, στο Δέλτα Φαλήρου. Το παλιό κτίριο όμως έχει τη δική του εξέχουσα γοητεία. Δωρεά των αδελφών Βαλλιάνου, παραδόθηκε για χρήση το 1903. Δημιουργός του ο αρχιτέκτονας Θεόφιλος Χάνσεν, ο οποίος επιμελήθηκε τόσο το κτίριο της Ακαδημίας Αθηνών, όσο κι εκείνο στο οποίο στεγάζεται η πρυτανεία του Πανεπιστημίου Αθηνών. Επιβλέπων του έργου ο Ερνέστος Τσίλλερ, ο οποίος ανέλαβε την εσωτερική διακόσμηση και την επίβλεψη της κατασκευής. Ακόμα και οι καρέκλες ή τα εσωτερικά βιβλιοστάσια φέρουν τη δική του υπογραφή. Μπαίνοντας στο γραφείο του γενικού της διευθυντή, κ. Τσιμπόγλου, συναντήσαμε έναν άνθρωπο με καταιγιστική σκέψη και χειμαρρώδη λόγο. Σπούδασε οικονομικά, τον κέρδισε όμως το βιβλίο. Θήτευσε στο Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και η αγάπη του για την πληροφορία τον ώθησε να υποστηρίξει διδακτορικό στη Βιβλιοθηκονομία και την Επιστήμη της Πληροφόρησης. Έφυγε από την βιβλιοθήκη της Κύπρου, αφήνοντας πίσω του έναν καλό μισθό, και επέλεξε να αναλάβει την… παλινόρθωση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας. Στις 30 Μαρτίου του 2016 θα ξεκινήσει η μετεγκατάσταση της βιβλιοθήκης στις νέες εγκαταστάσεις, ξετυλίγοντας την αλυσίδα που συνδέει το χθες με το σήμερα. Το newsbeast.gr, επισκέφθηκε το ιστορικό κτίριο της οδού Πανεπιστημίου και σας το παρουσιάζει: – Κύριε Τσιμπόγλου σκόπευα να ξεκινήσω διαφορετικά τη συνέντευξη, αλλά η εικόνα που αντίκρισα μπαίνοντας στην Εθνική Βιβλιοθήκη με έκανε να αλλάξω γνώμη. Οι εγκαταστάσεις δεν έχουν καμία σχέση με αυτό που περίμενα να δω. Στην πραγματικότητα αισθάνομαι περίεργα που δεν είχα την ευκαιρία να επισκεφθώ ένα κτίριο όπως αυτό, το οποίο μου θυμίζει μεγάλες βιβλιοθήκες του εξωτερικού. Η αλήθεια είναι ότι πολύς κόσμος δεν το έχει επισκεφθεί μέχρι αυτή τη στιγμή που μιλάμε. Δεν είναι μόνο ευθύνη του καθενός από εμάς. Ευθύνη έχει και η Εθνική Βιβλιοθήκη, η οποία δεν έχει διαδώσει την ανάγκη να δούμε από μέσα το κτίριο. Ήμαστε λίγο… κλειστοί, κάτι που αιτιολογείται εάν σκεφθείτε ότι φιλοξενούμε θησαυρούς, οι οποίοι απαιτούν προφύλαξη. – Ποιοι έχουν δικαίωμα πρόσβασης στην Εθνική Βιβλιοθήκη; Μπορεί να έρθει κάθε πολίτης του κόσμου; Μπορεί να έρθει όποιος θέλει. Πολλοί από τους επισκέπτες προέρχονται από ξένα πανεπιστήμια. Δεν εννοούμε τον τουρίστα που απλά θαυμάζει εξωτερικά το κτίριο, μπαίνει έως τον πρόδρομο και βγάζει μία αναμνηστική φωτογραφία. Αναφέρομαι σε εκείνους, οι οποίοι έρχονται εδώ με σκοπό να εκπονήσουν μία εργασία βασισμένη σε χειρόγραφα, παλαίτυπα, εφημερίδες, περιοδικά ή οτιδήποτε άλλο ανήκει στην περιουσία της βιβλιοθήκης. Αρκεί να έχει μαζί την ταυτότητα του και να καταθέσει τα στοιχεία του για να μπορέσει να πάρει άδεια εισόδου, εξασφαλίζοντας έτσι ότι δεν θα γίνουν φθορές στην περιουσία της Βιβλιοθήκης. – Τι θα δει όποιος επισκεφθεί τη βιβλιοθήκη; Έργα του Αριστοτέλη, του Ανακρέοντα, Ευαγγέλια, Πίνδαρο, Όμηρο, Πλάτωνα, όλη την αρχαία ελληνική γραμματεία, σε βιβλία των πρώτων αιώνων της τυπογραφίας. Αναφερόμαστε χρονολογικά στη διάστημα από το 1450 και ύστερα. – Ποια στοιχεία κάνουν ξεχωριστό ένα βιβλίο από ένα άλλο; Πώς καταλαβαίνουμε ότι ένα βιβλίο είναι θησαυρός, ενώ ένα άλλο όχι; Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που καθορίζουν το γεγονός αυτό. Καταρχάς το περιεχόμενο. Επειδή όμως μπορεί πλέον να βρει κανείς το περιεχόμενο και ψηφιακά, σημασία έχει και το αντικείμενο. Να σας δώσω ένα παράδειγμα: Το πρώτο ελληνικό βιβλίο που τυπώθηκε είναι του 1476. Πρόκειται τα «Μέρη του Λόγου» του Κωνσταντίνου Λασκάρεως. Μιλάμε για μόλις 23 χρόνια μετά την Άλωση της Πόλης. Κάποιοι λόγιοι φεύγουν από εκεί και πηγαίνουν στο Παλέρμο. Έτσι όταν χρειάζεται να εκδώσουν μία γραμματική, η οποία θα έχει συγκεκριμένη εμφάνιση και θα μπορούν να την παρουσιάσουν σε κάποια πριγκίπισσα, χρησιμοποιούν πολύ ξεχωριστά και ακριβά υλικά. Έχει διαφορά ένα βιβλίο που είναι τυπωμένο σε απλό χαρτί και ένα βιβλίο, το οποίο είναι τυπωμένο σε δέρμα νεογέννητου μοσχαριού -vellum- απευθυνόμενο στον Λορέντζο των Μεδίκων. Κι ας έχουν και τα δύο το ίδιο περιεχόμενο. Το πρώτο είναι ένα βιβλίο της σειράς, ενώ το δεύτερο είναι μοναδικό. Επίσης, οι σημειώσεις ενός σπουδαίου προσώπου στα περιθώρια ενός βιβλίου μπορούν να το κάνουν μοναδικό. – Τα σφάλματα κάνουν ένα βιβλίο μοναδικό; Παρά το γεγονός ότι η Εθνική Βιβλιοθήκη δεν είναι συλλεκτική φιλοξενεί και κακέκτυπα τα οποία μπορεί να είναι όντως σπάνια ή μοναδικά. – Είναι διαθέσιμα όλα τα βιβλία; Ακόμα και αυτά τα οποία βλέπουμε κλειδωμένα στο γραφείο σας; Όλα είναι διαθέσιμα. Ακόμα και αυτά. Τα βλέπετε κλειδωμένα, δεδομένου ότι δεν υπάρχει ειδικός χώρος φύλαξής σε θησαυροφυλάκια, όπως θα συμβεί στο νέο κτίριο του Κέντρου Πολιτισμού, Σταύρος Νιάρχος, στο οποίο θα μετακομίσουμε το προσεχές διάστημα. Φανταστείτε ότι εγώ δεν έχω πρόσβαση σε αυτά τα βιβλία που βλέπετε κλειδωμένα στις προθήκες του γραφείου μου, καθότι είναι χρεωμένα σε κάποιον άλλον. Δεν μπορώ δηλαδή να πάρω ένα κλειδί και να αρχίσω αυθαίρετα να ξεκλειδώνω τις προθήκες. – Να υποθέσω ότι υπάρχουν ειδικοί συντηρητές, οι οποίοι αναλαμβάνουν το διαχωρισμό των πολύτιμων από τα υπόλοιπα βιβλία, καθώς και τη συντήρησή τους; Έτσι ακριβώς συμβαίνει. Υπάρχουν άνθρωποι, οι οποίοι διαχωρίζουν τα πολύτιμα βιβλία από τα υπόλοιπα, και στη συνέχεια τα συντηρήσουν. Κάποια από τα βιβλία δεν πρέπει να τα πειράξει κανείς παρά μόνο οι συντηρητές. Τα υπόλοιπα αναλαμβάνει να τα καθαρίσει ειδικό συνεργείο, από τα χέρια του οποίου θα περάσουν 1.000.000 τόμοι! – Θέλετε, συναισθηματικά μιλώντας,  να φύγετε από αυτό το ιστορικό κτίριο για να μετακομίσετε σε ένα σύγχρονο όπως αυτό στο Δέλτα Φαλήρου; Το κτίριο που βρισκόμαστε τώρα έχει δώσει ιστορικά ό,τι ήταν να δώσει. Εδώ και δεκαετίες όμως δεν επαρκεί. Μπορεί να φιλοξενήσει μόνο 100 άτομα. Ωστόσο δεν νοείται Εθνική Βιβλιοθήκη με μόλις 100 αναγνώστες. Πρέπει να είναι 1.000! Και το νέο κτίριο θα έχει περισσότερες από 1.000 θέσεις. Συν τοις άλλοις υπάρχουν βιβλία, τα οποία φυλάσσονται σε ακατάλληλες συνθήκες. Δεν υπήρξαν ποτέ ρυθμιζόμενες συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας. Αν εξαιρέσουμε το γεγονός ότι δεν βρέχονται, κατά τα λοιπά τα βιβλία είναι εκτεθειμένα σε συνθήκες εξωτερικού περιβάλλοντος. Όταν το καλοκαίρι η θερμοκρασία φτάνει τους 37 βαθμούς, την ίδια θερμοκρασία έχουμε και στο εσωτερικό του κτιρίου.  Στο νέο κτίριο όμως έχουν δημιουργηθεί ελεγχόμενες συνθήκες. – Ποια είναι μερικά από τα βιβλία για τα οποία καμαρώνει η βιβλιοθήκη; Η Εθνική Βιβλιοθήκη διαθέτει 5.000 χειρόγραφα, ενώ το παλαιότερο από αυτά χρονολογείται στον 9ο αιώνα και το πιο πρόσφατο στον 18ο αιώνα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ήρθαν επιστήμονες από το Κέντρο Χειρογράφων Καινής Διαθήκης του Τέξας. Μας επισκέφθηκαν επιστήμονες από το Χάρβαρντ, για να μελετήσουν τα ομηρικά χειρόγραφα. Επίσης έχουμε συνεργαστεί με την αφρόκρεμα των Γερμανών αριστοτελιστών, οι οποίοι έδειξαν ενδιαφέρον για τα αριστοτελικά χειρόγραφα, τα οποία είναι περισσότερα από 150. Τα χειρόγραφα αυτά γράφηκαν από γραφείς μετά το 1453 και παρουσιάζουν ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον. Συν τοις άλλοις διαθέτουμε εικονογραφημένα Ευαγγέλια καθώς και μία από τις μεγαλύτερες συλλογές χειρογράφων της Καινής Διαθήκης. Είμαστε υποχρεωμένοι από το νόμο να αγοράζουμε και να διαθέτουμε οτιδήποτε εκδίδεται ακόμα και στο εξωτερικό και να το εντάσσουμε στη συλλογή μας. – Ανάμεσα στα έντυπα συναντά κανείς και εφημερίδες ή περιοδικά; Στην ιστοσελίδα μας στο διαδίκτυο μπορεί κανείς να βρει το μεγαλύτερο όγκο φύλλων επτά εφημερίδων, όπως η Ακρόπολη, η Αυγή, το Εμπρός, ο Ριζοσπάστης, ελεύθερα προσβάσιμα με δυνατότητα αναζήτησης στο κείμενο. Αποστολή μας είναι να εντοπίζουμε, να καταγράφουμε, να διαθέτουμε και να διαδίδουμε ό,τι παράγεται στη χώρα σε έργα λόγου, περιοδικό τύπο, εφημερίδες, ακόμα και κείμενα σε ηλεκτρονική μορφή. Ακόμα και το περιεχόμενο των blog. Συγκεντρώνουμε επιστολές πολιτικών, αφίσες και κάθε λογής έγγραφα. – Ακόμα και περιοδικά με άσεμνο περιεχόμενο; Ακόμα και αυτά. Ωστόσο δεν θα πάρουμε όλα τα τσοντοπεριοδικά. Θα κοιτάξουμε κυρίως να προμηθευτούμε κυρίως τα περιοδικά με φιλολογικό περιεχόμενο, τα οποία μας ενδιαφέρουν. Περιοδικά όπως ο «Πόρφυρας». – Πόσες εφημερίδες περνάνε από τα χέρια σας καθημερινά; Σύμφωνα με το νόμο παραλαμβάνουμε σε καθημερινή βάση 107 αθηναϊκές εφημερίδες και γύρω στις 200 επαρχιακές. Υπάρχουν περισσότερες, απλώς αυτές έχουμε εντοπίσει μέχρι στιγμής. Άλλωστε ποτέ δεν ξέρετε πού μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο μέλλον μία παλιά εφημερίδα. Ακόμα και στο σκηνικό μιας παράστασης, επειδή κάτι είδε σε αυτήν ή σε μία συγκεκριμένη φωτογραφία κάποιος από τους συντελεστές. Η πρόσληψη της πληροφορίας άλλωστε είναι εξατομικευμένη υπόθεση. Όλοι λαμβάνουμε υπόψη μας την ώρα με διαφορετικό τρόπο. Άλλος λέει ότι θέλει να πάρει το φάρμακό του, άλλος να πάρει τα παιδιά του από το σχολείο και άλλος βιάζεται να προλάβει το λεωφορείο. – Υπάρχει τρόπος να διαχειριζόμαστε τις πληροφορίες όπως εμείς θέλουμε και να μην γινόμαστε δέκτες επιλεκτικής ενημέρωσης; Χρειάζονται προαπαιτούμενα. Έως και σήμερα το βιβλίο ήταν το κύριο μέσο μετάδοσης των πληροφοριών. Επομένως ένα ζευγάρι γυαλιά ήταν αρκετό για να διαβάσει κάποιος το περιεχόμενό του. Όσο μεσολαβούν άλλα πράγματα όπως δίκτυα, πρότυπα, format, τα πράγματα – τεχνικά και μόνο – δυσκολεύουν.  Σημασία έχει να κρίνουμε και να αξιολογούμε. – Ελπίζω να έχετε το χρόνο όταν μετακομίσετε στο νέο κτίριο να μας κεράσετε έναν καφέ όπως και σήμερα! Θα προλάβουμε οπωσδήποτε! Ήδη ετοιμαζόμαστε, εντοπίζουμε τα παλαίτυπα, τα ταξινομούμε για να μπορέσουμε να είμαστε έτοιμοι όταν πρέπει. Κάθε βιβλίο θα διαθέτει ταυτότητα ραδιοσυχνότητας, και θα ταυτίζεται με τον κατάλογο των βιβλίων. Μπαίνει στο κουτί του και έτσι ξέρουμε τι περιέχει το κάθε κουτί. Μεταφέρεται, απεντομώνεται και στη συνέχεια τοποθετείται στο ράφι. Σημασία έχει να βοηθήσει και το κράτος σε όλη αυτή την ιστορία. Η ιδιωτική πρωτοβουλία από μόνη της δεν είναι αρκετή.   Δείτε όλα τα θέματα του Weekend