Θα µπορούσε ο Σαίξπηρ να επιβιώσει την εποχή του ίντερνετ;

Στην αµερικανική Γερουσία άρχισαν χθες οι συζητήσεις εύρεσης νέων τρόπων για την προστασία των πνευµατικών δικαιωµάτων και την αντιµετώπιση της πειρατείας που διαρκώς αυξάνεται. Η έννοια του copyright έχει αλλάξει πολύ τους τελευταίους αιώνες, όπως και οι τρόποι υπεράσπισής του.

Λίγο µετά τα µέσα του 16ου αιώνα, την εποχή που ο Ουίλιαµ Σαίξπηρ µεγάλωνε στο Στράτφορντ, οι ξυλουργοί στο Ανατολικό Λονδίνο έφτιαχναν ένα κτίριο που θεωρείται το πρώτο θέατρο στην Ευρώπη µετά την αρχαιότητα. Και άλλα θέατρα γρήγορα γέµισαν την περιοχή.

Οσοι πλήρωναν µπορούσαν να µπουν και να παρακολουθήσουν – οι υπόλοιποι, όχι. Οταν ο Σαίξπηρ άρχισε να γράφει, αυτού του είδους τα καλλιτεχνικά ιδρύµατα είχαν πληθύνει στη βρετανική πρωτεύουσα: εργάτες που κρατούσαν κουµπαράδες (που είχαν χαρακτηριστικές λαβές, τις οποίες πρόσφατα έφεραν στο φως αρχαιολογικές ανασκαφές στο Ανατολικό Λονδίνο) στέκονταν στις εισόδους των υπαίθριων θεάτρων, ζητώντας µια πένα από κάθεθεατή. Στο τέλος της ηµέρας, ηθοποιοί και ιδιοκτήτες των θεάτρων έσπαγαν τους πήλινους κουµπαράδες και µοίραζαν τα κέρδη. Από αυτά τα έσοδα οι δραµατουργοί πληρώνονταν προκειµένου να γράφουν καινούργια έργα. Για πρώτη φορά ήταν δυνατόν να κερδίσουν τα προς το ζην µε την έµπνευσή τους.

Τα χρήματα άλλαξαν τα πάντα. Πολύ σύντοµα, όπως αναφέρει σημερινό δημοσίευμα της εφημερίδας Τα Νέα, προέκυψαν σπουδαίοι θεατρικοί συγγραφείς όπως ο Κρίστοφερ Μάρλοου, ο Σαίξπηρ και άλλοι. Τι αποδεικνύουν όλα αυτά; Όπως δείχνουν και άλλες περιπτώσεις, το λογοτεχνικό ταλέντο συχνά παραµένει υποβαθµισµένο αν δεν το επιβραβεύσουν οι αγορές, γράφουν σε άρθρο τους στους «New York Times» οι Σκοτ Τάροου, Πολ Αϊκεν και Τζέιµς Σαπίρο, µέλη του ∆.Σ. του Σωµατείου Συγγραφέων των ΗΠΑ, οι οποίοι θέτουν το ερώτηµα: θα µπορούσε ο Σαίξπηρ να επιβιώσει την εποχή του Ιντερνετ όπου η πειρατεία δεν σέβεται τα πνευµατικά δικαιώµατα;

Από την αρχή εκείνης της περιόδου τα δικαιώµατα των δηµιουργών, το λεγόµενο copyright, είχαν πολιτική αξία, παρατηρεί µια οµάδα µελετητών του Σαίξπηρ από το Πανεπιστήµιο της Βιρτζίνιας, σε διαδικτυακή σελίδα που είναι αφιερωµένη στον µεγάλο βάρδο. Από τη στιγµή που εκείνος έδινε τα έργα του στη θεατρική οµάδα για την οποία έγρα φε, η ιδιοκτησία ήταν της κολεκτίβας. Και από τη στιγµή που το σενάριο τυπωνόταν ήταν ιδιοκτησία του εκδότη – η πνευµατική ιδιοκτησία δεν υπήρχε ως έννοια, η ιδιοκτησία αφορούσε µόνο κάτι συγκεκριµένο: ένα τυπωµένο έργο ή την καταγραφή του στο αρχείο των βιβλιοπωλών της εποχής.

ΧΡΕΙΑΣΘΗΚΕ να περάσει ένας αιώνας από τον θάνατο του Σαίξπηρ, ώστε το 1709 η Βρετανία να εγκρίνει τον πρώτο νόµο στον κόσµο για την προστασία των πνευµατικών δικαιωµάτων των συγγραφέων. Στους τρεις αιώνες που ακολούθησαν δηµιουργήθηκε ένας τεράστιος κλάδος βιβλίου σε όλο τον κόσµο, ο οποίος ενηµέρωσε και ψυχαγώγησε εκατοµµύρια ανθρώπους. Τώρα τα πράγµατα αλλάζουν ριζικά λόγω της πειρατείας που αποτελεί µια νέα παγκόσµια επιχείρηση, ιδιαίτερα µέσω του ∆ιαδικτύου.

Χθες η Βικτόρια Εσπινέλ, στην οποία ανέθεσε ο πρόεδρος Μπαράκ Οµπάµα να συντονίσει την επιβολή των νόµων για την πνευµατική ιδιοκτησία, κατέθεσε στην επιτροπή ∆ικαιοσύνης της Γερουσίας σχετικά µε το πώς «θα αντιµετωπισθούν ιστοσελίδες αφιερωµένες στην κλοπή αµερικανικής πνευµατικής ιδιοκτησίας» ενόψει του νέου νόµου εναντίον της πειρατείας που αναµένεται να εγκριθεί από το Κογκρέσο έως το τέλος του χρόνου. Η Εσπινέλ αναφέρθηκε «σε κοινή στρατηγική αντιµετώπισης του τεράστιου αυτού προβλήµατος µαζί µε άλλες δυτικές κυβερνήσεις».

Υπάρχουν βέβαια και οι απόψεις που υποστηρίζουν νοµικοί και άλλοι ειδικοί ότι εάν οι νόµοι για την προστασία του copyright ατονήσουν, θα ανθήσει η καινοτοµία – κάτι που, όπως υποστηρίζουν τα µέλη του ∆.Σ. του αµερικανικού Σωµατείου Συγγραφέων, αγνοεί αιώνες επιστηµονικής και τεχνολογικής προόδου που βασίζονται στην αρχή ότι ένα δηµιουργικό άτοµο θα πρέπει να εξασφαλίσει κάποια ανταµοιβή για το έργο του. Τον περασµένο Ιούλιο δύο ηθοποιοί διάβασαν απόσπασµα από το «Ονειρο θερινής νυκτός», στο µέρος όπου οι αρχαιολόγοι ξέθαψαν τις λαβές των θεατρικών κουµπαράδων, εκεί όπου ανέβαζε παραστάσεις ο θίασος του Σαίξπηρ. Οταν τελείωσε η εκµίσθωση του χώρου, τα µέλη του θιάσου διέλυσαν τον ξύλινο σκελετό και τον µετέφεραν στην άλλη όχθη του Τάµεση, όπου ονόµασαν το θέατρό τους «Globe» και συνέχισαν να ανεβάζουν έργα του µεγάλου βάρδου – παίρνοντας έτσι µαζί τους τα πνευµατικά δικαιώµατά του έως τα µέσα του 17ου αιώνα όταν οι αρχές το κατεδάφισαν.