Ο σφετεριστής της ισπανικής εξουσίας επί 36 πολυτάραχα έτη και βασικός ενορχηστρωτής του αιματηρού εμφυλίου που συγκλόνισε τη χώρα δεν έκρυψε ποτέ την αποστροφή που του προκαλούσε η λαϊκή βούληση: «Το δικό μας καθεστώς βασίζεται σε ξιφολόγχες και αίμα, όχι σε υποκριτικές εκλογές».

Κι έτσι επεφύλαξε για την πατρίδα του τέσσερις σχεδόν δεκαετίες ασφυκτικού κοινωνικού, ιδεολογικού, πολιτιστικού και οικονομικού ελέγχου, υιοθετώντας το γνώριμο μοντέλο του φασισμού και αφήνοντας ζοφερή κληρονομιά μέσω του φρανκικού καθεστώτος.

Ο Φράνκο ευαγγελίστηκε μια αιώνια, καθολική και υπερσυντηρητική κοινωνία και πέρασε το σύνολο σχεδόν της πραξικοπηματικής του διακυβέρνησης πατάσσοντας την Αριστερά και τον συνδικαλισμό, καταπιέζοντας την ελευθερία της έκφρασης και της καλλιτεχνικής δημιουργίας, όταν δεν καταπατούσε μαζικά τα ανθρώπινα δικαιώματα και εκτελούσε αντιφρονούντες.

Ο «Τζενεραλίσιμο» και «Καουδίγιο» Φράνκο προσκύνησε τον μιλιταρισμό και κυβέρνησε απολυταρχικά και βάρβαρα για τόσα χρόνια, αν και δεν άφησε καμία ουσιαστική και ανθεκτική στον χρόνο πολιτική παρακαταθήκη, ενδεικτικό της εξουσίας του. Μπορεί να έβαζε τους συμπαθούντες του καθεστώτος του να τον παρομοιάζουν με τον Αρχάγγελο Μιχαήλ, τον Κάρολο Ε’, τον Φίλιππο Β’ και τον ίδιο τον Μέγα Ναπολέοντα(!), η Ιστορία ωστόσο δεν του επιφύλαξε αντίστοιχες τιμές, περνώντας απλώς στα κιτάπια της ως διαβολικός πραξικοπηματίας.

Την ίδια ώρα, η απαράβατη προσκόλλησή του στις αρχές του φασισμού, σε συνδυασμό με τη φαιδρότητα της προσωπικότητάς του, τον οδήγησαν σε τραγικά εσφαλμένες επιλογές σε επίπεδο αναπτυξιακής και νομισματικής πολιτικής, καθώς επιδίωξε περισσότερο να κολακεύσει εαυτόν και καθεστώς παρά να αφήσει έργο στην πατρίδα του. Το άκαμπτο οικονομικό πρόγραμμα αυτάρκειας και εθνικής ανοικοδόμησης που εγκαινίασε το 1945, η άρνηση των συμμαχικών δανείων αλλά και η μη ένταξη της Ισπανίας στο Σχέδιο Μάρσαλ επέφερε στασιμότητα, η οποία σε στενή συνάφεια με τη μακρά και βαθιά διαφθορά της δικτατορίας μάστισαν τη χώρα.

Αν και αυτός επέμενε να βλέπει, όπως και κάθε άλλος σφετεριστής της δημοκρατικής εξουσίας, οικονομικό θαύμα στην Ισπανία, παραβλέποντας τα πήλινα πόδια του, καθώς η όποια ανάπτυξη της χώρας βασίστηκε περισσότερο στα εμβάσματα των μεταναστών, την εσωτερική συσσώρευση κεφαλαίου, τον τουρισμό και τις ξένες επενδύσεις παρά στο συγκεντρωτικό μοντέλο και τον κεντρικό έλεγχο της οικονομίας που ευαγγελιζόταν διαχρονικά η φασιστική διακυβέρνηση…

Πρώτα χρόνια



Ο Φρανσίσκο Παουλίνο Τεόδουλο Φράνκο Μπααμόντε γεννιέται στις 4 Δεκεμβρίου 1892 στο Ελ Φερόλ της ισπανικής Γαλικίας ως ένα από τα πέντε παιδιά μιας αριστοκρατικής οικογένειας: ο πατέρας του ήταν αξιωματικός της Ισπανικής Ναυτικής Διοίκησης και η μητέρα του κρατούσε από μια συντηρητική και θεοσεβούμενη καθολική οικογένεια της μεγαλοαστικής τάξης. Οι προηγούμενες έξι γενιές της οικογένειας ήταν όλοι αξιωματικοί του Ναυτικού -όπως και ο μεγαλύτερος αδερφός του Φρανσίσκο-, μετρώντας περισσότερα από 200 χρόνια αδιάλειπτης παρουσίας στην πολεμική αρμάδα της Ισπανίας, αν και η μοίρα είχε για τον ίδιο άλλα σχέδια.

Ο μικρόσωμος και εσωστρεφής Φρανσίσκο γράφεται σε ηλικία 15 ετών (1907) στην Ακαδημία Πεζικού του Τολέδο, από όπου αποφοίτησε ύστερα από τρία χρόνια. Στη συνέχεια παίρνει μέρος ως εθελοντής στις αποικιακές εκστρατείες στο Ισπανικό Μαρόκο, παραμένοντας για χρόνια στην εκεί αποικιοκρατική δύναμη και οικοδομώντας αργά και μεθοδικά τη φήμη του προικισμένου στρατιωτικά και διοικητικά αξιωματικού, ο οποίος απέχει μάλιστα από κάθε ποταπή και φαύλη απόλαυση. Αποτέλεσμα; Το 1915 να προαχθεί σε λοχαγό, ο νεότερος μάλιστα λοχαγός ολόκληρου του ισπανικού στρατού!

Γεννημένος αρχηγός λες, φιγούραρε πια ως ενάρετος άντρας, συγκεντρώνοντας τον πλήρη σεβασμό τόσο των στρατιωτών όσο και των συναδέλφων του. Το 1916 θα τραυματιστεί σοβαρά από σφαίρα και λίγο έλειψε να χάσει τη ζωή του, ενώ το 1920, όντας ήδη υποδιοικητής της ισπανικής δύναμης του Μαρόκου, θα τοποθετηθεί υποδιοικητής της ισπανικής Λεγεώνας των Ξένων και από το 1923 διοικητής της. Η Λεγεώνα των Ξένων διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην κατάπνιξη της εξέγερσης των Μαροκινών κατά της ισπανικής αποικιοκρατίας, απ’ όπου θα ξεπηδήσει ο Φράνκο αστέρι του στρατεύματος και εθνικός ήρωας. Αυτός ήταν ουσιαστικά που έπνιξε στο αίμα την εξέγερση του μαροκινού λαού κατά του ισπανικού στέμματος και οι επιτελείς τον αντάμειψαν όχι μόνο με τη στρατηγεία, αλλά και με συχνές επισκέψεις σε στρατιωτικές σχολές Γαλλίας και Γερμανίας.

Το 1927 θα τον βρει στον βαθμό του ταξιάρχου, όταν και τοποθετήθηκε διοικητής της Γενικής Στρατιωτικής Ακαδημίας της Σαραγόσας.

Είχε προηγηθεί ο γάμος του, με κουμπάρο μάλιστα τον ίδιο τον βασιλιά Αλφόνσο ΙΓ'(!), με την Carmen Polo, με την οποία απέκτησε τη μοναχοκόρη του…

Αλλαγή πολιτικής στην Ισπανία και άνοδος του Φράνκο στη στρατιωτική ιεραρχία

Το 1931 ο βασιλιάς Αλφόνσο ΙΓ’, κάτω από την πίεση της σμπαραλιασμένης οικονομίας και της λαϊκής δυσαρέσκειας εναντίον του, προκηρύσσει τις πρώτες δημοκρατικές εκλογές εδώ και 60 χρόνια, με τον λαό να προκρίνει τις δημοκρατικές δυνάμεις βάζοντας έτσι τέλος στη μοναρχία. Ο βασιλιάς εγκαταλείπει τη χώρα τον Απρίλιο του 1931 και η ανακήρυξη της Δεύτερης Δημοκρατίας της Ισπανίας και το πρόδηλο αντιμιλιταριστικό μένος της διακόπτουν προσωρινά τη λαμπρή στρατιωτική καριέρα του σκληροπυρηνικού φιλομοναρχικού Φράνκο.

Οι ραγδαίες μεταρρυθμίσεις των Δημοκρατικών στο στράτευμα θα βάλουν στον πάγο την καριέρα του στρατηγού, με την τύχη του να ακολουθεί πιστά τις διακυμάνσεις της πολιτικής ζωής και της εναλλαγής των εκλεγμένων κυβερνήσεων: η Γενική Στρατιωτική Ακαδημία διαλύθηκε και ο Φράνκο είναι τώρα ανενεργός. Δεν είχε πει φυσικά την τελευταία του λέξη, καθώς όταν οι συντηρητικές δυνάμεις ήρθαν στα πολιτικά πράγματα το 1933, ο μέχρι τότε αξιωματικός του περιθωρίου ανέκαμψε και επανήλθε πανηγυρικά στην ενεργό υπηρεσία ως υποστράτηγος πια.

Αν και στην πραγματική του αναγέννηση θα συμβάλει η αιματηρή καταστολή της εξέγερσης των ανθρακωρύχων τον Οκτώβριο του 1934 στις Αστουρίες, με την απάνθρωπη σκληρότητα που επέδειξε στην κατάπνιξη της λαϊκής -και σοσιαλιστικής- εξέγερσης να τον φέρνει τον επόμενο χρόνο αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού (Μάιος του 1935)!

Τις ιδιοτελείς φιλοδοξίες του θα ανακόψει όμως για μια ακόμα φορά η εκ νέου διάλυση της κεντροδεξιάς κυβέρνησης και η προκήρυξη εκλογών (Φεβρουάριος του 1936), η οποία θα φέρει προς μεγάλη του απογοήτευση στην εξουσία το Αριστερό Λαϊκό Μέτωπο. Το Γενικό Επιτελείο τον στέλνει σε μια εξευτελιστικά ασήμαντη θέση (διοικητής του αποσπάσματος στις Καναρίους Νήσους!), μετάθεση την οποία αντιμετωπίζει ο Φράνκο ως εξορία. Στο μεταξύ, ο φασισμός ανεβαίνει στην Ευρώπη και η Ισπανία τελεί σε κοινωνική και οικονομική διάλυση, με τον διχασμό ανάμεσα σε δημοκρατικούς και εθνικιστές να οξύνεται μέρα με τη μέρα.

Ο Φράνκο, ο οποίος απέφευγε συστηματικά να εμπλακεί σε οποιαδήποτε στρατιωτική συνομωσία εναντίον της αριστερής κυβέρνησης, συμβούλευσε τους κυβερνητικούς να κηρύξουν τη χώρα σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, αν και αρνήθηκαν. Ατιμασμένος, προσχώρησε κάποια στιγμή στους πραξικοπηματίες και έδωσε το πράσινο φως για το πραξικόπημα που θα στιγμάτιζε τη μοίρα της Ιβηρικής όσο τίποτα: τη 18η Ιουλίου 1936, από τα Κανάρια Νησιά, ο Φράνκο προβαίνει σε ραδιοφωνική προκήρυξη που επικροτεί τη στρατιωτική κίνηση κατά της νόμιμης δημοκρατικής κυβέρνησης της Μαδρίτης, εγκαινιάζοντας έτσι την πρώτη φάση της εμφύλιας σύρραξης που θα έμενε στην ιστορία ως Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος και θα αιματοκυλούσε τη χώρα για τρία χρόνια (1936-1939).

Την επομένη, ο Φράνκο αναχώρησε για το Μαρόκο, όπου συγκέντρωσε το παλιό και πιστό του στράτευμα και μέσα σε 24 ώρες ήταν ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης του στρατού…

Ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος

Οι πραξικοπηματίες έστεψαν τον εθνικό ήρωα της χώρας ως τον ισχυρό άντρα της στρατιωτικής κίνησης: την 1η Οκτωβρίου 1936 στη Σαλαμάνκα, η στρατιωτική χούντα ανακήρυξε τον Φράνκο αρχιστράτηγο (Generalissimo) και αρχηγό (Caudillo) του ισπανικού κράτους. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις είναι διχασμένες: η Γερμανία του Χίτλερ και η Ιταλία του Μουσολίνι αναγνώρισαν το φασιστικό καθεστώς του Φράνκο, την ίδια ώρα που Αγγλία, Γαλλία και άλλες δυτικές χώρες διαμαρτυρήθηκαν για το πραξικόπημα, αν και δεν έκαναν τίποτα για να ενισχύσουν οικονομικά και στρατιωτικά τη νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση. Μόνο η Σοβιετική Ένωση εξόπλισε τους σοσιαλιστές εργάτες, αλλά και ο απλός δημοκρατικός λαός της Ευρώπης που έσπευσε εθελοντικά να συνδράμει τον αγώνα υπέρ της δημοκρατίας (μέσω του σώματος των Διεθνών Ταξιαρχιών).

Χάρη στη βοήθεια των άλλων δύο φασιστικών καθεστώτων, οι δυνάμεις του Φράνκο έκαμψαν όπως ξέρουμε την ηρωική αντίσταση των Δημοκρατών και στις 28 Μαρτίου 1939 οι εθνικιστές πάτησαν τη Μαδρίτη. Ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος έληξε επισήμως την 1η Απριλίου 1939 με την απόλυτη και άνευ όρων νίκη των φασιστών, αφήνοντας περισσότερο από ένα εκατομμύριο νεκρούς.

Οι εκτελέσεις των Δημοκρατικών από τους οπαδούς του Φράνκο απογείωσαν το πολυαίμακτο του εμφυλίου, την ίδια στιγμή που ο αιμοσταγής φασίστας (που πλέον θα φιγουράρει ως «Καουδίγιο») αναδιοργάνωσε εκ θεμελίων το ισπανικό φασιστικό κόμμα, την Ισπανική Φάλαγγα (Falange Española Tradicionalista), στα πρότυπα του μουσολινικού μορφώματος…

Δικτατορία και Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος

Ο εμφύλιος άφησε την Ισπανία καθημαγμένη και κατερειπωμένη, μια ζοφερή κατάσταση που επιδεινώθηκε τόσο από τη φασιστική διακυβέρνηση του Φράνκο όσο και από τις εκτελέσεις και τις λοιπές αγριότητες του καθεστώτος του. Ο ίδιος οραματίζεται την αποκατάσταση του ισπανικού μεγαλείου, αν και δεν φαίνεται να ξέρει πώς να το κάνει.

Ξέρει πάντως να επιβάλει την ανελευθερία, την καταπίεση, τις οπισθοδρομικές αντιλήψεις, την κατάργηση κάθε προοδευτικής μεταρρύθμισης και την άμεση επαναφορά των αντιδραστικών θεσμών, οι οποίοι και προσυπέγραψαν τη μακροχρόνια καταδίκη της Ισπανίας στην εξαθλίωση και την οπισθοδρόμηση.

Η κήρυξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου δεν διευκόλυνε φυσικά τη λαϊκή τραγωδία, αν και ο ίδιος είδε αναπάντεχα και παρά τον έντονα απολυταρχικό χαρακτήρα του καθεστώτος του την Αγγλία, τη Γαλλία και τις ΗΠΑ να αναγνωρίζουν τη δικτατορία του! Ο Φράνκο, παρά τη διαβόητη ουδετερότητά του, εκφράζει με τη σειρά του τη συμπάθειά του προς τις δυνάμεις του Άξονα και γράφει σε επιστολή του στον άλλο παράφρονα δικτάτορα της ναζιστικής Γερμανίας: «Το πεπρωμένο της Ιστορίας με έχει ενώσει άρρηκτα με σας και τον Ντούτσε».

Αν και ποτέ δεν δεσμεύτηκε με άμεση διπλωματική και στρατιωτική εμπλοκή, καθώς ήξερε πώς να ελίσσεται. Παροιμιώδης εδώ είναι η ιστορία με τον Φύρερ, ο οποίος μετά τη συνάντησή του με τον ισπανό χουντικό στη Γαλλία το 1940, δεν μάσησε τα λόγια του και φέρεται να είπε πως θα προτιμούσε να του ξεριζώσουν τρία-τέσσερα δόντια παρά να υποστεί άλλη φορά τέτοιο παζάρι! Οι δυο δικτάτορες δεν τα βρήκαν στη μοιρασιά της Ευρώπης κι έτσι ο Φράνκο κράτησε τη χώρα του μακριά από τις αιματοχυσίες του φονικού πολέμου.

Μεταπολεμικά, η πλευρά των Συμμάχων στρέφεται εναντίον του, βάζοντας το φρανκικό καθεστώς σε εξαιρετικά δυσμενή θέση, όταν η Ισπανία αποκλείστηκε από τον νεοσύστατο Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών και αντιμετώπιζε πια τη διεθνή εχθρότητα…

Μεταπολεμική δικτατορία: ο τελευταίος επιζών φασίστας δικτάτορας

Οι στην εντέλεια υπολογισμένες κινήσεις του ισπανού δικτάτορα κατά τον Β’ Παγκόσμιο κράτησε όρθιο το καθεστώς του, καθώς το αποδέσμευσε από τη μοίρα των δυνάμεων του Άξονα και παρά την απομόνωση της Ισπανίας, οι διεθνείς εξελίξεις θα τον ευνοούσαν και πάλι.

Ο εξοστρακισμός της Ισπανίας πήρε απρόοπτα τέλος κατά την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες ανακάλυψαν τη χρησιμότητά της ως ανάχωμα στην εξάπλωση του κομμουνισμού και επαναπροσέγγισαν τον Φράνκο, με αποτέλεσμα να γίνει η χώρα δεκτή στον ΟΗΕ το 1955 (υπογράφοντας παράλληλα δεκαετές σύμφωνο συνεργασίας με τις ΗΠΑ). Ο παροιμιώδης αντικομουνισμός του Φράνκο βρήκε αρκετούς θαυμαστές, αν και η θέση της Ισπανίας και η ζωή στο εσωτερικό δεν βελτιώθηκαν καθόλου από τις στρατηγικές αυτές κινήσεις της δυτικής διπλωματίας.

Φανατικός φιλομοναρχικός, ο Φράνκο θέσπισε το 1947 τη μοναρχία ως επίσημο πολίτευμα της χώρας του, προνοώντας φυσικά για τη δική του τύχη, καθώς βασιλιά δεν θα έβλεπε η Ισπανία όσο κυβερνούσε εκείνος, ο ισόβιος αντιβασιλέας! Το 1969 όρισε πράγματι διάδοχό του τον Χουάν Κάρλος, εγγονό του Αλφόνσου ΙΓ’, τη βασιλική ανατροφή του οποίου επέβλεπε προσωπικά ο δικτάτορας από το 1948.

Στο εσωτερικό της Ισπανίας, το ζοφερό καθεστώς του Φράνκο γνώρισε σοβαρές αντιδικτατορικές αντιδράσεις, κυρίως από σπουδαστές και βάσκους αυτονομιστές, με τον ίδιο να εγκαινιάζει σταδιακά επιφανειακές προσπάθειες ανανέωσης του καθεστώτος του, με τον επιδερμικό εκδημοκρατισμό να τον φέρνει τελικά σε επαφή με τις χώρες της Δύσης. Αν και παρέμενε αιμοσταγής και ανηλεής ως το τέλος, καθώς η παροιμιώδης σκληρότητά του δεν έλεγε να καταλαγιάσει. Ενδεικτικό εδώ είναι το γεγονός ότι οι πέντε τελευταίες εκτελέσεις πολιτικών κρατουμένων έγιναν λίγες μόλις εβδομάδες πριν από τον θάνατό του!

Στο πλαίσιο της επαναπροσέγγισης με τις δημοκρατικές δυνάμεις της Δύσης, ο δικτάτορας υπέγραψε το 1953 το σύμφωνο περίληψης της Ισπανίας στις δυνάμεις του NATO, βλέποντας την ίδια χρονιά το Βατικανό να αναγνωρίζει τη νομιμότητα του καθεστώτος του…

Τελευταία χρόνια

Μέχρι τη δεκαετία του 1960, η Ισπανία είχε γνωρίσει μια περίοδο σταθερότητας και οικονομικής άνθησης (αν και όχι λόγω της φασιστικής του ιδεολογίας), με τις περαιτέρω δημοκρατικές παραχωρήσεις του δικτάτορα να του δίνουν πια το πρόσωπο του ηλικιωμένου πολιτικάντη παρά του γνώριμου φασίστα δικτάτορα. Ο Φράνκο φρόντισε να «αναμορφώσει» ποικιλοτρόπως το καθεστώς του, φιλελευθεροποιώντας τη διακυβέρνησή του και ανατρέποντας την εικόνα του άτεγκτου «Τζενεραλίσιμο».

Πλέον η υγεία του ήταν κλονισμένη και ο ίδιος ανακοίνωσε επισήμως τη διαδοχή του από τον πρίγκιπα Χουάν Κάρλος μετά τον θάνατό του, επιμένοντας πάντως ότι ο βασιλιάς θα διατηρούσε τις βασικές κατευθυντήριες γραμμές της δικτατορίας του. Αν και μετά τον θάνατο του Φράνκο στις 20 Νοεμβρίου 1975, σε ηλικία 83 ετών, ο Χουάν Κάρλος αποκήρυξε πολλές από τις μεταρρυθμίσεις του φασίστα και αναβίωσε το προδικτατορικό σύστημα της βασιλευόμενης δημοκρατίας. Μέσα σε τρία χρόνια από τον θάνατό του, η επιρροή του φρανκικού καθεστώτος είχε περιοριστεί δραστικά και η Ισπανία είχε αλλάξει αθόρυβα και αναίμακτα σελίδα.

Η ισπανική κοινωνία κατάφερε να αποτινάξει τη βαριά κληρονομιά του εμφυλίου και των τεσσάρων σχεδόν δεκαετιών της φρανκικής δικτατορίας υιοθετώντας το δημοκρατικό πλουραλισμό χωρίς τυμπανοκρουσίες και εμφατικές δηλώσεις, με ένα μετριοπαθές «Σύμφωνο Λήθης» να αφήνει τα μίση να τα πάρει το ποτάμι.

Τα θύματα της καταπίεσης δεν αξίωσαν ποτέ εκδίκηση ή δικαιοσύνη και σύσσωμος ο πολιτικός κόσμος δεν ζήτησε την τιμωρία των εκτελεστών, βασανιστών, δεσμοφυλάκων και καταδοτών. Κι έτσι η Ισπανία επέστρεψε στη δημοκρατική νομιμότητα, παρακάμπτοντας τα μεγαλόπνοα σχέδια του «Καουδίγιο», που ήταν σαν να μην πέρασε ποτέ από το τιμόνι της χώρας…

Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr