Η Ουανγκάρι Μαατάι ήταν από τις γυναίκες που ήρθαν στον κόσμο για να αφήσουν βαθιά το στίγμα τους στην ανθρωπότητα.
Γεννημένη σε ένα μικρό χωριό της Κένιας, κατάφερε να ξεπεράσει τους φραγμούς της φτώχειας, του φύλου, του αυταρχικού καθεστώτος, ακόμα και των προκαταλήψεων, για να γίνει η πρώτη γυναίκα σε όλη την Κεντρική και Ανατολική Αφρική που ολοκλήρωσε ποτέ διδακτορικές σπουδές!
Και βέβαια δεν θα σταματούσε εκεί: με όπλο τη μόρφωσή της, ηγήθηκε του οικολογικού και κοινωνικού κινήματος που έσωσε το φυσικό περιβάλλον της Κένιας από την υπερεκμετάλλευση: εκεί που η αποψίλωση των δασών ερήμωνε το τοπίο, η ίδια κατάφερε να φυτέψει μέσω του πανεθνικού κινήματός της περισσότερα από 30 εκατομμύρια δέντρα!
Η ζωή της θα ήταν ένας συνεχής αγώνας τόσο ενάντια στο πολιτικό κατεστημένο όσο και την ανδροκρατούμενη κοινωνία, με κάθε θέση που πήρε ποτέ -είτε στο πανεπιστήμιο είτε στα έδρανα του κοινοβουλίου- να έχει προκύψει έπειτα από χρόνια μάχης, στα οποία γνώρισε φυλακίσεις, βασανισμούς και εξευτελισμούς.
Αυτή ήταν λοιπόν η καθηγήτρια που βάλθηκε να αλλάξει την Κένια, με το έργο της ζωής της για την αειφόρο ανάπτυξη, τη δημοκρατία, την ειρήνη και τα ανθρώπινα δικαιώματα να μην μπορεί παρά να τιμηθεί με Νόμπελ Ειρήνης!
Πρώτα χρόνια και εκπαίδευση
Η Ουανγκάρι Μούτα Μαατάι γεννιέται την 1η Απριλίου 1940 στο μικρό χωριό Nyeri της υπό βρετανικό ζυγό Κένιας μέσα σε πολυμελή οικογένεια κολίγων. Η οικογένεια αποφασίζει να στείλει τη μικρή στο σχολείο, παρά το ασυνήθιστο του γεγονότος για την Κένια της εποχής. Σε ηλικία 8 χρονών λοιπόν, γράφεται στο δημοτικό σχολείο της επαρχίας.
Εξαιρετική μαθήτρια και κοφτερό πνεύμα, η Μαατάι θα ολοκληρώσει τη βασική σχολική εκπαίδευση στην Κένια και το 1960 θα γίνει ένα από τα 300 παιδιά της αφρικανικής χώρας που θα κερδίσουν τη νεοϊδρυθείσα υποτροφία Κένεντι για σπουδές στις ΗΠΑ. Κι έτσι, το 1964 θα πάρει πτυχίο στη βιολογία από το Mount St. Scholastica College του Κάνσας. Δύο χρόνια αργότερα, θα ολοκληρώσει τις μεταπτυχιακές της σπουδές στο ίδιο γνωστικό πεδίο, αυτή τη φορά στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ.
Στην παραμονή της στις ΗΠΑ, η Μαατάι θα έρθει σε επαφή με τα κινήματα των ανθρώπινων δικαιωμάτων που ξέσπασαν στην Αμερική, καθώς και με την αντιπολεμική ρητορεία κατά του Πολέμου του Βιετνάμ. Επιστρέφοντας στην Κένια, η Ουανγκάρι κερδίζει ερευνητική υποτροφία για το Πανεπιστήμιο του Ναϊρόμπι, συνεχίζοντας ταυτοχρόνως την εκπαίδευσή της στην κτηνιατρική σε διδακτορικό επίπεδο σε πανεπιστήμιο της Γερμανίας.
Την ίδια εποχή γνωρίζει τον Mwangi Mathai και τον Μάιο του 1969 θα έρθει ο γάμος τους, ενώ λίγους μήνες αργότερα το πρώτο τους παιδί. Η ίδια, παράλληλα με τη διδακτική της θέση και τις σπουδαστικές της υποχρεώσεις, ανοίγει ένα μικρό κατάστημα για να δώσει δουλειά στις αδερφές της.
Η Μαατάι θα γράψει Ιστορία το 1971, όταν και έγινε η πρώτη γυναίκα της Κεντρο-Ανατολικής Αφρικής που πήρε ποτέ διδακτορικό τίτλο! Παρά τις περγαμηνές και τις αναντίρρητες ικανότητές της ωστόσο, η πορεία της στο ανδροκρατούμενο πανεπιστήμιο του Ναϊρόμπι θα ήταν πολύ δύσκολη, με την ίδια να βλέπει την καθηγητική της θέση να χάνεται συχνά και να δίνεται σε άντρες συναδέλφους. Κι όμως, το 1976 θα έγραφε για δεύτερη φορά Ιστορία στα ακαδημαϊκά πράγματα της Αφρικής όταν θα γινόταν η πρώτη γυναίκα πρόεδρος πανεπιστημιακού τμήματος. Τον Δεκέμβριο του 1971 έρχεται και η γέννηση της κόρης της…
Το κίνημα της Πράσινης Ζώνης
Η Μαατάι, οικολογικά ευαισθητοποιημένη από νεαρή ηλικία, δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχη στην ασύλληπτη καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος της Κένιας τόσο από την αποψίλωση των δασών όσο και από τους αναπτυξιακούς στόχους της χώρας. Κι έτσι το 1977 εγκαινίασε το περίφημο Κίνημα της Πράσινης Ζώνης, σε μια ύστατη προσπάθεια όχι μόνο να αναδασωθούν οι πληγείσες περιοχές, αλλά και να βοηθηθούν οι γυναίκες του έθνους. Ήταν πράγματι ένα κοινωνικο-οικολογικό κίνημα: «Οι γυναίκες χρειάζονταν εισόδημα και χρειάζονταν πηγές, γιατί οι δικές τους εξαντλούνταν», εξηγούσε η Μαατάι, «αποφασίσαμε λοιπόν να λύσουμε και τα δύο προβλήματα ταυτοχρόνως».
Δείχνοντας άμεσα σημάδια επιτυχίας, το κίνημα σύντομα θα γινόταν το μεγαλύτερο πρόγραμμα δεντροφύτευσης της Αφρικής, με στόχο τόσο την προώθηση της βιοποικιλότητας όσο και τη δημιουργία θέσεων εργασίας για τις γυναίκες, αναβαθμίζοντας παράλληλα τον ρόλο τους στην κοινωνία. Στο γιγαντιαίο πρόγραμμα πιστώνεται η φύτευση περισσότερων από 30 εκατομμυρίων δέντρων στην Κένια, παρέχοντας εισόδημα, δεξιότητες και ευκαιρίες σε 30.000 και πλέον γυναίκες!
Η Μαατάι άρχισε προοδευτικά να καταφέρεται κατά των κυβερνητικών επιλογών και των αναπτυξιακών πλάνων, στρέφοντας την κριτική της κυρίως στον τρόπο χειρισμού της Γης. Σύντομα θα γινόταν ένας από τους πλέον σφοδρούς επικριτές του καθεστώτος Daniel arap Moi, με τον πρόεδρο που έγινε δικτάτορας να βάζει στο στόχαστρο το κίνημα της Πράσινης Ζώνης, συλλαμβάνοντας και βασανίζοντας τη δημιουργό του αναρίθμητες φορές.
Επόμενο ήταν η Πράσινη Ζώνη να φιλοξενεί πλέον στους κόλπους της και αντιδιδακτορικά αισθήματα, με τον αγώνα για δημοκρατία και ελευθερία έκφρασης να ελλοχεύει σε κάθε δέντρο που φυτευόταν. Σε μια από τις πλέον γνωστές πράξεις της, με παγκόσμιο αντίκτυπο, η Μαατάι και η οργάνωσή της βάλθηκαν το 1989 να ανατρέψουν τα κυβερνητικά σχέδια για μετατροπή πάρκου του Ναϊρόμπι σε ουρανοξύστη. Η εκστρατεία της θα ήταν απόλυτη επιτυχημένη, με τον αγώνα να σωθεί το πάρκο να λειτουργεί βέβαια και ως μάχη κατά της δικτατορίας.
Σε άλλη μια μαζική διαδήλωση που οργάνωσε η Μαατάι ωστόσο την επόμενη χρονιά, έμελλε να ξυλοκοπηθεί βάναυσα από τις δυνάμεις του καθεστώτος: η καμπάνια αφορούσε στην αποφυλάκιση των πολιτικών κρατουμένων της χούντας! Κι έτσι, αυτό που είχε ξεκινήσει ως περιβαλλοντολογικό κίνημα ήταν πλέον μια κανονική πολιτική διεκδίκηση: «Κανείς δεν θα με ενοχλούσε αν το μόνο που έκανα ήταν να ενθαρρύνω γυναίκες να φυτεύουν δέντρα», θα δηλώσει με νόημα η Μαατάι, η οποία διέκρινε την κοινή βάση της πολιτικής διαφθοράς και της καταστροφής του περιβάλλοντος.
Ακτιβίστρια διεθνούς κύρους
Παρά τις φυλακίσεις και τους ξυλοδαρμούς, η Μαατάι παρέμεινε η κορυφαία κριτική φωνή κατά της χούντας μέχρι την πτώση του Moi το 2002. Ο δρόμος για τη βουλή ήταν πλέον ανοιχτός, κι έτσι, έπειτα από μπόλικες αποτυχημένες απόπειρες, η Μαατάι θα καθίσει στα έδρανα του κοινοβουλίου της Κένιας την ίδια χρονιά!
Και βέβαια κανείς δεν ήταν πιο κατάλληλος από κείνη για να αναλάβει τη θέση του υπουργού Περιβάλλοντος, Φυσικού Πλούτου και Άγριας Ζωής. Οι κόποι μιας ζωής είχαν αποδώσει. Και τότε, ανέλπιστα σχεδόν, θα έρθει το επιστέγασμα των προσπαθειών της: ήταν το 2004 όταν θα βραβευτεί με Νόμπελ Ειρήνης για «τη συνεισφορά της στην αειφόρο ανάπτυξη, τη δημοκρατία και την ειρήνη».
Στον λόγο της στα βραβεία Νόμπελ δεν παρέλειψε φυσικά να καλέσει την παγκόσμια κοινότητα να συμβάλει για την απελευθέρωση της επίσης ακτιβίστριας Αούνγκ Σαν Σου Κι…
Κατοπινά χρόνια
Η Μαατάι μοιράστηκε μαζί μας την απίστευτη ιστορία της ζωής της στη βιογραφία του 2006 «Unbowed». Η περίοδος αυτή σημαδεύτηκε ωστόσο από τη μάχη με την επάρατο νόσο, με την ίδια να χάνει τελικά τη ζωή της από τον καρκίνο στις 25 Σεπτεμβρίου 2011, σε ηλικία 71 ετών. Δίπλα της ήταν πάντα τα τρία της παιδιά, καθώς η ίδια είχε χωρίσει από τον σύζυγό της εδώ και πολλά χρόνια.
Η Ουανγκάρι Μαατάι παραμένει ένα φωτεινό παράδειγμα του πώς ένας άνθρωπος μπορεί να φέρει την πολυπόθητη κοινωνική και πολιτική αλλαγή: αγωνίστηκε ολόψυχα για την οικολογικά βιώσιμη κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη όχι μόνο της Κένιας αλλά και γενικότερα της αφρικανικής ηπείρου. Επιπλέον, πάλεψε για τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα αλλά και τον ρόλο των γυναικών στην κοινωνία, αντιστεκόμενη θαρραλέα στο καταπιεστικό καθεστώς της Κένιας και προσελκύοντας την παγκόσμια προσοχή στη ζοφερή κατάσταση που περνούσε η χώρα της.
Και όπως το έθετε και η ίδια στα απομνημονεύματά της: «Αυτό που οι άνθρωποι θεωρούν γενναιότητα, είναι στην πραγματικότητα επιμονή»…
Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr
