Το εκφραστικό, σχεδόν ματωμένο κόκκινο, με τις δυνατές πινελιές και την ιδιαίτερη χειρονομιακή γλώσσα που κυριαρχεί στον καμβά του, αποτέλεσε την «στυλιστική» επιλογή του Αλέξη Τσίπρα για το πρωθυπουργικό γραφείο. Ο λόγος για τον πίνακα του σπουδαίου Ελληνοαμερικανού Θεόδωρου Στάμου, του ανθρώπου που υπήρξε φίλος του Μαρκ Ρόθκο, ενός εκ των κορυφαίων εκφραστών του αφηρημένου εξπρεσιονισμού -σίγουρα ο κορυφαίος όσον αφορά τους Ελληνες.

Γράφει η Νίκη Παπάζογλου

Η αλλαγή φρουράς στον πρωθυπουργικό θώκο έφερε στο Μέγαρο Μαξίμου εκτός από τους νέους ενοικιαστές και μεταφορές- μετακομίσεις, αφού ήδη από το πρωί έχει ξεκινήσει η μεταφορά επίπλων, προσωπικών αντικειμένων και έργων τέχνης. Ένα από τα βασικότερα έργα τέχνης που μεταφέρθηκαν και κοσμούν ήδη το γραφείο του πρωθυπουργού είναι ο περιβόητος κόκκινος πίνακας «Ατέρμονα πεδία – Σειρά Λευκάδας», έργο του Θεόδωρου Στάμου, ενός από τα «οξύθυμα» μέλη της ομάδας της Πρωτοπορίας, ιδιοκτησία του Ιδρύματος της Βουλής.

Ο καλλιτέχνης

Ανάμεσα σε ορεσίβιο και σε ψαρά, ο Θεόδωρος Στάμος, συνδύαζε στη φυσιογνωμία και την τέχνη του, τις δυο καταγωγές των γονιών του: της Λάκαινας μητέρας του και του Λευκάδιου πατέρα του. Φίλοι και κριτικοί μιλούν για το ελληνικό παρουσιαστικό και ήθος του καλλιτέχνη, που γεννήθηκε (1922) και μεγάλωσε στη Νέα Υόρκη, ως γιος πολυμελούς οικογένειας μεταναστών. Πολλά από τα έργα του είναι εμπνευσμένα από την Λευκάδα , στην οποία πέρασε και το τελευταίο διάστημα της ζωής του

Πενήντα χρόνια δημιουργός, πρωτεργάτης στην δεκαετία του ’50 και αργότερα συνοδοιπόρος του κινήματος του αφηρημένου εξπρεσιονισμού ο Στάμου, αυτονόμησε την τέχνη στις ΗΠΑ αλλά και την επέβαλε στο παραδοσιακό και αναμφισβήτητο μέχρι τότε κέντρο της, το Παρίσι.

Εν έτει 1950, ο Στάμος και 17 ομότεχνοί του Αμερικανοί μοντέρνοι ζωγράφοι, καταγγέλλουν με ανοιχτή επιστολή τους, που γίνεται πρωτοσέλιδο στους New York Times, τον Διευθυντή και τους κριτικούς τέχνης του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης, με αφορμή την έκθεση με τίτλο «Αμερικάνικη Τέχνη – Σήμερα» που ετοίμαζαν. Στην ουσία τους κατηγόρησαν ως ενάντιους στην προβολή έργων μοντέρνας τέχνης, ανίκανους να την κατανοήσουν αλλά και δεδηλωμένα αντίθετους στην προχωρημένη τέχνη διατηρώντας τα συντηρητικά αισθητικά τους κριτήρια. Το αμερικανικό περιοδικό Life, ένα χρόνο αργότερο, αδράζοντας την ευκαιρία, ειρωνεύεται τα μέλη της λεγόμενης ομάδας της Πρωτοπορίας, που άτυπα ηγούνταν ο Στάμος, αποκαλώντας τους «οξύθυμους», χαρακτηρισμός που διατηρήθηκε για αρκετά χρόνια.

Έργα του καλλιτέχνη στολίζουν σήμερα περισσότερα από 50 διεθνή Μουσεία στον κόσμο, όπως στο Art Institute of Chicago, Guggenheim Museum, Metropolitan Museum, Museum of Modern Art, Whitney Museum of American Art, Museum Moderner Kunst Wienn, Bayerische Staatsgemäldesammlungen München, Wilhelm-Hack-Museum Ludwigshafen καθώς και πολλές ιδιωτικές συλλογές. Η Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας του απέδωσε την οφειλόμενη τιμή και την καλλιτεχνική του αποκατάσταση το Σεπτέμβρη – Οκτώβρη του 1997, λίγους μήνες μετά το θάνατό του, με μια μεγάλη αναδρομική έκθεση που περιλάμβανε 158 έργα του, που έφθασαν στην Αθήνα από 21 διαφορετικά μεγάλα μουσεία και συλλογές όλου του κόσμου.

Ατέρμονα πεδία – Σειρά Λευκάδας

Το έργο που κοσμεί το πρωθυπουργικό γραφείο ανήκει στα ώριμα έργα του καλλιτέχνη στα οποία οι δεσμοί με την αναγνωρίσημη πραγματικότητα γίνονται χαλαρότεροι. Αφηρημένες φόρμες και εικαστικά σήματα ισορροπούν δυναμικά, ποτέ στατικά, μέσα σε αχανείς χώρους που δίνουν την αίσθηση ότι εκτείνονται και πέρα από τα όρια του πλαισίου, όπως υποδηλώνει και ο τίτλος της μεγάλης κατηγορίας: «Τα ατέρμονα πεδία». Όπως αναφέρει και ο κριτικός Kenneth Sawyer για την συγκεκριμένη συλλογή, ο «οξύθυμος καλλιτέχνης» μετά το πρώτο οδυνηρό προσκύνημα στην Ελλάδα το 1948 – σε μια Ελλάδα σπαρασσόμενη από τον εμφύλιο, ξαναβρίσκει το πνεύμα των μυστηρίων, τον πανθεϊσμό της παιδικής του ηλικίας και μέσα στο αργυρό φως του Αιγαίου, αναγεννιέται πλήρως η αγάπη του για το καθαρό δονούμενο χρώμα.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως ο καλλιτέχνης, το έργο του οποίου επιλέχθηκε για τον βασικό στολισμό του γραφείου, είχε προτιμηθεί και στο παρελθόν από τον Γιώργο Παπανδρέου κατά την διάρκεια της δικής του θητείας. Ο πίνακας που επιλέγει τότε, ήταν ένα έργο με κυρίαρχο το έντονο μπλε του κοβαλτίου, είχε μάλιστα εντυπωσιάσει την Χίλαρι Κλίντον κατά την επίσκεψή της στην Αθήνα – εύλογα μάλιστα, εφόσον ο καλλιτέχνης είναι αναγνωρίσιμος και καταξιωμένος στις ΗΠΑ.

Πολλοί έσπευσαν να κρίνουν πως η επιλογή του έργου για το γραφείο του Αλέξη Τσίπρα έχει σχέση με την κυριαρχία του κόκκινου, διαπίστωση που ίσως αδικεί τον σπουδαίο καλλιτέχνη. Εκείνο που μένει να απαντηθεί, όσον αφορά την επιλογή, είναι αν έγινε με βάσει το χρώμα, την πρωτοπόρα και ριζοσπαστική προσωπικότητα του «οξύθυμου» καλλιτέχνη, ή την αναγνώριση της καλλιτεχνικής του αξίας…